I bo’lim 1 ma’ruza. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligini ta’minlash asоslari. Reja

Elektr tarmoqning elektr jihozlarini ta’mirlashga, elektr lampalarni almashtirishga faqat elektr ta’minotidan o’chirilgan holda ruxsat etiladi.
Ichki yonuv dvigatellarni joylashtirish binolari nasos binolaridan olovbardoshligi 1 soatga teng bo’lgan yonmaydigan devorlar bilan ajratilgan bo’lishi lozim. Dvigatel va nasoslarni biriktiruvchi vallar, devorlar orasidan o’tish joylarida salnikli zichlanishlarga ega bo’lishi lozim. Oson alangalanuvchi suyuqliklar uchun nasos o’rnatilgan xonalarda yassi tasmali uzatmalarni qo’llashga yo’l qo’yilmaydi.
Saqlash joylari, saqlashning ochiq maydonlari, nasos xonalari va boshqa binolar, shuningdek, rezervuarlar birlamchi yong’in o’chirish vositalari bilan ta’minlanishi lozim. Omborda hajmi 3 m³ dan kam bo’lmagan quruq qum zaxirasi bo’lishi lozim.
Pastki chiqarish asbobi nosoz bo’lgan sisternalarni bo’shatish, sisternaning yuqoridagi og’zi orqali nasos yordamida tortish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bu holda pastki chiqarish asbobini metall asbob bilan urib ochishga ruxsat etilmaydi, maxsus ochqichdan foydalanish lozim.
Gaz ballonlarini saqlashda va ishlatishdayong’in xavfsizligi. So’nggi yillarda xalq xo’jaligida, xususan turar joy binolaridagi yonuvchan gazning portlashi bilan bog’liq bo’lgan ayanchli hodisalar, yuqori bosim ostidagi gaz ballonlarini qo’llashda yong’in xavfsizligi nuqtai nazaridan alohida e’tibor talab qilmoqda. Gaz saqlanadigan ballonlardan to’g’ri foydalanishni bilish xavf darajasini pasaytirish, talafot va qurbonlarning oldini olishga ko’mak beradi. Umuman olganda gaz ballonlari ishlab chiqarish korxonalarida, transportda va xo’jalikda mavjud. Ishlab chiqarishda bu gazni saqlash uchun maxsus rezervuarlar va gazgolderlar (teleskopik, sfera shaklidagi) ishlatiladi. Texnologik tarmoq va uskunalarda ko’pincha texnologiya talabiga mos ravishda ma’lum bosimni ushlab turuvchi sig’imlar - ressiverlar ishlatiladi.
Lekin kundalik turmushimizda bizga ko’proq har xil ballonlar ko’rinishidagi yuqori bosimli idishlar bilan ish tutishimizga to’g’ri keladi. Ular turli hajmda, rangda va bosim ostida siqilgan, eritilgan va suyultirilgan gazni saqlash uchun mo’ljallangan bo’lishi mumkin.
Masalan, kasalxonada bemorlarga tibbiy yordam ko’rsatish uchun kislorod qo’llaniladi. U havo rangdagi kichik hajmli va transport ballonlarida olib yuriladi. Qurilishda esa payvandlash va gazli qirqish ishlarini bajarish uchun ko’chma atsetilen generatorlari, kislorod va propan ballonlari ishlatiladi. Mineral suvlar va gazli ichimliklarni karbonat angidrid gazisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. U qora rangdagi ballonlarda saqlanadi va transportirovka qilinadi. Qishloq va dala- hovlilarda ko’pgina insonlar gaz plitalari uchun propanli gaz ballonlaridan (propan-butan va metan gazlari saqlanadigan ballonlar qizil rangga bo’yalgan bo’ladi) foydalanadilar. Yuqori bosim ostidagi idishlarga, shuningdek, yong’in o’chirgichlar ham kiradi.
