Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PLAKİDİANAİ

Konstantinopolis'in güneydoğusunda yer alan Bizans dönemi sarayı.

Plakidianai Sarayı, I. Theodosius'un (379-395) ikinci karısı Placidie tarafından ya da 421'de Roma imparatoriçesi olacak olan kızları Galla Placidia tarafından inşa ettirilmişti. Konstantinopolis'te büyüyen Galla Plakidia, daha sonra da burada yaşamış ve 450'de ölmüştü.

420'lerin ikinci yarısında yazılmış bir tür resmi tanıtım kitabı olan Notitia urbis Constantinopolitanae Ue(->) Plakidianai Sarayı'nm ve Plakidia'nm evinin, şehrin I. bölgesine olduğundan söz edilir. Bu bölge Büyük Saray(->) civarını kapsamaktadır. 402'de filozof Sinesios tarafından yazılmış bir mektuba göre, ev Ablabius adlı biri tarafından yaptırıldıktan sonra Galla Placi-dia'nın mülkiyetine geçmiştir. 6. yy'dan itibaren papalık elçileri için konukevi olarak kullanılan ve 546'da bizzat Papa Vi-gilius'un kaldığı Plakidianai Sarayı'nm ise Theodosius'un karısı Placidie'ye ait olması daha olasıdır. Burada kalan elçilerin dua etmek için Sergios ve Bakhos Kilisesi'ne gitmelerine bakılırsa saray hemen bu civarda idi.

Notitia urbis Constantinopolitanae'de sözü edilen ve X. bölgede olduğu belirtilen bir başka yapının sahibi de Galla Placidia idi. Konstantinopolis'in X. bölgesi, Zeyrek, Vefa veya Unkapanı bölgelerinden biriydi. Her iki imparatoriçeye ait binalardan günümüze ulaşan herhangi bir kalıntı olmadığından, yerleri tam olarak bilinememektedir.

Bibi. Janin, Constantinople byzantine, 135-136; P. Speck, "Der Mauerbau in 60 Tagen", Studien zur Frühgeschichte Konstantinopels, Münih, 1973, s. 144-147.

ALBRECHT BERGER

PLANLAMA

En yüksek oranda kentleşmiş ve sanayileşmiş Doğu Marmara Bölgesi'nin, en yüksek oranda kentleşmiş ve sanayileşmiş kenti olan İstanbul, nüfus büyüklüğü ve birden çok sayıda yerel yönetim birimi içeren yönetsel yapısı ile, Türkiye'nin, 3030 sayılı yasa kapsamında "büyükşehir" statüsünde olan, birincil metropoliten kentidir.

İstanbul, Doğu Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde, "başkent" özel işlevine bağlı bir gelişme göstermiş; 16 Ekim 1923'te "Türkiye devletinin makarr-ı idaresi Ankara'dır" belirlemesini içeren tek maddelik bir yasa, İstanbul'un bu özel işlevine son vermiştir (bak. kentin gelişmesi). Tarih boyunca başkent olarak donatılmış ve gelişmiş olan İstanbul kenti-

nin yerleşme mekânı, yüzyıllar boyu değişik kültürlerin etkisi altında zenginleşmiş, üstün doğal çevre verileri ile kazanmış olduğu yer, insan eliyle yapılaşmış çevrenin etki ve katkısı ile daha da gelişmiş, doğal ve arkeolojik SlT'ler, eski kent dokusu, özgün kentsel tasarım ve mimarlık örnekleri, sivil, dini, askeri, kültür varlıkları zaman içinde kentsel mekânda yoğunlaşmıştır. İstanbul, böylece her dönemde önemini artırarak korumuş, merkez olma durumu ve böylece kazandığı toplama-dağıtma işlevi, kentin büyüme nedeni olmuş, büyüme ve gelişmesi de onun merkez olma ve toplama-dağıtma işlevinin ışınsal etki alanını genişletmiştir.

İmparatorluklar başkenti işlevini sürdürmüş ve Cumhuriyet döneminde ülkenin gelişme ve kalkınma hızının üstünde bir hızla sosyoekonomik gelişmeyi, sadece kentsel ölçekte değil, bölgesel ve ülkesel ölçekte etkilemiş İstanbul metropoliten kent mekânının, bütün bu önem ve önceliklerine koşut planlama ve düzenleme etkinliklerine ne ölçüde kavuşabildiği sistematik bir araştırma konusudur.