GüNÜMÜz tüRKÇESİyle evliya çelebi seyahatnamesi

Dış avlunun anlatılması: Bu kilisenin dış avlusunun bir tarafı demir pencereler ile kapatılmış olup kral ve diğer ileri ge­lenlerin yoludur. Diğer taraflarında kat kat başka bölge kefere­lerinin sanki öğrenci odaları var, burada öğrenim gören 2 bin adet öğrenci vardır. Bu odaların ortası büyük bir meydandır ki burada olan türlü türlü meyve ağaçlarının gölgesinden yere asla güneş düşmez bir Nemçe koyağıdır. Bazı fakir kefereler her ağacın gölgesinde oturup eski ve ufak tefek şeyler satarlar. (—) (-)(-)

Şifa yurdu, yani hastanenin anlatılması

Bu geniş ve büyük şehrin kenarlarında 7 yerde şifa yurdu vardır. Bunların içinde en seçkin olanı, bakımlı ve süslüsü sün-düs ve istebrak (sırmalı ve ipekli) gibi yatakları tamamen dîbâ, şîb ve zerbâf yorganlı ve çarşaflı bu İstifani Kilisesi'nin hasta­nesidir ki bizzat kral hasta olsa bu şifa yurduna gelir. Zira bu

238

239

kilisede Eflâtun, Bokrat, Sokrat, Batlimus, Feylekos ve Feyl_esof gibi hekimler vardır.

Tüm kâfirler siyah rokla esvap giyip başlarına Eflâtun şap. kası giyerler, ama bunun hekimleri beyaz sadeler giyip başlan, na telafin ve güderiden 7 terk bir tür takke giyerler, elleri hiç­bir zaman eldivenden çıkmaz, zira elleri daima yumuşak olup dertlilerin nabzına yapıştığı saat elbette derdini bilip ona göre ilaç ederler. Hatta Raba Suyu çenginde kralın bir akrabasm_lrı kellesine kulağı yanından bir kurşun vurup kurşun kafası içi_n. de kalmış.

Usta ve yetişkin cerrahları anlatır

Bu yaralı kefere ne ölür ve ne ilaç çare olur. Sonunda kral,

"Benim atalarımın şifa evlerinde bu kadar maaş alır usta cerrahlar ve uzman kan alıcılar var. Elbette benim bu yakını­mın derdine bir çare bulsunlar, yoksa hepsini maaşlarını kese­rim" der. İstifani Kilisesi'nin cerrahbaşısınm tedavi edecek ol­duğunu hakir duyunca cerrahbaşma varıp dostluk kurdum. 0 an yaralı kefereyi getirdiler. Bir dört ayaklı sedir (sedye) üzeri­ne anadan doğma kör gibi yatırdılar. Başı Adana kabağı gibi, gözleri Mardin eriği gibi, burnu Mora patlıcanı gibi tamamen şişmiş.

Hemen hekimbaşı tüm kefereleri dışarı kovup bir yardım­cısı ve hakir ile bir sıcak camlı odada kaldı. Yaralıya bir fincan safran gibi su içirince kefere kendinden geçip bayıldı. Hekim oda içinde bir mangal ateş yakıp bir köşede koydu. Hemen o an yaralının vücudunu hekimin yardımcısı kucağına aldı. Cerrah yaralının başına şapka kenarı olan yerin etrafına bir dizge bağı (uçkur) gibi bir tasma kayış bağladı, bir keskin usturayı eline alıp yaralı herifin önüne oturdu, iki kulaklarına kadar herifin başının derisini çizip sağ kulağı yanından deriyi biraz yüzdü. Kafa kemiği bembeyaz belli oldu ancak zerre kadar bir damla kan akıtmadı.

Hemen cerrah yaralının kulağından ileri şakak dedikleri yerden kafanın en yerinden kafayı biraz delip bir demir men­gene sokup mengenenin burmasını burdukça herifin kellesi ta şu derisi çizilen yerden takke kadar kafası kalkmaya başlayıp yaralı herif biraz hareket etti.

