Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

İstanbul Amerikan Kız Koleji

Cengiz Kahraman arşivi

zaşırı ilk Amerikan yüksekokulu olan Ro-bert Kolej(->) 18ö3'te İstanbul'da sadece 4 öğrenci kaydedilerek açıldı. Bunu, 1871' de Gedikpaşa'da faaliyete geçen Constanti-nople College for Giriş yani İstanbul Kız Koleji izledi (bak. Üsküdar Amerikan Kız Lisesi). Bu iki kurum, bir başka açıdan, yeni dünyanın eğitim alanındaki üstünlüğünü kanıtladığı gibi, Protestan okulu ilkelerinden de olabildiğince uzak durmayı, buna karşılık Doğulu gençlere Amerikan idealini aşılamayı gözetmekteydi.

İstanbul'daki Amerikan Protestan okulları öğrenci mevcutlarında Ermeni ve Bulgar çocukları ve gençleri, en yüksek oranları teşkil etmekteydiler. Ancak 1890'dan sonra, İstanbullu Yahudiler, birer-ikişer öğrenciyle Türkler de okul mevcutlarına katılmışlardır. Örneğin 1891'de İstanbul Kız Koleji'ndeki 137 öğrenciden 51'i Ermeni, 29'u Bulgar, 22'si Rum, 14'ü İngiliz, 10'u Amerikalı, 6'sı Musevi, l'i Fransız, 4'ü de Türktü.

II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) boyunca, diğer yabancı okulları gibi Protestan okulları üzerinde de denetim kurma çabaları, sürekli gündemde fakat sonuçsuz kaldı. 1908'de II. Meşrutiyet ilan edilince, Maarif Nezareti, bu okulların denetleneceğini ve programlarının düzenleneceğini, öğretmen seçiminde ve atamasında yasal yetkilerin kullanılacağını, Türkçe öğretiminin zorunlu kılınacağını açıkladı ve bu doğrultuda çalışmalar başlattı. 1915'te ise kapitülasyonların kaldırılması ile diğer yabancı okullar gibi Protestan okullarının da çoğu kapandı. Robert Kolej I. Dünya Savaşı nedeniyle ilan edilen askeri yasak bölgede kaldığından ancak Talat Bey'in (Paşa) özel izniyle çalışmalarını sürdürebildi. Yine, 1845'ten beri eğitimine ara vermeyen Hasköy Amerikan Kız Okulu da tanınan ayrıcalıkla öğretimini sürdürdü.

Mütareke döneminde İstanbul'da faaliyetini sürdüren Protestan/Amerikan okulları Robert Kolej, Üsküdar'da Selami Ali Efendi Mahallesi'nde İnas (Kız) İdadisi, Ar-navutköy'de Amerikan Kız Koleji, Kumka-pı'da Musalla Sokağı'nda Misyoner Mektebi, Gedikpaşa'da Esirci Kemalettin Mahallesi'nde Amerikan Mektebi idi.

Kurtuluş Savaşı yıllarında (1919-1922) Anadolu'daki tüm Protestan okulları kapatıldı. 1921'de, TBMM Hükümeti, İstanbul'daki Amerikan Konsolosluğu'na bir nota vererek eğitim amacı dışına çıkılma-ması için uyanda bulundu. Lozan Antlaş-ması'na (1923) ekli mektuplar ile Protestan Amerikan okullarının varlığı "fiili durum" kabul edildi. 1924'te tüm azınlık ve yabancı okullarda, dini propaganda yasaklandı. 1926'da yabancı okulları Maarif Vekâle-ti'nin denetimine alındı ve yabancı okulların "Katolik", "Protestan" vb adlar taşımaları, bir din ve mezhebe müteallik öğretim, tören vb etkinlikler de bulunmaları yasaklandı. 1927'de, Türkiye'deki Amerikan (Protestan) okullarının sayısı 8'e düştü. Bunlardan İstanbul'dakiler, Robert Kolej (erkek kısmı), (Arnâvutköy) Amerikan Koleji (kız kısmı) ile Üsküdar Amerikan Kız Koleji'ydi.

Bibi. U. Kocabaşoğlu, Kendi Belgeleriyle Anadolu'daki Amerika, 19. Yüzyılda Osmanh imparatorluğu 'nda Amerikan Misyoner Okulları, ist, 1991; ay, "Osmanlı Imparatorluğu'nda XIX. Yüzyılda Amerikan Yüksek Okulları", Bahri Savcı 'ya Armağan, Ankara, 1988; Y. Ak-yüz, "Abdülhamid Devri'nde, Protestan Okulları ile ilgili Orijinal iki Belge", Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, HI/1-4 (1970), s. 121 vd; İ. Ortaylı, "Osmanlı Imparatorluğu'nda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Görüşler", Amme İdaresi Dergisi, XIV (1981), s. 87 vd; N. Tozlu, Kültür ve Eğitim Tarihimizde Yabancı Okullar, Ankara, 1991, s. 34, 79 vd; Ergin, Maarif Tarihi, IV, 1234, V, 1745 vd.

NECDET SAKAOĞLU