I Maidə Surəsi 55-56

436 ................................. əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

buyur.' dedik. Bunun üzərinə içəri girdi." [c. 1, s. 11, h: 32]

22- əl-Kafi adlı əsərdə Ribi b. Abdullaha söykən/dözülərək verilən

məlumata görə İmam Cəfər Sadiq (ə.s) belə dedi: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) qadınlara salam verər, onlar da onun salamına cavab verərdilər.

İmam Əli (ə.s) də qadınlara salam verərdi. Lakin gənc qızlara

salam vermək istəməzdi. Bunun səbəbini belə açıqlayardı: Səslərinin

xoşuma gedəcəyindən və beləcə salam verməkdən gözlədiyim

savabdan daha böyük zərərə uğrayacağa(ı)mdan qorxuram."

[Üsulu Kafi, c. 2, s. 148, h: 1]

Mən deyərəm ki: Bu rəvayəti, Şeyx Saduk mürsəl olaraq [raviler

zəncirinə yer/yeyər vermeyerek]1 və Tabersinin nəvəs(n)i, əl-Mişkat adlı əsərində

əl-Mehasin adlı əsərdən iktibas edərək nəql etmişdir.

23- Yenə əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Abdülazim

b. Abdullah el-Hasaninin merfu olaraq köçürdüyü bir hədisdə

belə dediyini nəql edər: "Peyğəmbərimizin (s. a. a) üç müxtəlif oturuşu

var idi: 'Kurfesa' deyə adlandırılan birinci şəkildə ayaq biləklərini

tikər və ayaq biləklərinin qarşısından əlləri ilə dirsəklərini qavrayardı.

İkincisində dizləri üzərinə çömelirdi. Üçüncüsündə bir ayağını

bükər və o biri ayağını onun üzərinə uzadardı. Bardaş quraraq

oturduğu heç görülməmişdir." [Üsulu Kafi, c. 2, s. 558, h: 2]

24- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərin Kitabın-Peyğəmbərlik adlı əsərdən

iktibas edərək nəql etdiyinə görə İmam Əli (ə.s) belə deyir:

"Peyğəmbərimizin (s. a. a), əl sıxışdığı adamın əlini qarşı tərəf əlini

çəkmədən buraxdığı heç görülməmişdir. Biri ona uzun uzun bir ehtiyacını

ifadə etdiyində və ya onunla arasında etdiyi danışmağı uzatdığında,

qarşı tərəf danışma yerindən ayrılmadan əvvəl onun danışma

yerindən ayrıldığı heç görülməmişdir. Biri onunla mübahisə et/müzakirə etdiyində

susayardı (mübahisə/müzakirəni kisən tərəf mütləq o olardı), qarşı tərəf

susanıla qədər onu dinlər idi. Onunla oturana doğru ayaqlarını uzatdığı

heç görülməmişdir. "

"İki iş arasında seçim etməsi istəndiyində, mütləq çətin olanı

seçərdi. Şəxsinə edilən heç bir haqsızlığın intiqamını al/götürməyə

cəhd etməzdi. Tək Allahın qadağan edərinin tapdalandığı vəziyyətlər xaric.

O zaman uca Allah adına hirsə qapılardı. Ölənə qədər bir

1- [Məhrum La Yahzuruh'ul-Fakih, c. 3, s. 300, h: 19]

Maidə Surəsi 116-120 ...................................... 437

şeyə söykənərək yemək yediyi olmadı. Özündən bir şey istənib

'Xeyr' dediyi heç olmazdı. Biri ondan bir şey istəyincə ya istəyini

qarşılayar və ya gözəl sözlərlə könülünü al/götürərdi. Namazı həm yüngül, həm

də əskiksiz olardı. Xütbələri (danışmaları) qısa və köklü olardı. Bir

yerə gəlməkdə olduğu, yaydığı gözəl qoxudan bilinərdi."

"Bir birlikdə yemək yediyində yeməyə ilk o başlar və ən son

o süfrədən əl çəkərdi. Yemək yeyərkən qarşısından yer idi. Yalnız meyvə

və xurma yerkən əlini qabda gəzdirərdi. Suyu üç nəfəsdə ehtiva etdi.

