Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NİKOIAOS (AYİOS) KİLİSESİ

Fatih îlçesi'nde, Ayakapı'da, Abdülezel Paşa Caddesi(->) üzerindedir.

Kilisenin içinde bulunduğu ve bugünkü yol seviyesinden aşağıda yer alan avlunun güneybatısında, günümüzde kullanılmayan Ayios Haralambos Kilisesi ile Ayios Haralambos Ayazması, batısında baldaken tipi çan kulesi bulunur.

Bizans döneminden beri var olan kilisede, bu döneme ait mozaik ikona kalıntılarının bulunduğuna inanılır. 15 Nisan 1576'da düzenlenen ayine katılan S. Ger-lach(->), kilisenin Haliç'te surlar dışında ve denize yakın olduğunu kaydeder. 1604 tarihli Paterakis listesinde yer alan kilise, l633'te Cibali'de çıkan yangında tahrip olmuş, Antakya patriğinin kâtibi Paulus, l652'de yalnız kilisenin yanındaki ayazmadan söz etmiştir. Kilise, 17. yy'ın ikinci yarısında Du Cange tarafından hazırlanan listede yer alır. 1720'de yemden inşa edilen ve dönemin Türk kaynaklarında "Cibali'deki Nikolaos Kilisesi" olarak kaydedilen yapı, Baladı S. Hovannesyan tarafından, "Cibali'de sur dışında Ay' Nikola adlı bir kilise" olarak tanımlanmıştır. III. Mustafa döneminde (1757-1774) verilen izinle yeniden inşa edilen ancak kısa süre sonra yanan kilisenin yerinde 1837'de bugünkü yapı inşa edilmiştir. Kilise, Athos Dağı'ndaki Vathopedi Manastırı'nın meto-hionu ya da özel mülkiyeti olarak bilinmektedir.

Mimari: Kilise, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Kuzey ve güney cephelerinin batısı yaklaşık eksen hizasına kadar doğu-batı doğrultusunda çıkıntılıdır. Doğuda eksende dışta yarım yuvarlak apsis çıkıntı yapar. Yapı dışta iki yüzlü kırma çatı ile örtülüdür. Kuzeybatı ve güneybatıdaki çıkıntıları piramidal çatılar örter. Apsisin örtüsü yarını konik çatıdır. Dışta sıvaları dökük olan yapı kaba yönü taş ile inşa edilmiş, köşelerde düzgün kesme taş kullanılmıştır. Düzensiz taş-tuğla sıralarının bulunduğu cephelerde yer yer devşirme malzeme görülür.

Bazilikal plan tipindeki kilisenin na-osu üç neflidir. Naos, doğusunda orta nef hizasında içte yarım yuvarlak ve derin apsis ile sınırlanır. Nef ayrımı, altışar sütun-lu sıralar ile sağlanmıştır. Yan nefler orta neften bir basamak yüksektir. Doğudaki birinci sütunlar hizasında belirlenen bema, yan neflerden bir, orta neften iki basamak yüksektir. Batıda yer alan ve yaklaşık eksen hizasına kadar yapıyı kuzey ve güneyinde "U" biçiminde saran narteks; kare kesitli postamentler üzerindeki sütunlar ve bunları bağlayan yuvarlak kemerli arkad ile avluda sınırlanır. Narteks üzerinde bulunan "U" planlı galeri, kuzey ve güneyde dışa çıkıntılıdır. Galeriye çıkış, avlunun güneyinde ve ayazmada bulunan iki merdiven ile sağlanmıştır.

Naosta, nefleri sınırlayan sütunlar yuvarlak kemerlerle bağlanır. Sütunlar, altta iki kademeli sekizgen postamentler üzerinde ve iyon tipi başlıklıdır. Porfir taklidi boyalı sütun gövdeleri ahşap üzerine alçı kaplama, başlıklar kartonpiyer tekniğindedir. Yapının ahşap üzerine alçı kaplama olan örtü sistemi orta nefte beşik tonoz, yan nefler ve nartekste düz tavandır. Orta nefin tonozu, sütunlar hizasında yedi takviye kemeri ile dilimlenmiştir. Apsisin örtüsü içte yarım kubbedir.

Kilisede naosa açılan üç girişten biri batıda eksende, ikisi kuzey ve güneyde eksenden batıya yakın ve karşılıklıdır. Giriş-

ler eş boyutlu ve yuvarlak kemerlidir. Kuzey ve güneyde yer alan altışar pencere karşılıklı ve eş aralıklıdır. Üstte yanlardaki galeri çıkıntılarında, kuzeyde dört, güneyde iki pencere vardır. Doğu ve batıda orta nef hizasında üstte karşılıklı üç pencere yer alır. Doğuda apsiste üç pencere, yan nefler hizasında birer pencere, batıda eksendeki girişe yanlarda simetrik ikişer pencere vardır. Yan neflerin doğusunda apsise yanlarda simetrik birer niş ile bemanın kuzeyinde iki niş görülür.

Naosun doğusunda üç nefi kapsayan ikonostasis ve kuzeydeki taşıyıcı sıranın doğudan beşinci sütununa oturan ambon mermerden yapılmıştır. Kabartma tekniğinde geometrik motiflerle bezeli ikonostasis, üstte üçgen alınlıklıdır. Güneydeki sıranın doğudan üçüncü sütunu önünde ahşap despot koltuğu yer alır.

Bibi. S. Gerlach, Stepban Gerlahs dess Aelteren Tage-Buch, Frankfurt, 1674; înciciyan, istanbul; Z. Karaca, İstanbul'da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, İst., 1994; P. Kerameus, "Naoi tes Konstantinoupoleos kata to 1583 kai 1604", Ho en Konstantinoupolei Hellenikos Philologi-kos Syllogos, XXVIII (1904), s. 118-145; S. Petrides, "Eglises Greccjues de Constantinople en 1652", Echos d'Orient, W (1901), s. 42-50.

ZAFER KARACA