Sonra yine mengeneyi burdukça herifin kellesi kabağı Allah'ın emriyle kellenin diş diş kenet yerlerinden açılıp kel­le içinde beyni enseden tarafa belli olup kellenin içi kulakları arasına dek sulu kan ve sümük gibi bazı sıvılar ile dolup beyni yanında tüfenk kurşunu kağıdıyla durur. Meğer 5 dirhem çak­maklı tüfenk kurşunu imiş, beyninin zarı yanında durup kır­mızı kan ile bulanıp durur. Hemen usta ve tecrübeli cerrah ha­kire,

"Gel bak gör bu insanoğlunun bir ekmek parası için [62b] acınacak hâlini" deyince hakir de ilerice vardım, ağzıma ve burnuma koyun makramesini koyup yaralı herifin kellesi içine baktım.

Ulu Tanrım, garip insanın beyni kafa içinde sanki ta­vuk yumurtasından yavrusu henüz çıkmış gibi, bir kuş yav­rusu gibi büzülmüş başı, gözleri, burnu ve kanatları ile büzül­müş durur, ama üzerinde bir kalın deriden zarfı, yani bir beyaz zarı var. Cerrahbaşı hakirin ağzına makrameyi koyup kafa içi­ne baktığımda,

"Niçin ağzını ve burnunu makrame ile kapayıp bakarsın" dedi. Hakir,

"Belki bakarken ya aksıram ya öksürüp nefes alıp verirken herifin kellesi içine rüzgâr girmesin diye ağzımı ve burnumu kapadım" deyince cerrah,

"Aferin maşaallah, işte sen bu ilmi öğrensen usta ve uzman cerrah olurdun. Çok ilgilenip dikkatle baktığından bildim ki bu dünyada çok şey görmüşsün" dedi. Cerrah hemen acele ile ya­ralı herifin beyni yanından bir çifte ile kurşunu aldı, sarı bir sünger gibi şey ile kurşunun bu kadar zamandan beri durduğu yerdeki uyuşuk kanları ve sarı sulu karışımları tamamen sün­ger ile aldı, süngeri şarap (alkol) ile yıkayıp yine kafa içini ve beynin çevresini tertemiz sildi. Hemen yine acele ile kafatasını yerine koyup tepesinden ve çenesi altından yassı kayışlarla sağ­lamca sarıp meydana bir kutu getirip koydu.

Cerrahların ustalıklarının seyredilmesi: Herifin daha önce başının derisi iki kulaklarına varınca çizilmiş idi, hemen o derileri birbirlerine yakın getirip anılan kutu içre iri atlı karınca dediklerinin birini demir cımbız ile kutudan alıp herifin kafa-


240

241

sı derisinin kesilen yerlerine karıncanın başını koydu, hemen karınca iki deriyi bir yerden ısırınca cerrah karıncanın belinde makas ile kesip karıncanın başı iki deri kenarlarını ısıra kaldı Onun yanma bir karıncayı daha öyle koydu. Kısacası bir ku laktan bir kulağa kadar 80 adet karıncaya yaralı başın derileri ni ısırtıp merhemler sürüp sarıp sarmalayıp yaralı herifi pııp_ul_a (kuştüyü) döşek üzerine bir bucağa dayadı, iki yanlarına yastık­lar koyup herifin kellesinde o^lan kurşun deliğine bir fitil sokup üzerine onun da merhem sürüp sardı.

Daha sonra oda içinde bir kötü kokulu buhur yakıp y_ara. lı herifin burnunun deliklerine 40-50 yıllık şarap sürüp elleri­ne, kollarına, göğsüne, boynuna kısacası mümkün olan yerleri­ne amber kokulu toprak sürdü. Yine oda içinde mûmyâ-yı kânî yaktı. Sonra ortaya yemek gelip yedikten tam bir saat geçince he­rif gözlerini açıp yemek istedi. Badem ezmesi ve tavuk masluka-sı içirip ardından 5 dirhem kadar şarap verip başka şey vermedi.

Bu hakir bu görülmeye tam 7 gün devam edip seyreder­dim. Sekizinci gün zarif herif şifa bulup hastane içinde biraz hareket etmeye başlayıp 15. gün kral huzuruna gitti. Yani bu Beç Kalesi içinde böyle uzman cerrahlar, usta kan alıcıları ve âlim hekimler var ki sanki her biri Ebu Ali Sina ve Fisagores-i Tevhidîlerdir.

