Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RUMELİKAVAĞI

Boğaziçi'nin kuzeyinde, Anadolukava-ğı'nın(-t) karşısında, idari açıdan Sarıyer îlçesi'ne bağlı mahalle.

Bizans ve Osmanlı dönemlerinde Bo-ğaz'ın Karadeniz girişinde önemli bir stratejik mevki olan Rumelikavağı günümüzde balık lokantalarıyla ünlü turistik yöredir. Rumeli ve Anadolu kavaklarının adlarının sahildeki ulu kavak ağaçlarından geldiği iddia edilmişse de, kavak adı aslında bu noktalarda bulunan ve "kavak" denen deniz, gümrük ve kontrol noktalarından kaynaklanmaktadır (bak. kavaklar).

Kavakların stratejik önemi Anadoluka-vağı gibi Rumelikavağı'nın da Bizans döneminden itibaren kalelerle tahkim edilmesini getirmiştir.

1403'te İspanya'dan Semerkant'a giden Elçi Ruy Gonzales de Clavijo'nun(-») Boğaziçi'nden geçerken harap ve terk edilmiş halde gördüğü Rumelikavağı kalesinin Bizans dönemindeki yapılış tarihi hakkında bilgi yoktur. Patrik Konstantinos Boğaz girişini kontrol altında tutmak için Bo-ğaz'ın ağzına gerilen bir zinciri korumak ve geçen gemilerden gümrük almak amacıyla yapıldığını ve eski adının kale anlamına gelen Polikhnion olduğunu kaydetmektedir. Hammer bu kaleye Asematon adını uygun bulur. 1869'da bu yörede yapılan araştırmalarda Boğaz'ın korunması amacıyla burada yapılmış olan bir mendirek kalıntısı da görülmüştür.

Osmanlı döneminde buraya Eskikale ya da Ceneviz Kalesi denilmişse de 15. yy'ın başında harap ve terk edilmiş olması buranın bir Ceneviz garnizonu olma ihtimalini zayıflatmaktadır. 1585'te Boğaz'ın Karadeniz çıkışını gören Alman Michael He-berer kaleyi bir tepenin üzerinde ve bir duvarla birbirlerine bağlı harap durum-

da iki yuvarlak kule olarak çizmiştir. Hakkında fazla bilgi bulunmayan Kataske-pe'nin bu kale olduğu da akla gelmektedir. Kaynaklar bu mevkide İmparator I. Manuel Komnenos (hd 1143-1180) tarafından kurulmuş bir Hagios Mikhael Manastır ve Kilisesi'nin varlığına işaret etmektedir.

Eremya Çelebi'nin de söz ettiği gibi, Rumelikavağı'nın kuzeyinde, Rumelikavağı Kilisesi'nin arka kısmında, karataş yığını anlamına gelen Mavromolos Manastırı ile Ayia Panayia (Meryem Ana) Kilisesi bulunuyordu. Patrik Konstantinos, eserinde manastırın bulunduğu yerde eski bir mabedin temelleriyle İmparator X. Konstantinos Dukas'ın (hd 1059-1067) karısı Eudokia Makrembolitissa'nın yaptırdığı bir Meryem Ana Manastırı ile sarnıç harabelerinin bulunduğunu kaydetmektedir.

Fetihten sonra Osmanlıların eline geçen Kavaklar birer balıkçı köyü olarak yaşantılarını sürdürürken, 17. yy'ın başlarında Karadeniz'den gelen Kazak akınları Boğaziçi'nin batı kıyılarında Yeniköy'e kadar inip sahil köylerini perişan edince, 1624'te IV. Murad (hd 1623-1640) Boğaz'ın iki yakasında yeniden iki kale inşa ettirmiş; her iki yakadaki yerleşmeler de Boğaz'a giriş çıkışın kontrol edildiği, gümrük işlemlerinin yapıldığı (kavak) özel önemde köyler haline gelmişlerdir.

IV. Murad'ın onarıp yaptırdığı Rumelikavağı kalesinin bir de camii olduğu; ayrıca Karakaş Mustafa Çelebi Mescidi'nin bulunduğu, Yusuf Ağa Camii'nin de Fatma Turhan Sultan tarafından kardeşi adına yaptırıldığı çeşitli kaynaklarda yazılıdır.

İnciciyan 1783'te I. Abdülhamid (hd 1774-1789) tarafından yeni burçların ilave edilip kalenin genişletildiğini, Tusan adlı bir Fransıza iki kale daha yaptırıldığını, IV. Mustafa (1807-1808) tarafından da Tott adlı bir Fransıza Boğaz ağzında iki kale daha inşa ettirildiğim yazar.

1802 tarihli Bostancıbaşı Defteri'ne göre, bu mahalde 23 adet top mazgalı olan bir kale, balıkhane, mahzen, bostancı kışlası, dükkânlar, kahvehane, salhane, 3 kayıkhane, cami, mektep, tatlı su çeşmesi; kale dışında, 24 top mazgalı ve tabyaları, ağalar odası, 20'ye yakın hane ve kumbaracılar tabyası bulunmaktaydı.

Rumelikavağı, 1877'de çıkan "Dersaadet Belediye Yasası"na göre o tarihte tespit edilen belediye sınırları içine alınmasına rağmen 1930'a kadar köy statüsünü sürdürmüştür. 1930'da uygulamaya konulan 1580 sayılı Belediye Yasası'na göre Sarıyer İlçesi'ne bağlı bir mahalle olduğu görülür.

Rumelikavağı Köyü ve çevresi II. Dünya Savaşı sıralarında, askeri bölge olarak semt sakinlerinin dışındaki yabancılara yasaklanmış olup, yasaklı dönem 1960'a kadar sürmüştür.

Köyün nüfusu 1955'te 1.897 iken, 1965' te 2.191, 1975'te 2.213, 1985'te 3.671, 1990'da ise 3.183 olmuştur. Muhtarlık kayıtlarına göre 1994'te köyde yaklaşık 3.000 seçmen olduğuna göre bugün 6.000 ci-