Suyu qurtum qurtum ehtiva etdi, bir dəfə də udmazdı. Yemək yeməsi,

su içməsi, al/götürməsi və verməsi sağ əli ilə olardı. Hər şeyi yalnız

sağ əli ilə al/götürər və mütləq sağ əli ilə verərdi. Sol əlini bədəninin digər

işlərində istifadə edərdi. Paltar geyməyə, ayaqqabı geyməyə və daranmağa

çatana qədər bütün işlərini sağ əli ilə etməyi sevərdi."

"Dua edərkən duasını üç dəfə təkrarlayar, danışarkən sözlərini

təkrarlamaz, bir dəfə söyləyərdi. Bir yerə girərkən üç dəfə icazə istəyərdi.

Hər kəsin anlayacağı açıqlıqda danışardı. Danışarkən dişlərinin

arasından nur çıxır kimi görünərdi. Onu gördüyündə üst dişlərinin

seyrək olduğunu sanardın, amma elə deyildi."

"Baxarkən göz ucu ilə baxardı. Heç kimə xoşuna gəlməyəcək

söz söyləməzdi. Gedərkən yoxuş enər kimi heybətli gedərdi. Davamlı,

'Ən yaxşılarınız, əxlaqı ən gözəl olanınızdır' dərdi/deyərdi. Heç bir zövqü

tənqid etməz və də tərifləməzdi. Yanında danışanlar mübahisə/müzakirəyə

girməzdilər. Ondan danışanlar 'Onun kimisini nə ondan əvvəl və nə

ondan sonra gözlərəm görmədi' deyərdilər." [s. 23]

25- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Cəmil b.

Derracdan İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) belə buyurduğunu nəql edər:

"Peyğəmbərimiz (s. a. a) baxışlarını səhabələri arasında bölüşdürər və

hər birinə bərabər şəkildə baxardı. Yoldaşları arasında ayaqlarını uzadaraq

oturduğu heç görülməmişdir. Biri ilə əl sıxışdığında, qarşı

tərəf əlini buraxmadan əlini çəkməzdi. Hər kəs bu vəziyyətin fərqində

olduğu üçün onunla kim əl sıxışsa, əlini özünə doğru çəkərək,

Peyğəmbərin əlini buraxardı." [Üsulu Kafi, c. 2, s. 671, h: 1]

26- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə belə nəql edilər: "Rəsulullah

(s. a. a) hər danışmasında sözlərini gülümsəyərək söyləyərdi." [s. 21]

27- Yenə eyni əsərdə verilən məlumata görə Yunus Şeybani belə

438 ........................ əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

deyir: "İmam Cəfər Sadiq (ə.s) mənə, 'Bir-birinizlə zarafatlaşırsınızmı?'

deyə soruşdu. Mən, 'Hərdənbir.' dedim. İmam mənə belə dedi:

Zarafatlaşsanız ya... Çünki zarafatlaşmaq yaxşı əxlaqın bir göstəricisidir.

İnsan zarafatlaşınca Müsəlman qardaşını sevindirmiş olar. Peyğəmbərimiz

(s. a. a) qarşısındakılarla onları sevindirmək məqsədi ilə

zarafatlaşar, lətifə edərdi." [s. 21]

28- Yenə Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərin Əbul-Noyabr Kufinin

Kita-b'ul-Ahlak adlı əsərindən iktibas edib nəql etdiyinə görə İmam

Cəfər Sadiq (ə.s) belə deyir: "Hər möminin zarafat mövzusu olacaq

bir xüsusiyyəti vardır. Peyğəmbərimiz (s. a. a) insanlarla zarafatlaşar, lakin

(zarafatında da) yalnız gerçəyi söyləyərdi." [s. 21]

29- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Muammer

b. Halladın belə dediyini nəql edər: "İmam Əbul-Həsənə

(ə.s), 'Canım sənə fəda olsun, insan elə bir birlikdə olur ki,

insanlar bəzi sözlər söyləyərək bir-birləri ilə zarafatlaşıb gülüşürlər,

buna nə dərsin/deyərsən?' deyə soruşdum. İmam '...olmadıqca bir qorxusu

yox.' dedi. Elə zənn edirəm ki, İmamın 'olmadıqca' ifadəsindən

məqsədi, küfr və çirkin, ədəb xarici sözlərdir."

