|
|
səhifə | 10/92 | tarix | 20.01.2017 | ölçüsü | 12,44 Mb. | | #823 |
| Maidə Surəsi 67 ................................................. 55
67- Ey Elçi, Rəbbin tərəfindən sənə endirilən mesajı təbliğ et/ət.
Əgər bunu etməzsənsə, ONun elçisi olma vəzifəsini yerinə yetirməmiş
olarsan. Allah səni insanlardan qoruyar. Allah kafirləri (bu mesajı
inkar edənləri) məqsədlərinə çatdırmaz.
AYƏNİN ŞƏRHİ
Ayənin mənas(n)ı özlüyündə (tək başına ələ alındığında) çox
açıqdır. Təhdid üslubu ilə Peyğəmbərimizə (s. a. a) al/götürdüyü mesajı təbliğ
etməsini əmr edir və uca Allahın özünü insanlardan qoruyacağını
vəd edir. Lakin ol/tapıldığı yer/yeyər baxımından araşdırıldığında
heyrət verici bir vəziyyət ortaya çıxır. Çünki Ehlikitabın
vəziyyətinə toxunan, Allahın haramlarını müxtəlif şəkillərdə tapdalamaları
və ayələrini inkar etmələri səbəbi ilə onları qınayan və
danlayan ayələr arasında iştirak edir. Çünki əvvəlində, "Əgər onlar
Tövratı, İncili və Rəbləri tərəfindən özlərinə endiriləni yaşatsadılar,
başları üzərindən və ayaqları altından qaynaqlanan nemətlər
yerlər idi..." ayəs(n)i və sonrasında, "Ey Ehlikitap, sizlər Tövrat-
'ı, İncili və Rəbbiniz tərəfindən sizə endirilənləri dəstək olmadıqca
(yaşatmadıqca), bir şey (təməl) üzərində deyilsiniz." ayəs(n)i
var.
Ayrıca ayənin özü və içindəki cümlələr arasındakı əlaqə
üzərində dərin bir araşdırmağa girişilincə insanın heyrəti və qarışıqlığı
qat qat artır.
Əgər ayə, Ehlikitap mövzusu ilə əlaqədar olaraq eyni söz bütünlüyü
bağlamında önündəki və arxasındakı ayələrə bağlı olsaydı mənas(n)ı
bu olardı: Uca Allah, Peyğəmbərimizə Ehlikitap mövzusunda endirdiyi
mesajı vurğulu bir dillə təbliğ etməyi əmr edir və sözün axışı
hasebi ilə Rəb-mindən özünə gələn mesajdan məqsəd də, "Ey
Ehlikitap, sizlər Tev-ratı, İncili və Rəbbiniz tərəfindən sizə endirilənləri
dəstək olmadıqca (yaşatmadıqca)..." ayəsində təbliğ edilməsi
56 ...................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6
əmr edilən mesajdır.
Halbuki ayənin axışı bu ehtimalı rədd edər. Çünki "Allah səni
insanlardan qoruyar" cümləsi göstərir ki, Peyğəmbərə endirilən və
eşitdirilməsi əmr edilən mövzu əhəmiyyətli bir mövzudur və Peyğəmbərin
şəxsi və ya təbliğinin müvəffəqiyyəti baxımından Allahın dini ilə əlaqədar təhlükə
ehtiva etməkdədir. Kənar yandan Yəhudilərin və Xristianların Peyğəmbərimizə
istiqamətli təhlükələrini, onun təbliği dayandırmasına və ya bir
müddət üçün təxirə salmasına gətirib çıxaracaq qədər böyük görmək və bu səbəb
ilə Allahın onu qoruyacağını vəd etməsinə ehtiyac duyduğunu
düşünmək də mənasızdır. Çünki Mədinəyə köç etdiyi ilk
günlərdə belə Peyğəmbərimiz üçün belə böyük bir təhlükə söz mövzusu
olmamışdır ki, o günlərdə Yəhudilər Hayber kimi qarşıdurmalara
gətirib çıxaracaq dərəcədə şiddət və təcavüzkarlıq göstərirdilər.
