Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Pertevniyal Valide Sultan Türbesi

Ertan Uca, 1994/ TETTV Arşivi

lan ile kuşatılmış, gül motiflerinden dağılan radyal bir tepelikle taçlandırılmıştır.

Ampir üslubu süslemeleri saray dışına taşımada öncü olan bu çeşme pek çok yapıyı bezemede kullanılmış girlandların ya-nısıra vazoda çiçeklerden oluşan natürmort çalışmasıyla kendinden sonraki tarihlerde başvurulan bir dekorasyon katalogu niteliğindedir.

Bibi. Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, I, 270; A. Egemen, istanbul'un Çeşme ve Sebilleri, İst., 1993, s. 689, 692.

H. ÖRGÜN BARIŞTA

PERTEVNİYAL VALİDE SULTAN TÜRBESİ

Aksaray'da, Abdülaziz'in (hd 1861-1876) annesi Pertevniyal Valide Sultan tarafından 1871'de yaptırılan külliyenin bir parçası olan türbe, çeşmenin karşısında, Millet Caddesi'ne paralel olarak inşa edilmişti. 1926-1929 arasında, tramvay yolunun genişletilme çalışmaları sırasında yerinden oynatılarak geriye çekilmiştir. Daha sonra Fransız şehircilik uzmanı H. Prost'un İstanbul'daki imar çalışmaları sırasında tekrar geri alınan türbe, sonunda 1958'de yıkılmıştır. Yapının parçaları Laleli'deki III. Se-lim'in türbesinin haziresine nakledilmiş, Pertevniyal Valide Sultan'm naaşı ise bir süre Topkapı Sarayı Silahdar Hazinesi'nde korunarak, 1967'de II. Mahmud Türbe-si'ne, sultanın sandukasının altına gömülmüştür. Daha sonra, valide sultanın türbesi kendi yaptırdığı külliyenin avlusuna, kalan parçaları kullanılarak tekrar inşa edilmiştir. Naaşı, bugün kendi türbesine taşınmış bulunmaktadır.

Yüksek bir platform üzerine, caminin batısına inşa edilen türbe, ince uzun yuvarlak kemerleri, antik mimariden kaynaklanan triglifli (üçüz yivli) geniş pilastrları ile neoklasik ve ampir üslubunun özelliklerini yansıtmaktadır. Cami ve çeşme ken-

di döneminde Avrupa'da moda olan eklektik akımı, kendi mimarisi içinde barok, Hint, Osmanlı gibi farklı üsluplardan seçilen mimari öğeleri kaynaştırarak uygularken, türbe yapısında daha yalın bir üslup gözlenmektedir. Millet Caddesi'ne bakan cephesi, ortası yüksek, köşeleri pahlı ve iki yanında alçalan mekânlarla üç kanatlı bir görünümdedir. Bu cephede, ortaya geniş ve yüksek bir pencere açılmış, pencerenin üzerine boş bir kitabe panosu yerleştirilmiştir. Kitabenin üzerinde yan kanatların seviyesinde bir korniş ve onun üzerinde başka bir kitabeyle ayrılan ikinci korniş bulunur. Söz konusu büyük pencereyle ileri fırlayan cephenin iki tarafı pahlanarak içine aynı üslûpta fakat daha küçük olan ikiz pencereler açılmıştır. Bunlar, girift bitkisel süslemeli, dilimli madalyonlu özgün şebekelerle kapatılmıştır. Kuzeyde, yan sokağa bakan dua penceresi ve ön cephe hariç diğer duvarlar, mermerden dikdörtgen söveli ve yalın şebekelerle kapatılan pencerelerle donatılmıştır.

Türbe, mermer sandukanın bulunduğu kubbeli orta bölüm ve orta bölüme bakan dört küçük mekândan meydana gelmektedir. Düzgün olmayan sekizgen altyapının üzerine oturan kubbenin eteğini altın varaklı geniş bir kitabe kuşağı dolaşmaktadır. Türbeye, avluya bakan cephede, cilalanmış, silmelerle hareketlendirilmiş mermer bir kapıdan girilir. Enine uzayan bir holden sonra, portalin eşi olan bir mermer kapıyla orta mekâna geçilmektedir. Bibi. Unsal, Eski Eser Kaybı, 20; O. Aslana-pa, Osmanlı Devri Mimarisi, İst., 1986, s. 453; Fatih Camileri, 190, 359; Uluçay, Padişahların Kadınları, 124.

TARKAN OKÇUOĞLU