Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

bul Yaşayışı, (1992), 18; HAGEMArşivi, YB, 69.0027 (İstanbul'un Anadolu Yakası ve Şile Dolaylarındaki Köylerde Düğün Âdetleri).

MELTEM CİNGÖZ

NİŞAN TAŞLARI

Atış talim veya yarışları sırasında atılan okun veya kurşunun düştüğü yere, hatıra olarak dikilen, çoğu kitabeli taş.

Özellikle padişahların ve diğer önemli kişilerin, İstanbul'un çeşitli bölgelerinde avlanırken veya özel olarak hazırlanmış ok atışları yaparken isabet ettirdikleri yerlere dikilen bu taşlara menzil taşı da denirdi. Taşın üzerine en basitinden, nişan almış olanın, silahı kullananın adı ve atılış tarihi yazılırdı. Padişahlar ve önemli kişiler adına dikilmiş olan önemli nişan taşları üzerinde ise, günün ve olayın tarihi yanında nişancıya övgüler de yer alırdı.

İstanbul'un çeşitli yörelerinde, bugüne kadar pek azı korunabilmiş olan nişan taşlarından biri Acıbadem'de, Küçükçamlı-ca'ya yakın kuzey kesimde II. Mahmud adına dikilmiş olan taştır. Tarihi 1227/1813 olarak düşülmüş olan bu nişan taşı, zamanında Marmara'ya, Adalar'a, İzmit Körfe-zi'ne hâkim olan bir tepede bulunmaktadır. Bugün çeşitli yapılar, yeni konutlar arasında kalmış durumdadır. Bilinen diğer nişan taşlarına göre çok daha yüksektir. Üç basamakla çıkılan genişçe bir mermer kaidesi vardır. Bu kaide üzerinde yükselen taşın kitabesi Şair Arife aittir. Kitabeden anlaşıldığı kadarıyla, II. Mahmud bu yörede bulunan ve bugün yok olmuş kasrının yanındaki atış yerinden 1.000 adım uzağa bir yumurta koydurmuş, tüfekle nişan alarak yumurtayı vurmuş, bu başarı ve marifet nişan taşıyla belgelenmiştir (bak. Acıbadem).

İstanbul'da günümüze kadar gelebilmiş nişan taşlarının bulunduğu bir başka yöre Ihlamur(->), Nişantaşı(->), Teşvikiye(-») taraflarıdır. Buradaki nişan taşları III. Selim (1789-1807) ve II. Mahmud (1808-1839) dönemlerine aittir. Padişahların Nişantaşı ve Teşvikiye tepelerinden yaptıkları atışlarda kırdıkları rekorlar bu taşlarla tespit edilmiştir. Ihlamur Vadisi'nden Yıldız'a doğru çıkan yamaçta yer alan, varlıklarını halen koruyan üç nişan taşından, Ihlamur'dan Yıldız'a çıkarken ilki, III. Selim'e aittir. Üzerinde uzunca kitabesi bulunan süslemeli bir levhadır. 1205/1790-91 tarihini taşımaktadır. Kitabeden anlaşıldığı kadarıyla nişan sporunu teşvik etmek isteyen padişah bu yörede hem kendisi, hem de adamlarına atış talimleri ve müsabakaları yaptırırmış. Silahdarı Abdullah Ağa'nın kırdığı rekoru duyan III. Selim bir atış müsabakası düzenletmiş, adamlarının tümünün başarılı atışlar yapmasından sonra, tüfeğini alarak 1.263 adım ötedeki testiyi vurmuş ve bu rekor üzerine o yere dikilen nişan taşına şair Enderunlu Nâşid tarih düşmüştür.

Yıldız'a doğru çıkılırken, biraz daha yu-kardaki sette yer alan iki taşın ikisi de II. Mahmud'a aittir. İlk taşın kitabesinde yer alan manzum metin Şakır imzalıdır. Tuğrası ve hattı Yesarîzade Mustafa İzzet Efen-

Okmeydanı'ndaki nişan taşlarından örnekler. TTOKBelleteni, S. 51/330 (Ocak-Şubat 1976)

di'ye aittir. Aynı set üzerinde, bu taşın biraz üstünde bulunan 1810 tarihli nişan taşı da II. Mahmud adınadır. Kitabesi şair Enderunlu Vasıf indir. Ihlamur Vadisi'nden güneybatıya, Teşvikiye'ye doğru çıkıldıkça, Teşvikiye Camii'nin(->) avlusunda, biri 1205/1790-91 tarihli ve III. Selim'e ait olan; diğeri 1226/1811 tarihli ve II. Mahmud'a ait iki nişan taşı bulunmaktadır. 1226/1811 tarihli bir başka nişan taşı ise Topağacı'nda, Nişantaşı-Ihlamur Yolu'nda bir apartmanın ön bahçesinde varlığını korumaktadır.

Nişan taşlan veya menzil taşlarının en fazla bulunduğu yer İstanbul'da Okmey-danı'dır(->). İstanbul'un fethi sırasında, II. Mehmed'in (Fatih) otağını bugünkü Okmeydanı yöresine kurmasından itibaren Osmanlıların geleneksel sporu olan okçuluk talimleri burada başlamış ve geniş bir alanı kaplayan bu yörede çağlar boyunca ok ve silah talimleri ve müsabakaları yapılmıştır. Okmeydanı'nda, günümüzde gecekonduların bahçesinde, yol kenarlarında, boş arsalarda veya apartmanlar arasında birkaçı kırık dökük bir halde kal-

mış nişan taşları veya ok atılırken ayak dayanan yeri işaretleyen ayak taşlarının sayısı bir zamanlar yüzlerceydi.

