Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PROTESTAN OKULLARI

288

289

PTT

Abdullah Biraderler'in bir fotoğrafından kartpostalda Sirkeci'deki Büyük Postane'nin içinden bir görünüm, 1893. Galeri Alfa

ni Protestan cemaatinin oluşturulması çabasına yöneldi. 1839'da İstanbul'a gelen misyoner Cyrus Hamlin ise bir-iki yer denedikten sonra 1843'te, Bebek'te Çelebi Yor-gaki'nin köşkünde, Protestan eğitimi amacından çok, ingilizce öğretimine ağırlık veren Bebek Okulu'nu hizmete soktu. Bu girişimle İstanbul'daki okullarda misyonerlik faaliyetlerim ikinci plana iten ve dil öğretimine öncelik veren programlara yönelindi. Bununla birlikte 1845'te Bebek Okulu bünyesinde bir ilahiyat şubesine de yer verildi. Board da, başlangıçtaki bağnazlığından bir oranda yumuşamaya yönelerek eğitim stratejisini yeniden gözden geçirdi.

1850'den sonra bilgiyi, beceriyi, üretimi, "incil'in öğretilmesinden" daha önemli ve öncelikli gören bîr eğitim tarzı benimsendi. Bu ise, İstanbul'daki yabancı Katolik misyoner okullarını aynı yönde rekabete yöneltti. Bu gelişmeler, İstanbul'da "se-cular" (laik) eğitim-öğretim sürecinin başlangıcı kabul edilir.

İngilizce eğitim veren 4 yıllık Bebek Okulu'nun 1852'deki programı, aritmetik, cebir, geometri, trigonometri, coğrafya, tarih, felsefe, kimya, ekonömi-politik, ahlak felsefesi derslerini kapsıyordu. Okulda öğrencilere, üretime katkı çalışmaları yaptırılmakta, yaşam pratikleri kazandırılmaktaydı. Okulda, bir un değirmeni ve ekmek 'Fabrikası da vardı. Bununla birlikte 1856'da tam bir ilahiyat okuluna dönüştü, 1860'ta da daha uygun bir ortam kabul edilen Merzifon'a taşındı.

Diğer yandan W. GoodelPin 1832'de kendi evinde açtığı ilk Protestan kız okulunun benzerleri sonraki yıllarda, Beyoğ-lu'nda, Bebek'te, Hasköy'de de açıldı. Bu okullarda, Türkçe ye Ermenice ile ilkokul üstü aritmetik, gramer, coğrafya, yazı, müzik ve kompozisyon, fizyoloji, astronomi, tarih, teoloji dersleri ve İncil okuma vardı. Ayrıca, ilkokul düzeyinde ve birer misyonerin gözetiminde, İstanbul'un birçok semtinde başka Protestan okulları da açılmış bulunuyordu. Böylece ilkokuldan kolej düzeyine kadar, Hıristiyan öğretmenlerin görev aldığı, çoğu Ermeni Protestan cemaatine bağlı, fakat Amerikalı misyonerlerin gözetiminde, geleneksel yabancı okullarından farklı yeni bir kurumlaşma doğdu. Ancak, İstanbul ve taşra Protestan okullarından orta ve yüksek dereceli olanlarda yönetim ve öğretim daha farklı olup, bunları Amerika'dan gelen misyoner müdürler yönetmekteydiler. Misyonerler ise öğretim kadrolarında mutlaka yer alıyorlardı. Bir başka özellik olarak da öğretim dili İngilizceydi. Bu nedenle ders kitapları da Amerika'dan gelmekteydi. Bu farklılıktan dolayı, ilkokul düzeyindekilere daha çok "Protestan misyoner okulu", orta ve yüksek derecelilere de "Amerikan okulu" denmekteydi. Ancak, bu okulların tümünde misyonerlik faaliyetleri vardı.

"College" .denen yüksek düzeyli Protestan okullarının İstanbul'da da açılması, Osmanlı topraklarındaki Amerikan çıkarları bakımından birinci derecede önemli görülerek bu yöndeki girişimlere de 1860'tan itibaren destek sağlandı. Bu nedenle deni-