Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

OSMAN H BENDİ

bak. KARANLIK BENT

OSMAN m

(2 Ocak 1699, istanbul - 30 Ekim 1757, İstanbul) 25. Osmanlı padişahı (13 Aralık 1754-30 Ekim 1757).

"Osman-ı Sâlis", "Sultan Osman bin Sultan Mustafa Han" olarak da tanınır. II. Mustafa(->) ile Şehsuvar Valide Sultan'ın oğludur. Bu tarihe kadar tahta çıkan padişahların en yaşlısı olan III. Osman'ın 3 yıldan az süren padişahlığında İstanbul'da iki büyük yangın çıkmış, çok şiddetli bir kış yaşanmıştır. Nuruosmaniye Camii'nin ibadete açılışı, Ahırkapı Feneri'nin(->) yapılması, kentte birtakım imar çalışmalarının başlatılması da bu yıllardadır.

III. Osman, babası II. Mustafa'nın tahttan indirildiği 1703'te henüz 4 yaşındaydı. Babası ve ağabeyi Mahmud'la(I) Edirne'den İstanbul'a getirilip Topkapı Sarayı harem dairesindeki Kafes Kasrı'na (şeh-zadegân dairesi) kapatıldı. Amcası III. Ah-med'in (hd 1703-1730) ve ağabeyi I. Mah-mud'un (hd 1730-1754) saltanatları boyunca burada kapalı kaldı. Loş ve havasız dairesinde çocukluk, gençlik ve yaşlanma yıllarını tekdüze geçirdi. Osmanlı hanedan tarihinde, hapiste tutulan şehzadeler arasında 51 yıllık tutukluluk ve gözaltı süresiyle bir rekora sahip oldu. Haremin ve Kafes Kasrı'nın dış dünyaya tamamen kapalı ortamında, Şehzade Osman'ın yıllarını nasıl geçirdiğine ve eğitimine ilişkin bilgi yoktur. Arada çıkıp hava almasına izin verilen harem taşlıklarından İstanbul'u seyredebilmişse de ne kentteki yaşayışı ne de ülkenin sorunlarını öğrenemediği kuşkusuzdur. Dairesinde hizmetine bakan cariyelerle diz dize uzun yıllar geçirirken Eski Saray'a(-0 kapatılan annesi Şehsuvar Kadınla görüşmesine de izin verilmedi.

I. Mahmud, 13 Aralık 1754'te cuma selamlığından^) dönüşünde ölünce, alayda hazır olan devlet erkânı, saraydan ayrılma-yarak Kafes Kasrı'ndaki yetişkin şehzadelerin en yaşlısı olan III. Osman'ın cülusunu beklediler. Osman, dairesinden çıkarılıp hazırlandıktan sonra Bâbüssaade önünde aynı gün tahta oturtuldu. Atılan toplar ve dolaştırılan münadilerle İstanbul halkına III. Osman'ın padişahlığı duyuruldu.

III. Osman'ın ilk buyruğu, ölen I. Mah-mud'un yaptırttığı fakat henüz ibadete açılmayan caminin (Nuruosmaniye) yanındaki türbesine değil, Yeni Cami'nin avlusundaki türbesine gömülmesi oldu. Cülusun altıncı günü valide alayı tertip edilerek Şehsuvar Sultan, haremeyn hocalarının, vakıf mütevellilerinin, darüssaade ağası ile saray baltacılarının, valide kethüdasının katıldığı kalabalık bir kortej eşliğinde ve tahtırevanla Eski Saray'dan Topkapı Sarayı'na getirildi. Şehsuvar Sultan'ın, Divanyolu'ndan "kafes içinde" götürülmesine karşın "Bilâ-hicâb kafesleri açub bahş-ı selâm vererek mürur etdi" diye bir dedikodu yayıldı. III. Osman, annesini Bâb-ı Hümayun'dan içeride karşıladı ve elini öptü. 20 Aralık 1754 günü kılıç alayı(->) düzenlendi. Yeni padişah, Fatih'in türbesine gidip ziyarette bulunduktan sonra Edirnekapı'dan Eyüp'e indi. Kılıç