Üstəlik bu ayə, Yəhudilərə istiqamətli şiddətli bir əmr və iti
bir ifadə də ehtiva etmir. Halbuki daha əvvəl Yəhudilərə bundan daha
şiddətli, daha ağır və daha sərt əmrləri təbliğ etməsi istənmişdir.
Ümumi təbliğində Peyğəmbərimiz bundan daha ağır mesajları təbliğ
etməklə vəzifələndirilmişdir. Qureyş kafirlərinə və müşrik Ərəblərə
tövhid qanununu və bütpərəstlikdən imtina etmələrini təbliğ etmişdir.
Üstəlik Qureyşli kafirlər ilə müşrik Ərəblər Yəhudilərdən və digər
Ehlikitapdan daha kobud, daha təcavüzkar, daha qan tökücü və
daha cürətli idilər. Buna baxmayaraq uca Allah onlara istiqamətli təbliğində
Peyğəmbərimizi nə təhdid etmiş, nə də özünü onlardan
qoruyacağını vəd etmişdi.
Bu da var: Ehlikitabın vəziyyətini ələ alan ayələr, Maidə surəsinin
böyük hissəsini meydana gətirər. Bu surənin Ehlikitap haqqında
endiyi qətidir. Bu surənin endiyi sırada Yəhudilərin gücü qırılmış,
atəşləri sönmüş idi. Başlarına ilahi qəzəb və lənət çökmüşdü. "Nə
zaman döyüş üçün bir atəş yandırdılarsa, Allah onu söndürdü."
Buna görə Peyğəmbərimizin (s. a. a) Allahın dini haqqında
onlardan qorxmasının mənas(n)ı yoxdur. Çünki o sırada İslamın suverenlik
sahəs(n)i içində barış mühitinə girmişlər və Xristianlarla birlikdə
cizyə verməyi qəbul etmişlər idi. Buna görə Allahın, Peyğəmbərimizə
onlardan qorxduğunu və al/götürdüyü əmri onlara təbliğ etmə
mövzusunda çətinliyə düşdüyünü söyləməsi də mənasızdır.
Üstəlik Peyğəmbər (s. a. a), onlara bundan daha əhəmiyyətli əmrlər
Maidə Surəsi 67 ......................................................... 57
təbliğ etmiş, bundan əvvəl daha təhlükəli və qorxuducu vəziyyətlərin
ortasında qalmışdır.
Bu səbəbdən bu ayənin məna bütünlüyü baxımından əvvəlki və
sonrakı ayələrlə ortaq bir xüsusiyyət daşımadığı, onlarla əlaqəli olmadığı,
tək başına enmiş, ayrı bir ayə olduğu barəsində şübhə
etməmək lazımdır.
Bu ayə uca Allahın Peyğəmbərə endirdiyi bir əmrin söz mövzusu
olduğunu ortaya qoyur. Bu əmr ya dinin bütünü və ya bəzi
hissələri ilə əlaqədardır. Peyğəmbərimiz bu əmri insanlara eşitdirməkdən
qorxduğu üçün onu uyğun bir zamana təxirə salırdı. Əgər Peyğəmbərimizin
qorxu səbəbi ilə o əmri eşitdirməkdən qaçınması söz
mövzusu olmasaydı, "Əgər etməzsənsə, ONun elçisi olma vəzifəsini
yerinə yetirməmiş olarsan." ifadəsiylə təhdid edilməsinə ehtiyac
duyul/eşidilməzdi.
Necə ki peyğəmbərliyinin ilk dövründə bu cür vurğulayıcı
əmrlər al/götürmüşdü, amma bu əmrlər təhdid ehtiva etmirdi. Bu ayələrdə
olduğu kimi: "Oxu yaradan Rəbbinin adıyla...." deyə başlayan Ələq
surəsinin bütünü, "Ey paltarlarına bürünən adam, qalx və xəbərdar et."