Cerrahların bir diğer hünerleri: Bir gün yine Laslo Kral adlı manastırın şifa yurdunu seyrederken Kallevine vilâyetli bir üstad cerrah ile tanıştık. Biraz da Türkçe biliyordu. Ondan Tal-yan dilinden ve Nemse dilinden bazı kelimeler yazarken İsti-rinye şehrinden bir araba içinde tulum gibi şişmiş sarı bir adam getirdiler. Gözlerinden, kulakları ve burun deliklerinden tama­men sarı sarı sular ve irinler akar bir adamdı ki kötü kokusun­dan yanına varılmaz. Hemen cerrah bu istiska hastası herifi gö­rünce,

"Bu kırk gündür böyle olalı, niçin bunu 20-30 gün evvel ge­tirmediniz?" deyince hasta adamın hizmetçileri,

"Biz Felemenk Vilâyeti'nde Amsterdam şehrinden oluruz. 20 gündür araba ile size gelirken günden güne bu kaptanımızın hastalığı artıp böyle tulum gibi şişti" dediler. Hemen o an heri­fi arabadan yağ tulumu gibi indirip bir dört ayaklı döşek üzere

242

hatırdılar. Ama döşeğin baş tarafı yüksek, ayakları tarafı alçak, tası işeyecek ve kusacak havruz deliği var.

Hemen koca üstad sıska herifi soyup bir çömlek içindeki «arı çamuru herifin tüm vücuduna sürdü. Çamur kibrit gibi ko­kardı ve herifin ağzına ve burnuna sabr-ı sukutru suyu sürüp dübürüne bir kalıp sabunu sivriltip soktu.

Sonra iki ayaklarının topuklarının iç yüzlerinden, iki elle­rinin nabız yerlerinden (bileklerinden) ve dübürünün ardında kuyruk sokumu dedikleri anılan yerden, kısacası iki el ve iki ayak ile birlikte bu 5 yerden herifin tulum gibi derisini deldi. Birer karış uzunluğunda yağlı [63a] çıra ağaçlarına kırmızı bir merhem sürüp herifin kollarında, ayaklarında ve kuyruk soku­munda yardığı yerlere sokup durdu. Ve bir kâse beyaz şerbet verip üstünü örttü.

Üstad başka işle meşgul olup üçüncü saatte Allah'ın yüceli­ği herifin ellerinden, ayaklarından ve kuyruk sokumunda çıra ağaçları soktuğu deliklerden o kadar kırmızı ve sarı balgam gibi koyu koyu tutkal gibi şeyler aktı ki anlatılmaz.

Hemen dördüncü saatte herifin aşağısına sokulan sabun çıkıp ardınca 20 okka var kara ve sarı katran gibi o kadar pis­lik, irin, safra, birbirine bağlanmış top top balgamlar ve yum­ruk kadar 7 adet solucan yuvaları çıkıp herifin feryadı göklere yükselirken yemek istemeye başladı. Bir kâse mavi şerbet verip gayri şey vermedi. Hakir o gün ta Beç kapıları kapanma zama­nına kadar paşaya gitmeyip bu şeyleri seyrettim.

Adı geçen heriften ikindiye kadar alttan ve üstten o kadar ameller edip kötü kokulu kara katranlar ve binlerce solucanlar çıkarken kıçından üç karış kadar uzunluğu olan yılan gibi be­yaz alaca ve üstü sümüklü, iki ucunda gelincik başı gibi başla­rı var, ama dişleri yok, ancak iki başında dilleri kertenkele dili gibi, ama gözleri yok, karnı büyük bir elma kadar var, karnı­nı yarıp içi ağzına kadar kırmızı kırmızı küçük solucanlar çıktı. Onlar da kendi gibi ayaksız ve gözleri kör solucanlar idi.

Ve herifin ellerinden, ayaklarından ve dübürü ardından he­nüz cerahatler ve sarı tutkallar akıp akşam vaktine yakın heri­fe sirkeli kebap ve bir kâse şarap verdiler. Daha sonra hakir ak­şam yakın olup konağımıza varıp bütün seyrettiklerimi paşaya

243

bir bir anlattığımda paşa ve orada dinleyenlerin hepsi hayretle

içinde kaldılar.

Sonra üçüncü gün yine şifa yurduna varıp herifi seyr_et-tim. Allah'ın yüceliği herif tulum gibi bir Batlimus kefere ike_n sanki incelip çok zayıflamış. Ama yüzünde gözünde nur kal­mayıp sesi balansı gibi vızlardı. Yüzü, gözü ve vücudu öyle bu­ruşmuş ki sanki yüz yaşında adam gibi buruşmuş. Henüz elle­rinden ve ayaklarmdaki deliklerden sarı sular akmada idi.