"Sonra İmam sözlərinə belə davam etdi: Peyğəmbərimizə

(s. a. a) bir bədəvi gəlir, ona hədiyyə gətirərdi. Arxasından da Peyğəmbərimizə

(s. a. a), 'Hədiyyəmizin əvəzini ver.' deyə ilişərdi. Peyğəmbərimiz

(s. a. a) da onun bu sözünə gülərdi; belə ki canı sıxıldığında,

dərdli zamanlarında, 'Bizim bədəvi nə edir? Kaş ki bizə

gəlsə!' dərdi/deyərdi." [Üsulu Kafi, c. 2, s. 663, h: 1]

30- Yenə eyni əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Talha b.

Zeydə söykən/dözərək verdiyi məlumata görə İmam Cəfər Sadiq (ə.s) belə

dedi: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) əksəriyyətlə yüzü/üzü qibləyə dönük olaraq

otururdu."

31- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə belə deyilir: "Peyğəmbərimizə

(s. a. a) xeyir-dua etsin deyə gətirilən uşaqları əfəndimiz uşaqların

ailələrini şərəflənmək üçün qucağına al/götürərdi. Bəzən

kiçiklər qucağında işəyərdilər. Bunu görənlər qışqırıb çağırınca,

'Uşağın sidiyini kəsməyin də işini bitirsin.' dərdi/deyərdi. Sonra uşağa

xeyir-dua edər və ya ad taxardı. Ailəsi bu vəziyyətdən son dərəcə

məmnun olardı. Peyğəmbərimizi, uşaqlarının qucağında işəmiş

olmasından narahat olmuş görməzdilər. Onlar getdikdən sonra

Maidə Surəsi 116-120 .......................................... 439

Peyğəmbərimiz paltarını yı-kardı." [s. 25]

32- Yenə eyni əsərdə belə deyilir: "Peyğəmbərimiz (s. a. a)

heyvan kürəyindəykən heç kimin yanında piyada getməsinə icazə

verməzdi. Mütləq yanındakını da miniyinə al/götürərdi. Əgər adam minməyi

rədd etsə 'Önümdən get və istədiyin yerdə görüşək' dərdi/deyərdi."

[s. 22]

33- Yenə eyni əsərdə Əbul-Noyabr Kufinin, Kitab'ul-Ahlak adlı

əsərdə belə dediyi nəql edilər: "Rəvayətlərdən əldə etdiyimiz məlumata

görə Peyğəmbərimizin (s. a. a) şəxsi üçün intiqam aldığı əsla görülməmişdir.

O hər vaxt bağışlayar, qarşı tərəfin qüsurunu bağışlayardı."

34- Yenə eyni əsərdə verilən məlumata görə Peyğəmbərimiz

(s. a. a) yoldaşlarından birini üç gün görməyincə nə olduğunu soruşardı.

Əgər səfərə çıxmışsa, ona dua edər; əgər evində olsa,

onu görməyə gedər və əgər xəstə olduğunu öyrənsə, ziyarətinə

qaçardı." [s. 19]

35- Yenə eyni əsərdə verilən məlumata görə Ənəs b. Malik belə

deyir: "Peyğəmbərimizə (s. a. a) xidmət etdiyim doqquz il boyunca

mənə, 'Bu işi belə etsəydin ya.' dediyini və ya hər hansı bir mövzuda

məni danladığını heç xatırlamıram." [s. 16]

36- İhyaululumda verilən məlumata görə Ənəs b. Malik belə deyir:

"Peyğəmbərimizi (s. a. a) haqq üzrə göndərən Allah adına

and içərəm ki, xoşuna gəlməyən heç bir iş üçün mənə, 'Bunu niyə

etdin?' dediyi olmadı. Bərabər/yoldaşları nə vaxt məni danlamağa cəhd etsədilər,

'Buraxın onu, onun etdiyi kitab və təqdir gərəyidir' dərdi/deyərdi."

[c. 7, s. 112]

37- Yenə eyni əsərdə Ənəs b. Malikdən belə rəvayət edər: "Kim

olursa olsun, səhabələrindən biri və ya bir başqası Rəsulullahı (s. a. a)

özünü çağırdığında ona, "Lebbeyk=buyur" deyə qarşılıq verərdi. "1

[c. 7, s. 145]

38- Yenə eyni əsərdə belə nəql edilər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a),

səhabələrini şərəflənmək və könüllərini al/götürmək üçün onları ləqəbləri

ilə çağırardı. Ləqəbi olmayanlara isə ləqəb taxardı və o adam artıq

Peyğəmbərin özünə verdiyi ləqəb ilə çağırılardı. Uşaqlı ka-

1- [Bu rəvayət, İhyaululum adlı əsərdə eyni şəkildə iştirak etmişdir; amma rəvayətin

ravisi Ənəs deyil.]

