Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NAKŞİBENDÎLİK

38

39

NAKŞİBENDÎLİK

diğer bölgelerde temsil eden mekânlar olarak dikkati çekerler. Diğer yandan 1769'da yine Fatih Çarşamba'da kurulan Murad Molla Tekkesi, istanbul Nakşîliğinm güçlü şeyh ailelerinden Ahıskalı Mustafa Efendi'ye (ö. 1785) bağlı grubun faaliyetlerine sahne olmuştur. Tarikatın Fatih bölgesinde odaklanan diğer merkezleri ise, Ha-seki'de Seyyid Baba Tekkesi, Draman'da Kefeli Tekkesi, Taşkasap'ta Zıbın-ı Şerif Tekkesi, Otlukçuyokuşu'nda Ömer Hulusi Efendi Tekkesi ve Çarşamba'da ismet Efendi Tekkesi'dir. Nakşîlik Fatih'teki bu yoğun örgütlenmesini, tarihsel süreç içinde suriçine yaymış, Ayvansaray'da Emir Buharî Tekkesi, Halıcılar'da Hekim Çelebi Tekkesi, Ayakapı'd-a Sirkeci Tekkesi, Davutpaşa'da Beşikçizade Tekkesi, Siliv-rikapı'da Vanî Tekkesi, Unkapam'nda Emir Buharî Tekkesi(->), Vezneciler'de Derunî Mehmed Efendi Tekkesi'ni(->) kurmuştur. Tarikatın Topkapı Sarayı çevresinde, sivil ve askeri bürokrasinin yoğun olduğu Emi-nönü'nden Kadırga'ya uzanan kesimde faaliyet gösteren merkezleri ise, Gümüşha-nevî Tekkesi, Beşir Ağa Tekkesi, Safvetî Tekkesi ve Buhara Tekkesi'dir.

Tarikatın suriçinden sonra ağırlıklı olarak'örgütlendiği ikinci bölge, Eyüp'tür. Burada kurulan Murad Buharî Tekkesi ile Ka-lenderhane Tekkesi, tarikatın Melamî meşrep tasavvuf anlayışının temsil edildiği merkezler olmuşlardır. Edirnekapı haricindeki Emir Buharî Tekkesi ise, Fatih'te şekillenen erken dönem Nakşîliğini Eyüp'e taşıyan ilk tekke özelliğini taşır. İdrisköş-kü'ndeki Hatuniye Tekkesi, Mesnevîhan Hüsameddin Efendi döneminde Mevlevi kültürüyle Nakşî mistisizminin bütünleştiği bir mekân olma özelliğini kazanmış, hemen yakınındaki Kaşgarî Tekkesi'nde ise, tarikatın Orta Asya kökenli tasavvuf kültürü bütün canlılığıyla yaşatılmıştır. Nakşibendîliğin Eyüp'te kurduğu diğer tarikat merkezleri arasında, Şeyhülislam Tekkesi, Mustafa Paşa Tekkesi, Hacı Ali Tekkesi, Selamî Tekkesi, izzet Paşa Tekkesi, Afife Hatun Tekkesi ve Hüsrev Paşa Tekkesi vardır.

Nakşibendîliğin Üsküdar'da temellerim attığı tekkelerin önemli bir kısmı, Orta Asya kökenli dervişlerin ikametine ayrılmış

bulunan ve İstanbul'a gelen bu zümre mensuplarınca misafirhane olarak da kullanılan tarikat merkezleridir. Bu grup, Haydar Taşkendî Tekkesi, Özbekler Tekkesi ve Afganîler Tekkesi'nden meydana gelir. Tarikatın sahip olduğu diğer merkezler ise Hasib Efendi Tekkesi, Alacamina-re Tekkesi ve Selimiye Tekkesi'dir. Bu son tekke istanbul Nakşî kültürü içinde Mev-levî meşrep eğilimin odaklandığı bir mekân olarak dikkati çeker. 1805'te inşa ettirilmiş ve ilk postnişinliğini Abdullah Efendi yapmıştır. 1807'de meşihatten ayrılan Abdullah Efendi'nin yerine Nimetullah Efendi (ö. 1817) geçmiş ve onun vefatından sonra da istanbul Nakşîliğinin ünlü simalarından Ali Behçet Efendi (ö. 1822) meşihat görevini üstlenmiştir. Ali Behçet Efendi, Afyon Mevlevîhanesi postnişini Alâeddin Çelebi'ye intisap ederek Mevlevîliğe bağlanmış ve bu tekkede çile çıkartarak "dede" olmuştur. Daha sonra Şeyh Mehmed Efendi'den Nakşibendî hilafeti almış ve III. Selim'in yaptırdığı Selimiye Tekkesi'ne Sadrazam Derviş Mehmed Pa-şa'nın aracılığıyla atanmıştır. Kendisine intisap eden devlet ricali arasında Halet Efendi, Pertev Paşa, Kethüdazade Arif ve Şeyhülislam Turşucuzade Ahmed Muhtar gibi tanınmış isimler vardır. Ali Behçet Efendi'nin yetiştirdiği halifeler, İstanbul Nakşîliği bünyesinde gelişen Mevlevi meşrep tasavvuf anlayışını meşihatında bulundukları tekkelerde temsil etmişlerdir. Bu halifelerden ilki ibrahim Hayranî Efendi (ö. 1844), Tahir Ağa Tekkesi postnişinliğini yapmış, vefatından sonra yerine oğlu Mehmed Feyzullah Efendi (ö. 1869) ile torunu Ali Behçet Efendi (ö. 1878) geçerek söz konusu tasavvuf sentezini yaygmlaş-tırmışlardır. İkinci halifesi Mehmed Rıfki Efendi (ö. 1854), Unkapanı'ndaki Emir Buharî Tekkesi'nin 1832-1854 arasındaki meşihatını üstlenmiştir. Üçüncü halifesi Veliyüddin Efendi'nin Vezneciler'deki Derunî Mehmed Efendi Tekkesi şeyhlerinden olduğu bilinmektedir. Son halifesi Ali Efendi (ö. 1862) ise, Eyüp'teki Şeyhülislam Tekkesi meşihatına atanmış, kendisinden sonra yerine oğlu Mehmed Hasib Efendi (ö. 1891) geçmiştir. Üsküdarlı Ali Behçet Efendi'ye Nakşî hilafeti veren Şeyh

Müjgânlı Nakşî

tacı içine

istiflenmiş, "Yâ

Hazret-i Şah

Muhammed

Bahaeddin

Nakşbend

el-Buhari"

(solda) ve

müjgânlı Nakşî

tacı içine

istiflenmiş

"Hazret-i Şah

Sultan

Muhammed

Bahaeddin

Nakşbend"