Sözün kısası, istiska hastası kâfir onuncu gün tüm hasta­lıklarından kurtulup günden güne iyileşti. Yirminci günde ayağında ve kollarında delinen yerleri iyi olup yüzünün rengi yerine geldi. Cerraha bir kese guruş verip dârışifaya 5 kese İsa aşkına vakfedip vilâyetine gitti.

Usta cerrahların ibretlik başka bir marifetleri: Bir gü_n bir cerrah dükkânında otururken bir kefere gelip cerraha bir Ungurus altını verip,

"Dişim ağrıyor çıkar" diye iskemle üzerine oturdu. Hemen cerrah eline milini alıp herifin dişine mil ile vurunca herif fer­yat edip,

"İşte ağrıyan dişim odur" deyince üstad cerrah meydana bir mangal ile ateş getirip içine sarı pirinçten tambura telleriy-le iki şişe suyu meydana koydu, ki bu suların biri mavi ve biri kırmızı idi. Ve bir ağaçtan küçücük maşa gibi bir cımbız şekil­li âleti eline alıp keferenin ağzını açıp ağrıyan dişin etlerine şi­şedeki mavi sudan sürüp hemen elindeki ağaç maşa ile dişe ya­pıştı. Zorluk çekmeden ve kanı asla akmadan bir tane beyaz üç çatal köklü şahane dişi çıkardı, hemen anılan ateş kenarına ge­lerek tambura tellerinin birini ateşten çıkarıp dişin köküne kız­mış teli sokunca hemen tel dişin iliği içinden cız cız diyerek di­şin çürüğü içinden kızmış telin ucu çıkıp bir karaca başlı zayıf ve ince kurtçuk dışarı çıktı. Kızmış olan bir teli daha bir köke sokup yine dişin çürüğünden bir kurtçuk öyle çıktı. Hemen o an dişe el yapışmadan yine dişi çıkardığı gibice sünbüle deli­ğine koyup bu kere şişedeki kırmızı sudan su ve tuz sürüp ke­ferenin çıkan dişi üzerine bir küçücük tahta parçasını dişin üs­tüne koyup "Isır şu tahtayı" deyip kefere tahtayı ısırmca çıkan diş yuvasına yerleşip kaldı.

"Bir daha ağrımadan kurtulup evvelkiden sağlam olur" j_edi, ama el ile yapışmıyor. Hemen hakir bu mükemmel işi gö­rüp canım yerine geldi, zira Uyvar Kalesi altında cirit oynarken Kıbleli Mustafa Paşa dişlerime bir cirit vurup üç tane dişim yer­lerinden oynamıştı.

Hemen cerraha dişlerimi gösterdim. O an kırmızı sudan dişlerimin etlerine sürüp önceki gibi bir tahta parçasını ısırdım. Sabaha dek dişlerim Nahçıvan demirine dönüp fındık ve ceviz kırmaya gücü yetecek dişler olup cihan kadar sevindim ve cer­raha bir Kaya Sultan yağlığı verdim. Buna sevinip bir küçücük sişecik içinde kırmızı sudan yarım dirhem kadarca su verdi. [63b] Ve cerrah dedi ki,

"Eğer yüz altın verirsen sana suları kezzap gibi kaynatma­nın yolunu öğreteyim. Her hangi diyarda gezersen dişleri ağ­rıyan adamın dişini mavi su ile çıkarıp içinde iliğini dağlayıp dişi yine aldığın gibi yerine koyduktan sonra kırmızı sudan sür. Hemen bu dünyada durma mal kazan" dedi. Hakir "Elli altın vereyim" dedim.

"No, no, yüz altın vermeyince öğretmem" deyince hakir cimrilik edip vermedim, ama meğer bin altın verip öğrenmeli bir ibretlik marifet imiş.

Yine bir gün bir keferenin üç kralıçka, yani üç para akçesi­ni alıp mavi sudan sürüp dişini eline verip kefere gitti. Meğer dişi yerine komaya birer altın alırmış.