440 ..................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

dınlara olduğu kimi, uşaqsız qadınlara da ləqəb taxardı. Hətta

uşaqlara belə ləqəb taxaraq onların könüllərini xoş edərdi." [c. 7,

s. 115]

39- Yenə eyni əsərdə verilən məlumata görə, Peyğəmbərimiz

(s. a. a) yanına gələnləri öz döşəyinə oturdardı. Əgər adam oturmaq

istəyəsə israr edərək ona döşəyində oturmağı qəbul etdirərdi.

[c. 7, s. 114]

40- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Aclanın

belə dediyini nəql edər: "Bir gün İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) yanında

idim. O sırada bir dilənçi gəldi. İmam qalxdı və xurma dolu bir

səbətin yanına getdi və bir ovuc xurma al/götürərək dilənçiyə verdi. Sonra

bir dilənçi daha gəldi. İmam yenə yerindən qalxaraq ona da bir

ovuc xurma verdi. Arxasından bir başqa dilənçi daha gəldi. İmam

yenə qalxdı və ona da bir ovuc xurma verdi. Bir müddət sonra yenə bir

başqa dilənçi gəlincə, 'Bizə də, sənə də Allah ruzi versin.' dedikdən

sonra sözlərinə belə davam etdi:

"Peyğəmbərimiz (s. a. a) özündən dünya malı bir şey istəyən

hər kəsə istədiyini verərdi. Bir gün qadının biri oğulunu Peyğəmbərə

göndərdi. Göndərərkən oğuluna, 'Get və ona istəyəcəyin şeyi

söylə. Əgər 'Verəcək bir şeyimiz yox' dərsə/desə, 'Mənə kürəyindəki köynəyi

ver, de.' deyə tənbeh etdi. Uşaq da anasının dediyini quruluşun tərəfindən,

Peyğəmbərimiz (s. a. a) köynəyini çıxararaq uşağın önünə atdı.

(Başqa bir nüsxəyə görə çıxarıb uşağa verdi.)"

"Amma uca Allah, onu infakta, nə israf, nə də xəsislik etməyib

münasib olması istiqamətində tərbiyə etmək məqsədiylə bu təlimatçı mesajı

endirdi: Əlini boyuna bağlanmış etmə (xəsis olma), tamamilə

də açma. Sonra qınanar, həsrət içində qalarsan." (İsra, 29] [Fürus(n)u Kafi,

c. 4, s. 55, h: 7]

41- Yenə eyni əsərdə Cabirə söykən/dözülərək verilən məlumata görə

İmam Mis (ə.s) belə deyir: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) hədiyyə olaraq

verilən yeməkdən yer/yeyər, lakin sədəqədən yeməzdi." [Fürus(n)u Kafi, c. 5,

s. 143, h: 7]

42- Yenə eyni əsərdə verilən məlumata görə Musa b. İmran b. Bezi'

belə dedi: "Bir gün İmam Razılığa (ə.s) 'Canım sənə fəda olsun,

insanların rəvayət etdiklərinə görə Peyğəmbərimiz (s. a. a) bir yerə

gedərkən istifadə etdiyi yolu dəyişdirərək başqa bir yoldan dönərdi. Bu

rəvayət doğrumu?' deyə soruşdum. İmam mənə bu cavabı verdi: 'Bəli,

Maidə Surəsi 116-120 ......................................... 441

doğrudur. Mən də çox vaxt elə edərəm. Sən də elə et.' Ardından

İmam, 'Bil ki əgər belə etsən, daha çox ruzi əldə edərsən.'

dedi." [Fürus(n)u Kafi, c. 5, s. 314, h: 14]

43- əl-İkbal adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə İmam

Məhəmməd Misdən (ə.s) belə nəql edər: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) hər vaxt günəş doğulduqdan sonra evdən çıxardı." [s. 281]

44- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Abdullah

b. Muğiredən, o da adını verdiyi bir raviden belə nəql edər: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) bir evə girincə, girdiyi zaman birliyin qapıya

ən yaxın olan nöqtəsinə otururdu." [Üsulu Kafi, c. 2, s. 662, h: 6]

Mən deyərəm ki: Bu rəvayətə, