Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NİKA AYAKLANMASI

11-19 Ocak 532'de, Konstantinopolis'te, imparator I. Iustinianos'a(-») (hd 527-565) karşı yapılan halk ayaklanması. Konstan-tinopolis'in büyük ölçüde tahrip edilmesine neden olan ayaklanma, adını isyancıların erken zafer sarhoşluğu içinde haykırdıkları "Nika !, Nika !" (zafer) nidalarından almıştır.

I. lustinianos'un tahta çıkışı sırasında Bizans imparatorluğu hem siyasal hem de dinsel açıdan büyük kargaşa içindeydi. Bir yandan sabık imparator I. Anastasios'un(->) (hd 491-518) vârisleri taht üzerinde hak iddia ederken, diğer yandan lustinianos'un, boşalan devlet hazinesini ve bozulan idari yapıyı düzeltmek için izlediği politikaların huzursuz ettiği halk kitleleri, kışkırtılmaya ve patlamaya hazır duruma gelmişlerdi. Halkedon Konsili'nden(->) yana olan Ortodokslarla, isa'nın tek doğası olduğunu ileri süren Doğu hizbi Mono-fizitler arasındaki çatışmalar da önemli bir gerginlik kaynağı idi. 4. yy'dan beri başkentin politika sahnesinde önemli rol oynayan araba yarışı gruplarını temsil eden Maviler ve Yeşiller(-») adlı yarı siyasi gruplar ise, kavuştukları büyük güçle hem sarayı hem de halk kitlelerini rahatsız ediyorlardı, lustinianos daha amcası I. lustinos döneminden (518-527) beri, Anastasios'un dayandığı Yeşillere karşılık Mavileri himayesine almıştı. Monofizit eğilimli karısı Te-odora(-0 ise bir yandan Yeşilleri tutuyor, öte yandan da kocasının sadık bir yandaşı olarak çalışıyordu. I. lustinianos iktidara geçtiğinde, güç odağı haline gelerek merkezi otoriteye meydan okuyan, aynı zamanda başkent halkına karşı terör estiren bu yarışçı grupların baskısından kurtulmayı denedi ve hem Mavilere hem de Yeşillere karşı sert ceza tedbirlerine başvurdu. Güçlü konumlarını yitirmekten korkan hiziplerin tepkisi, ağır vergi yükü altında ezilen yoksul halk kitlelerini kışkırtmak oldu. Buna, bazı yüksek memurların ve yetkililerin mali ve idari uygulamalarına büyük arazi sahiplerinin tepkisi; taht üzerinde hak iddia eden Anastasios'un vârislerinin komploları ve ayrıcalıkları ellerinden alınmak istenen senatörlerin hoşnutsuzluğu da eklenince, ayaklanma için uygun koşullar doğmuş oldu.

8. yy yazarı Teofanes'in ve bazı kro-nikçilerin sözünü ettiği bir olay Nika Ayak-lanması'nın başlangıcı kabul edilir. Hip-podrom'da(->), imparatorun temsilcisi olarak adı geçen Kalopodios (Güzel Ayak) lakaplı bir kişi ile Yeşiller arasında geçen bir diyalog ve Kalopodios'a karşı Yeşillerin başlattığı aleyhte tezahürat, ayaklanmanın ilk işareti sayılır. Kalopodios'un kimliği ve

söz konusu atışmanın tarihi hakkında farklı görüşler vardır. Bazı araştırmacılar Kalopodios'un, lustinianos'un ünlü komutanlarından hadım Narses olabileceğini, bazıları da bu konuşmanın isyandan sonra gerçekleştiğini ileri sürerler. Böylece 11 Ocak'ta (bazı kaynaklara göre 13 Ocak) Yeşiller tarafından kışkırtılan halkın "Nika, Nika !" haykırışlanyla başlattığı isyan birkaç gün içinde Maviler partisi taraftarlarının ve pek çok senatörün katılımı ile şiddetlenmiş ve tüm kente yayılmıştır. O güne dek rakip olan iki grup birleşmiş ve Hippodrom'dan, hiç alışılmamış biçimde, "Yaşasın yoksulları koruyan Yeşiller ve Maviler !" nidaları yükselmeye başlamıştır, lustinianos her iki gruba dahil isyancıları cezalandırmak üzere girişimlerde bulunduysa da halkın öfkesi yüzünden geri çekilmek zorunda kalmış, kızgın kitleler kamu binalarına ve hapishanelere saldırmış, mahkûmları serbest bırakmışlardır. Ayasofya Bazilikası neredeyse tümüyle yıkılmış; Büyük Saray'ın Halke Kapısı, Aya irini Kilisesi(->), Zeuksippos Hama-mı(->) ve Augusteion'un(-») bir bölümü başta olmak üzere pek çok anıtsal yapı, kamu binası ve sanat eseri tahrip edilmiştir.

isyancıları yatıştırmak isteyen lustinianos, 15 Ocak'ta halkın şikâyetlerine neden olan yüksek memurları azletmeye söz verdi ve Konstantinopolis Valisi Euda-imon'u görevden aldı; fakat isyancıları yatıştırmak mümkün olmadı. 18 Ocak'ta Hip-podrom'un imparatorluk locası Katis-ma'da(->) isyancı liderlerle görüşen imparatorun tavizleri kabul edilmediği gibi, sabık imparator I. Anastasios'un yeğeni Hi-patios'a imparatorlara özgü "purpur" (erguvanı elbise) giydirildi. Paniğe kapılan lustinianos tahtı ve kenti hemen terk etmeye hazırlandıysa da tmparatoriçe Te-odora tarafından cesaretlendirilerek isyancılara karşı koymaya ikna edildi. 19 Ocak'ta Komutan Narses, Mavilerle müzakereye girerek isyancılar cephesinde gedik açarken, Belisarios komutasındaki birlikler, ayaklanmacıları Hippodrom'a sığınmaya mecbur ettiler. Dönemin tarihçilerinden Prokopios(->) ve Malalas'a(->) göre Belisarios, Hippodrom'da kanlı bir katliama girişti. 30-35.000 kişinin kılıçtan geçirilmesinden sonra ayaklanma sona erdi. Başta taht üzerinde hak iddia eden Hi-patios ve kardeşi Pompeios olmak üzere ayaklanmaya destek veren senatörlerin ve soyluların mülkleri müsadere edildi ve çoğu hemen idam edildiler. lustinianos, Nika Ayaklanmasından aldığı dersler sonucu, daha sonra çıkardığı yasalarla büyük arazi sahiplerinin, senatörlerin ve yüksek bürokratların yetkilerini sınırlamaya, görevlerini suiistimal etmelerini önlemeye çalıştı. Bu tarihe kadar başkent yaşamında çok önemli bir yeri olan Hippodrom yarışlarının 537'ye kadar tamamen durdurulduğu sanılmaktadır. Bu tarihten sonra yeniden başlayan araba yarışları, V. Kons-tantinos(-0 dönemine (741-775) kadar tö-rensel nitelikte kaldı. Ayaklanma sırasında büyük hasar gören Ayasofya Kilisesi'nin

onarımı ise 23 Şubat 532'de başlamış ve günümüze kadar gelen haliyle yapı, 537'de tamamlanmıştır.