(2 satır boş)

Kısacası bu Beç'te olan usta hekimler ve nice yüz uzman cerrahlar bir diyarda yoktur. Bunlarda gördüğümüz ustalık ve marifetleri birer birer yazsak kitabımız bir Ebu Ali Sînâ Kanu­na olur. Ve her işleri zorlukla yapılan işler değil, hepsi sanatları­nı kolaylıkla işlerler.

Hatta nice cerrah dükkânlarında berberler vardır. Ger­çi tüm Nemse kâfirleri saçlıdır, tıraş olmaya muhtaç değiller­dir, ama yine başlarının orta yerlerini tıraş edip saçlarını koku­lu sabunlar ile yıkarlar. Nice yüz bin kâfir 70-80 yaşma girer, yine sakalını tıraş ettiğinde berber kefereleri daima bir yüksek iskemlede oturup yardımcıları keferenin saçını sakalım yıka­yıp başka bir iskemle üzerinde oturur. Ama tıraş olacak kefere-


244

245

nin oturduğu iskemle bir mil üzerinde olup fırıldak gibi döne Berber tıraş ettikçe iskemleyi çevirip her ne tarafını tıraş etmek isterse kendisi oturup iskemleyi çevirerek kolaylıkla tıraş ede Anadolu ve Rumeli'deki gibi berber ayakta tıraş etmez, bu h bir seyirlik olaydır. Ve dükkânları şadırvanlar ve türlü türlü es yalar ile süslü güzel dinlenme yerleridir.

Ama hastanelerinde olan hayrat ve hasenatları, yapıları, yi­yecek, içecek ve macunları bir diyarda yoktur.

Evvelâ her kim bu şifahanelerde şifa bulursa daha önce adadığı şeyleri getirirler. O kadar çok altın, gümüş, bakır ve ka­lay sahan, tencere, sini, tepsi ve şamdanlar var ki her hastane­de onar Mısır hazinesi değer altın ve gümüş kapları vardır. Ve o kadar altın ve gümüş kebap şişleri köşelerde dayalı durur Her hastanın derdine göre altın, gümüş ve bakır tencere çe­şit çeşit yemekler pişirip hastalara dağıtırlar. Kilerlerinde kuş sütü, şir-i hurma ve Hama katrmebâtı gibi yiyecek ve içecek­ler mevcuttur. Ve öyle usta ve becerikli aşçıları var ki ne zaman kral bir krala, bir vezire ve bir elçiye ziyafet etse bu aşçılar şifa-haneden varıp türlü türlü yemekler pişirirler.

Ama tüm kâfir memleketinin yemekleri meşhur değil­dir. Bütün kâfirler perhiz ile çatal demir ucuyla elli dirhem yemek ve elli dirhem şarap yiyip içerler. Yemek Âl-i Osman Devleti'ndedir. Hint, Sind ve Acem'de de yemek yoktur, hemen bir pilavları meşhurdur.

Ve her şifahanenin macunhanesinde hekimbaşı oturup günlük birer kantar şekerli macunları dert sahiplerine ve fa­kirlere dağıtırlar. Nice yüz bin hokka ve kavanoz macun, yi­yecek ve içecekleri tatlıları vardır. Ve her şifahanede pek çok yazlık ve kışlık odalarında değişik boyutta havuz ve şadır­vanları var. Kış odalarında hamam gibi sobalar, yaz odaların­da şadırvanları vardır. Pencereleri bahçelere bakıp her hasta­nın tabiatına göre sazendeler gelip değişik sazlar çalıp fasıl ederler, ama acayip hikmettir ki bu Alman diyarında, Rum'da ve Arabistan'daki gibi çok mecnun yoktur. Ancak sihirli kefe­reler bu şifahanelerde çoktur. Onlara çare bulur kimse de yok­tur.

246

Fakir ve garip insanların aşevi imaretler

Hepsi 11 yerde ziyafet evi yemekhaneleri vardır. Gerçi cim­ri eli sıkı ve hesapçı vilâyeti olup yokluk ve kıtlık şehridir, ama elbette her kral manastırlarının imaretlerinde buğday ve un çorbası pişip kiliselerde kalan rahip, papaz ve bazı yoksullara çorbaları dağıtılır. Bunların içinde îstifani Kilisesi ve Kral Sara­yı imareti hepsinden mamur olup zengin ve yoksula, genç, yaşlı _ve çocuklara ekmekleri boldur.