Kimisi kitabeli, kimisi kitabesiz bu taşlar arasında, IV. Murad'a (hd 1623-1640) II. Mahmud ve III. Selim'e ve Osmanlı'nın ünlü paşalarına ve devlet adamlarına ait olanlar vardı ve bunların bir bölümü 1960'la-ra, hatta 1970'lere kadar hâlâyerlerindeydi.

Bibi. İ. F. Ayanoğlu, Ok Meydanı ve Okçuluk Tarihi, Ankara, ty; Ç. Gülersoy, Ihlamur Mesiresi, İst., 1983; Konyalı, Üsküdar Tarihi.

İSTANBUL

NİŞANCA

İstanbul'un Boğaziçi suyoluna göre batı yakasında, Haliç suyolunun güney kıyısında yer alan ve kentin, fetihle birlikte kurulan ilk Türk (Osmanlı)-İslam yerleşmesi olan Eyüp'ün, kuruluşu 16. yy'a, Halic'e yakın eteklerde II. Mehmed (Fatih) dönemine (1451-1481) kadar inen, en eski alt yerleşme birimlerinden biri. İstanbul'un biri Fatih, biri Kumkapı, biri de Eyüp'te olan üç "Nişanca" semtinin Eyüp'te yer alam. Semt, Eyüp Yeni Yol'un oturduğu va-

di ile 3. Haliç Köprüsü'nün devamındaki çevre yolunun oturduğu vadi arasında kalan tepeden kıyıya ve vadilere doğru inen yamaçlar üzerinde kurulmuştur.

Yerleşmenin en kuvvetli ulaşım bağlantıları, 3. Haliç Köprüsü ve devamındaki çevre yolu bağlantısı ile güneydoğu-kuzey-batı istikametinden geçen ve eski bir ulaşım aksı olan Kışla Caddesi'dir.

Rami Kışla Caddesi ile 3. Haliç Köprüsü'nün devamındaki çevre yolu ve dolayısıyla 1. Boğaz Köprüsü; yine Rami Kışla Caddesi ile Küçükköy'ün ilersinde 2. Boğaz Köprüsü'nün (Fatih Sultan Mehmet Köprüsü) devamındaki çevre yollan ile kurulan bağlantılar semti, İstanbul Metropoliten Alam'na kuvvetli bir şekilde bağlamaktadır. Rami Kışla Caddesi, suriçi ile bağlantısını ise devamındaki eski ve kuvvetli bir aks olan Fevzi Paşa Caddesi ile kurmaktadır. Yine bu cadde, surun hemen dışından Halic'e dik inen, 3. Haliç Köprüsü'nün devamı olan çevre yolu bağlantısı ve Savaklar Caddeleri ile, surların içinden geçerek Eyüp ve Alibeyköy'e devam eden Haliç kıyı yolu ile bağlantı kurmaktadır. Bu aksların dışında semti Eyüp'ün merkezine ve yakın çevresine bağlayan en önemli toplayıcı yol, Eyüp Yeni Yol'dur.

Bunların dışında yerleşmeyi kendi içinde birbirine bağlayan eski ve organik bir yol dokusu mevcuttur. Ancak bu yol dokusu içinde bazı cadde ve sokaklar da, bu semti İstanbul ve Eyüp içine bağlayan kuvvetli ana ulaşım bağlantılarına götüren akslar olarak gelişmiştir. Bunlardan biri yerleşmenin dışından geçen ve Eyüp Yeni Yol'a bağlanan Münzevi-Parmakçı Çayırı Caddesi'dir. Bu aks, Fatih dönemine kadar inen eski bir ulaşım aksıdır ve yerleşmenin organik sokak dokusu, bu aks ile, bir ucundan Eyüp Yeni Yol vasıtası ile Rami Kışla Caddesi'ne diğer ucundan Alaca Tekke Sokağı veya Abdurrahman Şeref Bey Caddesi vasıtası ile İslam Bey Caddesi'ne veya Defterdar-Feshane Caddesi'ne ve dolayısıyla Haliç Kıyı Yolu'na bağlanmaktadır.

Eyüp'ün eski yerleşme dokusunun bir parçası olan ve Eyüp İlçe Belediyesi'ne bağlı bulunan semtin yerleşme merkezi, kentsel dokuya bakıldığı zaman Nişanca Meydanı olarak görülmektedir. Bugünkü mahalle sınırları semtlerin fiziki doku bütünlüğünü korumaktan uzak bir biçimde geçirilmiştir.

Fatih döneminde, yerleşme dokusu sırtlara doğru fazla gelişmemekle birlikte, Ni-şanca'nın Sofular Mahallesi içinde kaldığı anlaşılmaktadır. Ancak 1934'te mahalle sınırlarının yeniden düzenlenmesi esnasında, Nişanca Meydanı'm ikiye bölerek Nazif Ağa Yokuşu, Nimet Sokağı, Samancılar Caddesi'nden geçirilen mahalle sınırı, yerleşmenin bir kısmını Düğmeciler Ma-hallesi'ne bırakmıştır. Bugünkü mahalle sınırları ise, bu sınırı, tarihi Defterdar semtini de içine alarak kıyıya kadar indirmektedir.

1934 ŞehirRebberi'nde mahallenin adı "Nişancı Mustafa Paşa" olarak geçmektedir. Semti çevreleyen diğer yerleşimler mahalle sınırlarına bağlı kalmadan incele-

84