Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SAMAKO, RAŞİT RIZA

(1890, istanbul - 24 Şubat 1961, İstanbul) Tiyatro oyuncusu ve yöneticisi.

Hukuk Fakültesi'ne başladığı 1908'de, Ahmed Fehim'in(->) kurduğu Fehim Efendi ve Arkadaşları Komedi Kumpanyası'na katılarak Namık Kemal'in Vatan yahut Si-

Raşit Rıza Samako

Cengiz Kahraman arşivi

listre adlı oyunuyla sahneye çıktı. Aynı toplulukla Selanik, Üsküp ve Manastır'a turneye çıkan sanatçı, o yıllarda ilgiyle seyredilen Namık Kemal'in Zavallı Çocuk ve Şemseddin Sami'nin Basa adlı oyunlarında oynadı.

Otuz Bir Mart Olayı'ndan sonra, Ahmed Fehim Efendi ile birlikte Samsun'a giden sanatçı, onunla orada Meşrutiyet Tiyatrosu adlı bir topluluk kurdu. 1910'da İstanbul'a döndü ve kurduğu toplulukla Üsküdar'da oyunlar sahneledi. 1911'de Ahmed Fevzi'nin kurduğu Ahmed Feyzi Tuluat Tiyatrosu ile Kavala'ya turneye gitti. Daha sonra Otello Kâmil'le(->) Edirne'de topluluk kuran sanatçı rahatsızlanınca, bir süre Konya'da, ardından İstanbul'da iyileşmek için dinlenmeye çekildi.

Balkan Savaşı çıktığı sırada Ahmed Fey-zi'yle Edirne'de yeniden çalışmaya başladı. Edirne kuşatması sırasında oradaydı. Kuşatmanın kalkmasından bir süre sonra İstanbul'a dönen Raşit Rıza, tiyatro yapmak için Samsun'a gitti. Ancak orada iki ay çalıştı. Giresun'dan teklif alınca, bir sezon kadar orada çalıştı. Bu topluluğun gereksinimlerini karşılamak için İstanbul'a geldiğinde, I. Dünya Savaşı başlamış, Darülbe-dayi yeni kurulmuştu. 1915'te Darülbeda-yi'ye girdi.

Darülbedayi'nin kuruluş döneminde, özellikle Eliza Binemeciyan'la birlikte oynadığı rollerde başarı ve beğeni kazandı. Fare, Rakibe, Uçurum, Bora, Eski Rüya, TaşParçasıbu dönemdeki oyunlardan bazılarıdır. Darülbedayi'nin yönetim ve sanatsal sorunlar yaşamaya başlaması üzerine buradan ayrıldı. Kendi adıyla kurduğu topluluklarla İstanbul'da ve Anadolu'da oyunlar sahneledi. Ayrıca zaman zaman, kısa süreli olmak üzere Darülbedayi'de de çalıştı. Diksiyonu, metne egemenliği, disiplini, özverisi ve fiziği ile beğeni kazanan Raşit Rıza Samako 1950'de girdiği Şehir Ti-yatroları'nda ölümüne kadar sahneye çıktı. HİLMİ ZAFER ŞAHİN

SAMATYA

Fatih İlçesi sınırları içinde, Marmara Denizi ile Kocamustafapaşa semti arasında yer alır. Batısında Yedikule, doğusunda ise Yenikapı semtleri bulunmaktadır. Semtin esas ulaşımını Samatya Caddesi ve banliyö hattındaki Kocamustafapaşa tren istasyonu sağlamaktadır.

Samatya adının kaynağı Bizans dönemindeki Psamathion'dur ki Psamathos, yani "kum"dan gelir. Buranın kumluk bir yöre olması ve sahilden kum çıkarılması nedeniyle bu adı almış olmalıdır. Son bulgulara göre, Megaralıların kumandanı efsanevi Bizas, bugün Topkapı Sarayı'mn bulunduğu yerde kendi şehri Bizantion'u kurarken Samatya'nın yerinde, bir köy bulunuyordu. Bu köy, I. Theodosius döneminde (379-395) batıya doğru büyüyen şehre yeni surlar kazandırıldığı sırada suri-çinde, şehir sınırları dahilinde kalmıştır. Samatya, Bizans döneminde şehrin görece az iskân edilmiş bir bölğesiydi ve burada bazı kiliseler ve manastırlar bulunuyordu. Bi-

Samatya

istanbul Ansiklopedisi

zantion'un Rabdos Mahallesi'nin(->) de Samatya'nın deniz tarafında olduğu sanılmaktadır. 5. yy'da inşa edilen Studios Manastırı, Samatya'nın âdeta bir dini merkez gibi gelişmesinde etkili olmuştu. Bu manastırdan geriye kalan İoannes Prodromos Kilisesi, İstanbul'da hâlâ kısmen ayakta duran en eski kilisedir (bak. İmrahor Camii). İmparator V. Mihael (hd 1041-1042) bir ayaklanma sırasında bu manastıra sığınmıştı.