Sonra (—) (—) Kilisesi İmareti ve sonra (—) Manastırı İma­reti. Sonra,

(1,5 satır boş)

Tüm manastırlar bu mahalde tamam oldu. [64a] Diğerleri mahalle kiliseleridir, ama bu anılan manastırların hepsi kurşun örtülü değildir. îstifani Kilisesi'nin de nice yerleri kurşun örtü­lü kubbe değildir, harpüşte tahta nakışlı tavan üzeri çeşit çeşit nakışlı sırçalı kiremit örtülüdür. Ve diğer kiliseler de öyle işle­meli kiremitlidir.

Şehrin bütün mamur olan evleri ve yüzlerce köşk ve saray­

ları çeşitli renkte kiremit, kurşun, sarı pirinç, kırmızı bakır, ka­
laylı teneke ve yer yer şindire tahta örtülü mamur hanelerdir.
(2 satır boş)

Eğer bu şehrin özelliklerini gördüğümüz gibi yazsak bir ciltli kitap olur ve yazması da mümkün değildir. Hemen Yüce Tanrı düşman şerrinden bu şehri emin ede. Zira bu şehre bir gayri yad (yabancı) ayak bassa viran olur. Hemen kolaylıkla Al­lah İslâm eline nasip ede.

Bu şehrin her şeyi beğenilir ve meşhurdur, ama binlerce aferin tüm hekim, cerrah, kan alıcı, göz hekimi, nakkaş, saatçi, tüfenkçi ve çıkrıkçılarına, sokaklarının temizliğine, yöneticileri­nin becerikliliğine, alışverişlerinde ölçü ve tartılarında hile yap­mayıp yalan söylemediklerine, adaletlerine, halkının huzur için­de olup zulmetmediklerine, suyunun ve havasının hoşluğuna, mahbûb ve mahbûbesinin temizliğine, zarifliğine, başka bir ko­kulu ve renkli çeşitli çiçeklerine, bütün halkının herkes ile güzel geçinip gariplere dost olup gönül aldıklarına, vilâyetlerinin her şeyden güven içinde olduğuna binlerce aşk olsun ki İslâm diya­rında böyle güvenlik, huzur ve adalet yoktur.

247

I^M

Bu şehrin nice bin çeşit güzelliklerini yazsak bir yılda t mam olmaz. Ancak biz arzumuz ve isteğimiz üzere konum za dönelim.

Bu şehri altı günde gezip dolaşıp daha önce kralın "R" haftadan sonra elçi paşa ile müşerref olalım" dediği günlerde yedinci gün Cumartesi olup baş meykel tercüman ve baş korni ser defterdar paşaya gelip,

"Sultanım, çasar imparator, sultanıma selâmlar edip yarın ki gün müşerref olalım diye buyurdular" deyince,

Vakarlı çasar ile şirin dilli Elçi Kara Mehmed Paşa'nırt görüşüp konuşmasını bildirir

Paşa, "Bak-a komiser, hoş geldiniz, ama ben çasara vardı­ğımda kral tahtından inip bana divanhane kapısına dek gelir­se ve benim omzumu çasar öpüp ben onun göğsünü öpersem ve Mekke Medine padişahının mektubunu öpüp başa koyun nâme-i hümâyûn okunurken kral ayak üzere durursa, bütün peşkeşlerimiz kanun üzere verilirse ve nâme-i hümâyûnda ve vezir fermanında olan ahitnamemizin kavli kararından fazla gereksiz teklifler etmezlerse çasar huzuruna varıp buluşurum ve illâ yok derse Kabe Rabbi ve Hazret-i Muhammed aleyhisselâm hakkı için padişahıma ahvalimi arz ederim. Sizin elçinize de İstanbul'da rağbet etmeyip cefa ederler" deyince baş komiser,

"Behey sultanım, siz ne acep ham sevdaya düşmüşsünüz? Bu 7 kral vakarlı çasar şehinşahma bu boş teklifleri bir elçi paşa kardeşiniz etmemiştir" diye bir hayli karşılıklı konuşma­lar oldu. Sonunda baş komiser,

"Sultanım bu tekliflerinizi varıp çasar hazretlerine danışa­lım" deyip üç kişi çasara varıp gelip sonunda dördüncü gelişte,

"Çasar tahtından insin, sultanıma 7 adım karşı gelsin, tacı­nı başından çıkarıp selâmınızı alsın, siz çasarm göğsünü ve ça­sar sizin mücevvezenizi öpsün" deyince paşa,

"Yok omzumu öpsün" dedi.