Yonuvchan gazlarning yong’in xavfliligini baholash uchun ularning agregat holatini bilish lozim. Bosim va harorat ko’rsatkichini o’zgartirish bilan hamma turdagi gazlarni suyuqlik holatiga o’tkazish mumkin. Har qanday gaz uchun shunday harorat mavjudki, shu haroratdan yuqori bo’lganda har qanday bosimini qo’llashga qaramasdan gaz suyuqlik holiga o’tmaydi. Bu harorat kritik harorat deb ataladi, bu haroratda gazlarni suyultirish uchun zarur bo’lgan bosim esa kritik bosim deb ataladi.
Gazlar ballonlarda xususiyatlariga qarab siqilgan (vodorod, kislorod, azot), suyultirilgan (propan, butan, ammiak, uglerod ikki oksid), va eritilgan (atsetilen) holda saqlanadi. Hajmi 40 litrli ballonlar keng tarqalgandir. Gazli ballonlar xonalarda, bostirma ostida yoki ochiq maydonlarda saqlanadi.
Ballonlari saqlanadigan omborlarning yong’in xavfi ularda saqlanadigan gazlarning xossalari, yuqori bosimga ega ekanligi, gaz bilan to’ldirilgan ballonlarning soni, gaz sirqib chiqib ketganida yonuvchan muhit hosil qilishi mumkinligi va ballonlarning portlash ehtimoli mavjudligi bilan tavsiflanadi.
Ballonlardan gazning sirqib chiqishi ballonlar me’yoridan ortiq to’ldirib yuborilishi, dinamik ta’sirlar, konstruktiv defektlar natijasida shikastlanishi hamda jo’mraklarning (ventillarning) ishdan chiqishi yoki ochiq qoldirilishi natijasida sodir bo’ladi.
Odatda ballonlar ichida yonuvchan muhit bo’lmaganda portlaydi, shuni hisobga olish kerakki yonmaydigan gaz to’ldirilgan ballonlar ham bundan istisno emas. Bunday holatni metallning sifatsizligi, korroziya, zarba (ballonlarning tushib ketishi, bir-biriga urilishi), yuqori va past haroratning ta’siri hamda gazlarning alangalanib ketishi va elektrlanishi (elektrizatsiyasi) bilan tushuntirish mumkin.
Ballonlarning yong’in vaqtida yuqori haroratgacha qizib ketishi juda katta xavf tug’diradi, chunki bunda gazning bosimi oshadi va ballon devorlarining mustahkamligi pasayadi. Ko’p hollarda ballonlar yong’in vaqtida 10-15 soniyadan so’ng portlashni boshlaydilar.
Ballonlar saqlanadigan xonalarda ochiq alanga (chekish, kavsharlash lampalari va h.k.), metallarning o’zaro urilishidan hosil bo’ladigan uchqunlar, elektr moslamalarining nosozligidan hosil bo’ladigan uchqunlar va yondirish manbalari hamda kislorod ballonlarining jo’mraklariga (ventillariga) tushgan moy va yog’larning o’z-o’zidan alangalanishi yondirish manbai bo’lib xizmat qiladi.
Yuqorida tilga olingan barcha sig’im va idishlarning xavfi, aynan ularning ichida turli gazlarning bosim ostida bo’lishidadir. Ballonning 1 litriga to’g’ri keladigan, killogrammda keltirilgan gazning maksimal yo’l qo’yilgan miqdori to’ldirish zichligi deb nomlanadi. U 50^oC haroratdagi suyuq fazaning 95% zichligidan oshishi kerak emas. Ushbu zichlik qancha katta bo’lsa, harorat oshishidagi xavf shuncha katta bo’ladi. Suyultirilgan gazlar o’ta xavflidir: harorat sezilarli darajada oshganda idish ichidagi gaz bosimining idish devoriga ta’siri keskin oshib boradi. Sodir bo’lgan yong’in yoki boshqa issiqlik ta’sirida haroratning keskin oshishi natijasida barcha suyuq fazadagi gaz darhol gazsimon holatga keladi. Bu esa bosimni bir necha martta oshishiga va jihozlarning ishdan chiqishiga olib keladi.