Samatya İstanbul'un fethinden sonra uzun yüzyıllar boyunca bir Hıristiyan (Rum Ortodoks ve Ermeni) semti kimliğim korudu. Bunda II. Mehmed'in (Fatih) (hd 1451-1481) İstanbul'u iskân politikasının da etkisi vardı. Bizans döneminde İstanbul'da bir Ermeni nüfus bulunmakla birlikte, şehirdeki Ermeni nüfusun gelişimi bu iskân politikasının bir sonucudur. Nitekim Samatya'nın aynı zamanda bir Ermeni semti niteliğini kazanması da böyle olmuştur. II. Mehmed, Bursa Ermenilerinin dini lideri Episkopos Hovagim'i yeni başkentine getirterek Samatya'ya yerleştirmiş ve kendisine Rum Ortodoks patriğine tanınan tüm hakları vermiştir. Ermeni Patrikhanesi I46l'de kurulmuş ve 1640'lara kadar Sa-matya'da kaldıktan sonra Kumkapı'ya taşınmıştır. II. Mehmed'den sonra gelen Osmanlı sultanları da Ermenilerin İstanbul'da iskânı politikasını sürdürmüşlerdir. Örneğin III. Murad döneminde (1574-1595) Nahcıvan ve Tebriz'den getirilen Ermeniler Samatya, Yenikapı ve Kumkapı'da iskân edilmişlerdir. Bu iskânlar neticesinde bazı Rum Ortodoks kiliseleri Ermeni cemaatine tahsis edilmiştir. Semtteki Rum Ortodoks kiliselerinin en önemlilerinden biri olan Analipsis Kilisesi (bak. Hristos Analip-sis Kilisesi) de 16. yy'ın ortalarına ait olmalıdır. II. Mahmud döneminden (1808-1839)

itibaren Rum ve Ermeni cemaatlerine ait kiliselerin onarılması veya yemden yapımına izin verilmiştir. Semtin günümüzdeki kiliselerinin pek çoğunun yapılma veya onarım tarihi 1830'lu yıllara rastlar.

Samatya'nın nüfus bileşimindeki değişiklikler yalnızca Ermenilerin bu semte iskânı ile sınırlı olmamıştır. Tekke ve mescitler çevresinde bir Müslüman nüfusun geliştirilmesi politikası fethin hemen arkasından başlamıştır. Mirza Baba Tekkesi(->) II. Mehmed döneminde, eski bir Bizans yapısından yararlanılarak kurulmuştur. Sancak-dar Hayreddin Mescidi ve Tekkesi(->) de aynı dönemin ürünüdür. Abdı Çelebi Ca-mii(->) ve Ağa Hamamı(->) gibi bazı Mimar Sinan yapılarının 16. yy'da gerçekleşme-

Yüzyıl başından bir kartpostalda Samatya. M. Tuğrul Acar arşivi

si, semtin Müslüman kimliğinin 16. yy'da pekiştiğini göstermektedir. Cumhuriyet döneminde özellikle 1950'li yıllarda, İstanbul'un Anadolu'dan giderek artan ölçülerde göç alması, Samatya'nın kimliğinde fetihten bu yana meydana gelen değişmelerin derinleşmesine yol açmış; İstanbul'daki Rum cemaati nüfusunun Altı-Yedi Eylül Olayları'ndan(->) sonra iyice azalmasıyla, semt bir Rum ve Ermeni semti olmaktan biraz daha uzaklaşarak, içinde Ermenilerin de yaşadığı bir Müslüman semti hüviyetini pekiştirmiştir.

1950'lerde başlayan göç dalgası semtin fizik niteliklerini de değiştirmiş, giderek gelişen apartmanlaşma, kagir ya da ahşap iki-üç katlı evlerin yerini almaya başlamış-