kuşandıktan sonra saltanat kayığı ile Yalı Köşkü'ne döndü. Bu sırada Tersane önündeki bayraklarla süslenmiş gemilerde top şenlikleri yapıldı. Tophane'den, Kurşunlu Mahzen'den de toplar atıldı. Görevinde bırakılan Sadrazam Bahir Mustafa Paşa'yı, Valide Sultan, tezkire, samur kürk ve murassa hançer göndererek kutladı. Sadrazam da Şehsuvar Valide Sultan'ın kahvecibaşı-sını bin altın, bir samur kürk ile ödüllendirdi. 24 Aralık 1754'te hazineden 2.242 kese-i divanî akçe çıkartılarak askere ve emeklilerine cülus bahşişi dağıtıldı. III. Osman bir ferman yayımlayarak her saltanat değişikliğinde toplanması kural olan rüsum-ı cülusiye denen vergiyi kaldırdı.

Çocukken kapatıldığı karanlık daireden yarım yüzyıl sonra çıkarılıp tahta oturtulan III. Osman, gelişememiş hastalıklı vücudu, mütevekkil fakat iradeden yoksun sinirli ruh yapısı ve dar görüşlülüğü ile ilkin saray yaşamına müdahale etti. Cariyelerle yaşamaktan ve sürekli aynı çalgıları dinlemiş olmaktan bıktığı için olmalı, özel hizmetine bakanlar dışında harem kadınlarının kendisine gözükmelerini yasakladı. Saray dilinde "hünkâra çatmak" denen ve uğursuzluk sayılan karşılaşmaların olmaması için sıkı önlemler aldırdı. Kendisi de tabanına kalın gümüş kabaralar çakılı ayakkabılar giymeye başladı. Ayak sesini uzaktan duyanlar, buyruk gereği saklanmaktaydılar. Eğlence düşkünü olan önceki padişah Mahmud'un hareme aldığı veya harem ortamında yetişmiş olan rakkase, hanende, sazende cariyelerinin tamamını da çıkma yöntemiyle saraydan uzaklaştırdı.

III. Osman'ın cülusunun ilk ayı sonunda İstanbul'da, erbain soğukları başladı. Tıpkı II. Osrnan'm(->) padişahlığında olduğu gibi Haliç buzlarla kaplandı. Şemdanî-zade'nin anlatımıyla "Derya dondu yâni Hasköy ile Eyüb arası, Kurşunlu Mahzen'e gelinceye müncemid oldu". 11 Ocak 1755' ten şubat ayı başına kadar devam eden don ve şiddetli soğuk için dönemin şairleri tarih düşürdüler. Tarihçi Hakim Efendi Buz üstünden geçen geldi bana yaz dedi târihin /Det, :z altmış sekizde dondu buzdan ben-deniz geçtim diyerek ebced hesabıyla Halic'in H. 1168'de donduğunu vurgulamıştır.

Kadınlara nefretini kendi haremiyle sınırlı tutmayan III. Osman, soğuktan kimsenin dışarı çıkamadığı kış ortasında bir fermanla İstanbul hanımlarının "müştehi libaslar ile" açık saçık dolaşmalarını yasakladı. Kadınların kalın feracelerle ve zorunlu hallerde evlerinden çıkabileceklerini uyardı.

Kızılhisarlı Cafer Bey adlı pergende reisinin rastladığı üç korsan gemisinden tekini batırıp tekini kaçırdıktan sonra üçüncüsünü yedeğine alıp İstanbul'a dönüşü heyecan uyandırdı. III. Osman da bu namlı reisin limana girişini Yalı Köşkü'nden izledi.

15 Şubat 1755'te Bahir Mustafa Paşa'yı azleden padişah, eski sadrazam Hekimoğ-lu Ali Paşa'yı bu göreve atadı. Ali Paşa Trabzon'dan gelinceye değin de Yeniçeri Ağa-