(Muddəssir, 1-2) "ONA doğru yönəlin, ONdan üzr istəyin. ONA ortaq
qaçanların vay halına!" (Fussilət, 6) Quranda bunlar kimi başqa ayələr
də vardır.
O halda Peyğəmbərimiz insanlardan qorxurdu. Lakin bu
qorxu uca Allah qarşısında öz canı ilə əlaqədar deyildi. O Allah yolunda
canını fəda etməkdən çəkinməz, Allahın dini uğruna qanının
axıdılmasında xəsislik etməzdi. O, belə olmaqdan çox daha
uca idi. Onun həyat hekayəsi və çəkdiyi görünüş belə bir ehtimalı
təkzib edər.
Üstəlik uca Allah, bütün peyğəmbərləri haqqında bunun tərsinə
şahidlik edər. Necə ki O belə buyurur: "Allahın özü ayırdığı
şeydə Peyğəmbərə hər hansı bir çətinlik yoxdur. Bu, Allahın
əvvəldən keçib gedən peyğəmbərlər haqqında da etibarlı olan bir
qanunudur. Allahın işi ölçülüb biçilmiş bir işdir. O peyğəmbərlər Allahın
əmrlərini təbliğ edərlər, Allahdan qorxarlar və ONdan
başqa heç kimdən qorxmazlar. Allah kafi hesablaşıcıdır."
(Əhzab, 38-39)
Allah bu cür fərzlərlə əlaqədar olaraq belə buyurur: "Əgər gər
58 ....................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6
çekdən mömin sinizsə, onlardan deyil, məndən qorxun." (Al/götürü İmran,
175) Uca Allah bir hissə qulunu, insanlar özlərini qorxutduqları
halda onlardan qorxmadıqları üçün belə tərifləməkdədir: "O kəslər
ki, insanlar özlərinə, 'İnsanlar sizə hücum etmək üçün yığnaq
etdilər, onlardan qorxun.' dedilər də bu söz daha da onların imanını
artırdı və 'Allah bizə yetər, O nə gözəl vəkildir.' dedilər."
(Al/götürü İmran, 173)
Belə demək də doğru deyil: Peyğəmbər öldürülməkdən və
bunun nəticəsində etdiyi çağırışın boşa getməsindən və arxasının
kəsilməsindən qorxduğu üçün özünə gələn əmrin açıqlanmasını
belə bir qorxunun söz mövzusu olmayacağı bir zamana
təxirə salırdı. Bu da doğru deyil. Çünki uca Allah ona, "Bu mövzuda
sənin edə biləcəyin bir şey yox." (Al/götürü İmran, 128) deyir. Uca
Allah, Peyğəmbər öldürülsə belə, istədiyi hər hansı bir vəsilə ilə, dilədiyi
hər hansı bir səbəblə dəvətini icra etməkdən aciz deyil.
Bəli, "Allah səni insanlardan qoruyar." ifadəsinin mənasına söykən/dözülərək
belə fərz edilə bilər: Peyğəmbər bu əmri təbliğ etdiyi
təqdirdə İslam çağırışını əbədi bir zərərə uğradacaq bir günahlandırma ilə
qarşılaşa biləcəyindən qorxmuş ola bilər. Bu cür görüş və içtihatlar
Peyğəmbərə caiz və qorxusuz idi və bu kimi vəziyyətlərdəki qorxu
Peyğəmbərin özü ilə əlaqədar deyildi.
Bundan aydın olur ki, bu ayə bəzi təfsirçilərin söylədiyi kimi,
peyğəmbərliyin başlanğıcında enməmişdir. Çünki o zaman "Allah
səni insanlardan qoruyar." ifadəsinin tək mənas(n)ı bu olardı: Peyğəmbərimiz
özü ilə əlaqədar olaraq öldürülər də həyatdan məhrum
olar və ya öldürülər də İslamiyyəti yayma səyləri boşa gedər deyə
qorxduğu üçün təbliğ mövzusunda səhlənkarlıq edir, ağır davranırdı.
