Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Cumhuriyet Dönemi

İstanbul Rumları ve Patrikhane (ve Batı Trakya Türkleri, genel olarak Müslümanlar) mübadelenin dışında bırakıldılar. Bunun nedeni açık bir biçimde dile getirilmemiştir, istanbul Rumlarının mübadele dışı bırakılmalarının iki nedeni düşünülebilir. Birincisi Patrikhane geleneğini (dinsel ve kültürel bir amaçla ya da politik art niyetle) sürdürmek isteyen Hıristiyan ve özellikle Hıristiyan Ortodoks dünyanın bir

Salâhattin Giz'in

fotoğrafında

istanbul'da

bir Rum

meyhanesi,

1930'lar.

A. Özdamar,

Beyoğlu 1930,

tst., 1992

"cemaat"e gereksinim duyması ve bu yönde ağırlığını koyması; ikincisi İstanbul Rumlarının mallarının yüksek değeri yüzünden tazmin edilmesinin zorluğu.

Resmi devlet istatistiklerine göre 1924'te 1.000.000'luk İstanbul'da 280.000 Rum vardı; Rumların bir bölümünü 1914-1922 arasında kente sığınanlar oluşturuyordu. 1927' de bu sayı 90.000'e düştü. Ayrıca 26.000 de Yunan uyruklu Rum vardı. 1934'teki bir değerlendirme 73.000 Rum ve mübadeleye dahil edilmeyen 30.000 Yunan uyruklu Ortodoksun İstanbul'da yaşadığını göstermiştir. Rumların nüfusu Cumhuriyet döneminde sürekli bir düşüş izlemiştir. 1994' te sayıları toplam İstanbul nüfusunun binde birinin çok altındadır.

Bu dönemde Rumların yasal statüleri çelişki içeren iki temele dayandırılmıştır. Lozan Antlaşması'nın azınlıklarla ilgili 37-44. maddelerine göre eğitim, din, dil konularında özel haklan olan bir azınlık statü-sündeydiler; aynı zurnanda, da (özellikle Medeni Yasa'yla ilgili 42. maddenin 1926'da

1920'li yıllarda İstanbullu bir Rum ailesi. Galeri Alfa

uygulanmasına son verilmesinden sonra) bütün Türkiye uyruklular gibi eşit yurttaş konumundaydılar. Pratikte bu azınlık grubu Türk-Yunan ilişkilerinin kon-jonktürel gelişmelerinin paralelinde çeşitli uygulamalarla karşılaşmıştır. İlişkilerin iyi olduğu dönemlerde (örneğin 1930-1940, 1947-1954, 1959-1964, 1967-1971 gibi) göreli bir özgürlük ve refah dönemi yaşarken, iki ülke ilişkilerinin bozulduğu yıllarda (1922-1929, 1955-1959, 1964-1967, 1972-1980 gibi) baskılar altında kaldılar. Göçün ve nüfus azalması olayının bu kriz dönemlerinde hızlandığı gözlendi (1955, 1964, 1974 sonrasında).

Özellikle 1930'larda gerçekleşen Türk-Yunan yakınlaşması sonucunda Rumların yaşam koşulları olumlu yönde düzeldi. Anadolu'yu ziyaret etmek için izin almak gerekliliği kalktı; Rumların "etablis" statüsünde olmayan çocuklarının ve eşlerinin İstanbul'a gelmelerine izin verildi ve TBMM' de bir Rum milletvekili yer aldı. Rumlar tarafından "Atatürk dönemi" olarak algılanan bu dönemde "yurttaş" kavramı ve Atatürk sevgisi Rumlar arasında çok yaygındı.

Ancak genel olarak Cumhuriyet döneminde Rumların eşit yurttaş konumunda bulunmaları, örneğin memur ve yüksek memur statüsünde olmaları, askeri okula alınmaları ve subay olmaları, yani güvenilip devlet yönetimine katılmaları kısıtlandı. Zaman zaman kimi çevrelerce bu azınlık grubuna karşı Türk Ocakları tarafından "Vatandaş Türkçe konuş" kampanyaları, Patrikhane'ye karşı Papa Eftim (Türk Ortodoks) hareketinin desteklenmesi gibi taciz politikaları uygulandı. Rum azınlığa karşı resmi konumda olan uygulamalar da oldu.

II. Dünya Savaşı yıllarında 18-45 yaş arasındaki Rum erkekler askere alınıp 5.000 kişilik gruplar halinde Anadolu'ya çalışma kamplarına gönderildiler. "İşçi Alayları" ismindeki bu özel birimlere alınan "askerler" silah verilmeyip angaryalarda çalıştırıldılar.

1942'de gayrimüslimler aleyhine çalıştırılan Varlık Vergisi yasasıyla Rumların servetlerine el konuldu. Mahalli düzeyde oluşturulan "takdir komisyonları"nca ve itiraz hakkı olmadan belirlenen vergilerin 15 gün gibi kısa bir süre içinde ödenmesi is-