"İyi sultanım, bu söze izinliyiz, omzunuzu öpsün, çasar padişah mektubunu öpüp başına koyup mektup okununcaya kadar ayak üzere dursun, ama hediyeler verilirken çasar tahtı­na otursun" deyince paşa da,

"İyi otursun" diye izin verdi. Ve onlar,

248

"Sultanımdan çasar efendimizin bir ricaları var. Sizin hedi­klerinizi götüren ağaların hepsi çasar hazretlerinin eteğini öp-ünler ve kral huzurunda el kavuşturup dursunlar. Bir ricala-dahi peşkeşlerinizi alay ile götürürken Âl-i Osman mehterha­nesini çalarak huzuruma gelsinler diye çasar buyurdular" de­yince hemen bizim paşa,

"Hediyeleri götürürken mehterhane çalmak kanunu­muz değildir ve dahi hediye götüren ağalar, benim onlar hizmetkârlarımdır, çasar hazretlerinin yanma varıp çasarm el­lerini öpmeye bir alay ümmet-i Muhammed'in ne hadleri var. Onlar da benimle kral yanında bir mi olsunlar ve İslâm namu­su [64b] yok mudur ki ağalarım beni koyup kral önünde el ka­vuşturup duralar. Bu da Âl-i Osman âdetine aykırı boş tekliftir. Bize bu türden kanun dışı teklifler etmeyin" deyip öyle sağlam ve temelli cevaplar verdi ki hepimiz sus pus olduk.

Özellikle alay ile hediyeleri götürürken mehterhane çalına­rak bile gitmeyi görüşmüş idik. Hemen kral tarafından mehter­hane çalınması teklifi olunca "Kanunumuz değildir" diye ce­vap verdi.

Sonunda tüm kâfirler çok zorda kalıp,

"İmdi sultanım, sabahleyin mübarek pazar günümüzdür. Çasardan sultanıma haber geldiğinde teşrif buyurun, çasarı tahtından inip kapının iç yüzünde size muntazır dururlar bula­şınız" deyip paşadan tüm hediye defterlerini alıp gittiler.

Bu hediye defterleri üzerinde çasar yanında görüşüp da­nışıp bütün hediyeleri vezir ve vekillerine dağıtacakları defte­ri paşaya gönderip,

"Kanunumuz budur, götürecekleri hediyeleri ve atları bu defter gereğince dağıtsınlar" diye paşaya defter geldi.

Paşa da kralın gönderdiği defter üzerine bütün hediyeleri krala, annesine, başvezire, baş papaza, baş irşeke, diğer vezir­leri makamında olanlara ve iş başında olanlara hediyeleri hazır etti. Sonra (—) yılı Zilkadesinin (—) (—) pazar günü sabahle­yin çasar ikinci vezir ve baş komiser ile kendi hmto arabaların­dan sekiz adet kır atlı bir mücevher, yaldızlı ve murassa gümüş üzerine mine kubbeli bir hmto araba göndermiş ki insan gözü gördüğünde kamaşır.

249

Paşa hınto arabaya binip tüm ağalar atlarına pür-silâh, gi. yimli ve süslenmiş binip hazır durdular.

Önce 8 adet divanhane döşemesi zerkâr nakışlı ibrişim ha­lıları 8 adet hmto arabalar ile ileri gittiler.

Ardından bir direkli dokuz taklı otağı 11 hmto arabaya yükleyip zer-ender-zer bukalemun nakışlarını göstererek içeri­sini dışa çevirip yanları sıra hepsi giyimli samur kürklü ağalar ve yaya giyimli saraçlar, çâşnigirler ve çadır mehterleri ve meh­terbaşı geçtiler.

Ardından üç baş at ki her biri muteber at ve sâfinâtü'l-ciyad gibi atların biri cevahir ve murassa eyerli, cevahir ko­şumlu, topuz ve gaddareli ve baştanbaşa çârkab zerdûz cevahir dikme abâyîli, bahrî hotaslı, altı pare cevahire gömülmüş yan­aklı ve atın başında ablak murassa çığa teliyle sağında ve so­lunda kırmızı ve dolamalı hasahır yedekçileri ve hasahır kal­fası ile geçti. Bir at da sade dîbâdan çullu yelkendez yürür at ki sanki dev gibi doru attır.