Bu səbəbdən bütün bu fərziyyələrin heç biri olabiləcək deyil.
Bu da var ki, əgər bu ayədəki Rəbbindən özünə endiriləndən
məqsəd, dinin özü və ya bütünü olsa, o zaman "Əgər bunu
etməzsənsə, ONun elçisi olma vəzifəsini yerinə yetirməmiş olarsan."
ifadəsinin anlamı belə olar: Ey Peyğəmbər dini təbliğ et/ət.
Əgər dini təbliğ etməzsənsə, dini təbliğ etməmiş olarsan!
Bəzi təfsirçilər bu ifadəni şair Əbu Nəcmin bu misrası kimi
saymaq istəmişlər: "Mən Əbu Nəcmim və şeirim şeirim." O təqdirdə
ayənin mənas(n)ı belə olar: Əgər peyğəmbərlik vəzifəsini et
Maidə Surəsi 67 ......................................................... 59
mazsan, Allahın sənə israrla əmr etdiyi mövzuya qaçmaqda səhlənkar
və onu təbliğ etməkdə qüsurlu davranmış olma cinayət/günahını işləmiş
olarsan. Necə ki Əbu Nəcmin yuxarıdakı misrasının mənas(n)ı da
"Mən Əbu Nəcmim və Mənim şeirim, bəlağəti və gözəlliyi ilə məşhur
olan şeirim" şəklindədir.
Bu ehtimal da etibarsızdır. Çünki Əbu Nəcmin istifadə etdiyi bu
söz sənəti ümumi-xüsusi, mütləq-qeydli və bənzəri yerlərdə söz mövzusu
ola bilər. O zaman bu cür ifadə tərziylə o iki şeyin eyni olduğu ifadə
edilmiş olar. Buna görə Əbu Nəcmin "Şeirim, şeirim" sözünün
mənas(n)ı belədir: Heç kim mənim şeir qabiliyyətimin itdiyini
və ya hadisələr məni köhnəltdiyi üçün köhnədən söylədiyim keyfiyyətdə
şeir söyləyə bilmədiyimi sanmasın. Bu gün söylədiyim şeir, dünən söylədiyim
şeirin eynisidir.
"Əgər bunu etməzsənsə, ONun elçisi olma vəzifəsini yerinə
gətirməmiş olarsan." ifadəsində isə belə bir söz sənəti etibarlı
deyil. Çünki əgər bu ayənin, peyğəmbərliyin başlanğıcında
endiyi fərz edilsə, buradakı elçilik vəzifəs(n)i dinin bütününü və ya
özünü təbliğ etmək olar ki, o zaman ortalıqda tək şey olar, fərqli və
dəyişik iki şey olmaz ki, "Əgər bu vəzifəs(n)i təbliğ etməzsənsə, o vəzifəs(n)i
və ya o vəzifənin özünü təbliğ etməmiş olarsan" demək doğru olsun.
Çünki bu fərzə görə təbliğ edilməsi istənilən vəzifə, dini məlumatların
bütünü demək olan elçilik vəzifəsinin özüdür.
Beləcə ortaya çıxdı ki, bu ayə bu məzmunu ilə peyğəmbərliyin
başlanğıcında enmiş qəbul edilməyə əlverişli deyil ki, burada
Peyğəmbərə (s. a. a) endirilən mesajdan məqsəd, dinin bütünü və ya
özü ola bilsin. Bundan bu da ortaya çıxır: Bu ayə peyğəmbərliyin
başlanğıcı xaricindəki başqa bir zaman dilimində dinin bütününü
və ya özünü təbliğ etmə mövzusunda enmiş qəbul edilməyə də əlverişli
deyil. Çünki yenə "Əgər bunu etməzsənsə, ONun elçisi olma
vəzifəsini yerinə yetirməmiş olarsan." ifadəsinin mənasız qalması
problemiylə qarşı-qarşıya qalarıq.
