Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SALİH EFENDİ

(1816, istanbul -31 Man 1895, istanbul) Hekim.

Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin 1843'te verdiği ilk mezunlardan olup okulun l numaralı diplomasını almıştır. Bitkiler konusundaki derin bilgisi ve yeteneği nedeniyle mezun olmadan önce, muid ve muallim muavini olarak, tıp ve eczacılık öğrencilerine, ilm-i nebatat (botanik) dersi vermiştir. Yönetiminde bulunan okulun zengin botanik bahçesi, düzenli ve temiz görünümü ile dikkati çekiyordu. İstanbul yöresinden bitki derleme faaliyetinin de başkanlığını yapmaktaydı. Ayrıca pazar günleri okulun muayenehanesinde hasta bakıyordu.

Salih Efendi

Nuran Yıldmm arşivi

1849'da hekimbaşı ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane nazırı olmuş, ertesi yıl hekimba-şılık(-0 kurumu lağvedilmiştir. Bu itibarla son hekimbaşıdır. 1850'de Ticaret Nezareti muavinliği, 1851'de Encümen-i Dâ-niş(~») üyeliği ile görevlendirilmiş, 1855'te seretibba-i şehriyari, 1859'da Maarif Nezareti müsteşarı, 1859'da Ticaret Nezareti müsteşarı, 1860'ta Altıncı Daire-i Belediye reisi, 186l'de Divan-ı Zaptiye reisliği, 1865'te Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane nazırı olmuş ve bu görevinden 1871'de çekilmiştir. Bu arada Darülfünun'da(->), fenn-i ta-rih-i tabii okutmuştur.

Salih Efendi, 1865'te Galatasaray'da toplanan Uluslararası Sağlık Konferansı'na başkanlık yapmıştır. 1874-1876 arasında ikinci defa Maarif Nezareti müsteşarlığı yapmış, 1877'de Meclis-i Kebir-i Maarif reisliği, 1879-1880'de ilaveten üçüncü kez Maarif Nezareti müsteşarlığı yapmış ve 1878'de Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye nebatat muallimliği ile görevlendirilmiş, ayrıca uzun süre Darülmuallimin'de(->) ilm-i me-vâlid-i selase (hayvan, bitki ve madenleri konu edinen bilim dalı) okutmuş ve 1880' de emekli olmuştur.

Bitkilere çok meraklı olan Salih Efendi Anadoluhisarı'ndaki yalısının bahçesinde çeşitli bitkiler ve meyveler yetiştirmişti (bak. Hekimbaşı Salih Efendi Yalısı). En önemli hizmeti, 1866'da Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye'nin(->) kurulmasına öna-yak olması ve başkanlığını üstlenmesidir.

Bibi. 1312 Senesine Mahsus Nevsâl-i Servet-i Fünûn, İst., s. 94-98; Osmanlı Müellifleri, III, 224-225; Gövsa, Türk Meşhurları, 342; F. İsfen-diyaroğlu, Galatasaray Tarihi, İst., 1952, s. 362-364; S. Eren, "Hekimbaşı Salih Efendi Hakkında", Türk Tıp Tarihi Arşivi, c. 6, S. 21-22 (1943), s. 1-8; A. Terzioğlu, "Hekimbaşı Salih Efendi ve Onun Prof. Dr. Joseph Hyrtl'e Yazdığı Fransızca Bir Mektup", 77; S. 118 (Ekim 1993), s. 30-36; A. Altıntaş, "Osmanlı İmpara-torluğu'nda Hekimbaşılığm Lağvı Meselesi", Tıp Tarihi Araştırmaları, (1993), s. 52-58; Y. I. Ulınan, "Journal de Constantinople'a Göre

Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne'nin Galatasaray Dönemi" (basılmamış yüksek lisans tezi), 1994, s. 104-105.

NURAN YILDIRIM