Sonra bir küheylân mazlum at tamamen cevahir eyer­li, murassa üzengili, pak silâhlı ve koşumlu at kralın annesine yine ahır halifeleriyle geçtiler.

Ondan sonra 20 çift ağır kuşaklı hil'at-i fâhirelerin her biri atlar üzerinde muhteşem ağaların elinde tertip üzere geçtiler.

Ondan sonra on külçe hünkârı, köse ve hezârî Muhammedi sarıklar geçip ardından on okka Mâverd ûdu geç­ti.

Ardından on şemmâme ham amber bir altın işlemeli bohça içinde bu hakirde idi.

Ardından on göbek Hoten miski benim ayakdaşım kapu-cular kethüdasıyla geçtik.

Ardından paşa kethüdası Hüseyin Ağa'da sorguc-ı sahi, sonra baş kapucubaşıda bir cevahir topuz ile paşa kethüdası at başı beraber geçtiler.

Daha sonra paşa Tuna Nehri üzerindeki köprüden araba ile geçip kaleye girince küheylân atma binip tüm atı ve kendi­si zer-ender-zer cevahire gömülüp yavaş yavaş giderken Selimi sarığı üzerine cevahirli padişah sorgucu takınıp ve padişah nâmesini kendi koynuna sokunup nâmenin kesesi ve cevahirli

250

altın kozalağı paşanın yakasında görünüyordu. Samur kabaniç-_s6/ bütün mataracıları, tüfenkçileri, satırları, silâhdar, çukadar _ve bütün iç ağaları silâhlı, giyimli, hediye götüren bütün ağala-_rl ve diğerleri ikişer ikişer at başı beraber geçerek çasarm sara­yı meydanının kapısından içeri önce halılar, ardından padişah otağı ve sonra da atlar girip tören meydanında durdular.

Bizler de hediyeler ile Saray Meydanı'na girip Kral Sarayı Divanhanesi'ne çıkacak kapıda hepimiz atlardan indik. Küçük komiser ve küçük tercümanlar kanunları üzere önlerimize dü­şerek tam 7 kat saraya çıktık. 7 katında binlerce çeşit acayip ve tuhaf seyirlikler var ki insanoğlu gördüğünde hayretler içinde

kalır.

Bu anılan 7 kat sarayı dolaşa dolaşa üç büyük divanhaneyi geçip 197 basamak taş merdiven ile çıktık. Ama iki kat divan­hanelerin aşağı katları merdiven değildir, hemen İstanbul'da Ayasofya Camii tabakasına çıkar gibi yılma yokuştur. Bura­da kral at ile çıkıp ikinci katta attan iner, [65a] sonra 4-5 katma kâh yaya ve kâh kol tezkereleriyle hamal kefereler yukarı katla­ra çıkarırlar.

7 katında 7 sıra büyük divanhaneler var ki her biri üçer dörder bin kefere alır divanhanelerdir. Her biri birer çeşit yapıl­mıştır, birbirlerine asla benzerlikleri yoktur. Duvarlarına buka­lemun nakışlı ipekli ve altın işlemeli halılar asılmış görünüş di­vanhanelerdir.

Ve her divanhanede yüzlerce pencere var. Bunların hepsi cam, billur, necef ve moran camlı pencerelerdir. Ama sekizin­ci divanhane bizzat çasara mahsustur, 360 adet altınlarla kap­lanmış kârgir yapı büyük divanhaneye hepimiz çıktık. Paşa bir yüksek tahta oturunca mataracıbaşı ile bu hakiri içeri kralın küçük divanhanesine gönderip,

"Varın görün kral tahtından inip kapının iç yüzünde du­rur mu?" deyince varıp gördük. Meğer çasar tahtından inip ma-taracıbaşmı gösterişli zerdûz Bektaşî üsküfüyle görünce hemen kral başından şapkasını çıkarıp hakire ve mataracıbaşma tapı­nıp selâm alır gibi bir iki eğilip doğruldu.

Biz de gördüğümüz gibi paşaya haber verdik. Paşa da ya­vaş yavaş, ayak ayak yürüyerek kralın has divanhanesinden

251

içeri girdi. Hemen kral on adım ileri elçi paşaya gelince elci paşa da apul apul yürüyüp,