Üstəlik, əgər ayədəki peyğəmbərlik vəzifəs(n)i ilə dinin bütününün
vəyə özünün nəzərdə tutulduğu fərz edilsə, "Ey Elçi, Rəbbin tərəfindən
sənə endirilən mesajı təbliğ et/ət." ifadəsi, ayənin peyğəmbərliyin
başlanğıcı xaricindəki hər hansı bir zaman dilimində enmiş olması ilə
uyğunlaşmaz. Bu açıqdır. 60 ........................................ əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6
Üstəlik, "Allah səni insanlardan qoruyar." ifadəsinin, Peyğəmbərimizin
təbliğində insanlardan qorxduğuna dəlalət etməsi qorxusu
də eynilə davam edər.
Bütün bunlardan ortaya çıxan nəticə budur: Peyğəmbərimizə
endirilən və ayənin təbliğ edilməsini israrla istədiyi əmr, fərz edilə biləcək
bütün ehtimalları daxil dinin bütünü və ya özü deyil. O
halda bu əmrin dinin bir hissəs(n)i olduğunu söyləməliyik. O zaman
ayənin mənas(n)ı "Rəbbin tərəfindən sənə endirilən hökmü təbliğ et/ət,
əgər bunu etməzsənsə peyğəmbərlik vəzifəsini ifa etməmiş olarsan."
şəklində olar. Bu fərziyyə, "peyğəmbərlik vəzifəs(n)i" deyimindən
məqsədin, Peyğəmbərin yüklənmiş olduğu dini vəzifənin bütünü
olmasını tələb edir. Əks halda ifadənin mənasız vəziyyətə düşməsi
qorxusu eynilə etibarlı olar. Çünki "peyğəmbərlik vəzifəs(n)i" deyimi
ilə söz mövzusu hökmlə əlaqədar vəzifənin nəzərdə tutulduğu təqdirdə ayənin
mənas(n)ı, "Bu hökmü təbliğ et/ət; əgər onu təbliğ etməzsənsə, onu təbliğ
etməmiş olarsan." şəklində olar ki, bu ifadə açıq bir şəkildə mənasız
olar.
Bu səbəbdən ayənin mənas(n)ı belədir: "Bu hökmü təbliğ et/ət; əgər
onu təbliğ etməzsənsə, peyğəmbərlik vəzifəsinin özünü və ya bütününü
təbliğ etməmiş olarsan." Bu da doğru və məntiqə uyğun bir mənadır.
Belə olunca bu ifadə, Əbu Nəcmin "Mən Əbu Nəcmim və
şeirim şeirim." ifadəsinin istifadə edildiyi vəziyyətə bənzər bir vəziyyətdə
qalmış olar.
Belə bir fərziyyə də irəli sürtülə bilər: Bu hökm təbliğ edilməz
isə, peyğəmbərlik vəzifəs(n)i ifa edilməmiş kimi olar. Bunun səbəbi,
dini məlumatların və hökmlərin bir-birinə möhkəm möhkəmə bağlı olmalarıdır.
Belə ki, bu qarşılıqlı bağlılığın çox möhkəm olmasından ötəri xüsusilə
təbliğ mövzusunda əgər bir əmr pozulsa, bütün əmrlər pozuntu
edilmiş olar.
Bu fərziyyə hər nə qədər qorxusuz isə də, ayənin davamı olan
"Allah səni insanlardan qoruyar. Allah kafirləri doğru yola
çatdırmaz." ifadəsi ilə uyğunlaşmaz. Çünki ayənin bu son hissəsindən,
iman etməmiş olan kafir bir birliyin Peyğəmbərə enən bu
hökmə qarşı çıxmağı qərarlaşdırdığı və ya vəziyyətlərinin bu hökmə
şiddətlə qarşı çıxacaqlarını, bu çağırışı etibarsız etmək, boşa çıxarmaq,
təsirsiz və faydasız hala gətirmək üçün əllərindən gələn hər
Dostları ilə paylaş: |
|
|