Axışıb atlılar, arabalılar
Kəndlərə qayıdıb gedir şəhərdən,
Nə hava tərpənir, nə meh, nə rüzgar,
Quşun da nəfəsi təngiyir hərdən. Səməd Vurğun bu epizodda insan davranışının fəlsəfəsinə toxunmuşdur: Bir ağacın altında, qızmar günəş istisində ana və qucağına, sinəsinə sıxmış iki insana sayğısızdırsa, gəlin bir sualı cavablandıraq: «İnsan nədir?» Sualın poetikasına varsaq: İnsan haradan gəlir və haraya gedir? Əlbəttə, suallara Hindistan, Yunanıstan, Çin filosofları aydın cavab vermişlər və biz bunun üzərində geniş dayanmaq istəməzdik. Lakin konkretliyə gəlsək: İnsan şüuru müxtəlif regionlarda bəzi ümumi problemlərə müxtəlif yöndən yanaşır, yəni dünyanın ayrı-ayrı hissələrində labüd şəkildə eyni problemlərin müxtəlif tərəflərinə diqqət yetirirlər: Milli və regional şüurun müəyyən özünəməxsusluğu: mövcud həqiqət!
Əgər atlılar, arabalılar bu canlı görümə əhəmiyyət vermədən ötüb keçirsə, belə qənaətə gəlməkdə haqqımız var ki, hər bir fərd insanın daxili aləmini anlamağa çalışmalıdır, dərində gizlənmiş iç ağrılarını, ehtiyaclarını - həqiqətlərini öyrənməyə, hali olmağa borcludur. Buna ona görə borcludur ki, konkret desək - ana və onun körpəsi Allahın bir zərrəciyidir; xüsusilə, uşaq bütün varlıqlardan, lap valideynindən də ucada dayanır. Maraqlıdır və bəşəri hissdir ki, S.Vurğun belə qeyri-insani vəziyyətin üstündən keçmir:
Duyub körpəsinin hər bir halını,
Ana sığınmışdır bu kölgəliyə.
Uşağın üzünə çəkir şalını,
Günəş, gözlərinə düşməsin deyə. Deməli, Ana qüdsiyyətində o enerji var ki: Tanrıya məxsus imkanlara malikdir və bunun sayəsində ana yaranmışlardan biri olaraq, övladını gələcək ana kimi tərbiyə edəcəkdir; o da öz növbəsində dünyaya (cəmiyyətə) övlad - insan gətirəcəkdir. Bununla şair mənəvi normalara və əxlaqi meyarlara poetik fikrin məzmun müstəqilliyində yanaşır, insanlığın sosial-ictimai qiymətinin bədii qavrayışını - idrakını təsvir edir. Əgər ümumiyyətlə, insan hansı təbəqədən olmasından asılı olmadan üç faktordan - «triada»dan yan keçməməlidir: Özünüdərk; gözəllik duyğusu və psixoloji təkamül - bunlar yoxsa, yaxud çatışmırsa onun yaşamağa haqqı çatmır. Ana və körpə belə bir dilemmada qalmır və şair əsla buna imkan yaratmır. O, çıxış yolunu daxilində tapır və görünür, ətraf mühitin laqeydliyinə də bələddir:
Yol üstdə dincələn o gəlin kimdir?
Şəhərdən qayıdır, kəndə gedəcək.
Uşaq yuxusunu alacaq indi,
Ana öz yoluna davam edəcək. S.Vurğunun «Ana və körpə» şeirinin poetikasına varmaq oxucunu daha dərinə aparır və çağdaş dünyamızın mənəvi-əxlaqi katarsisinə səsləyir. Və daha ətraflı təhlilə ehtiyacı gizlətmir.
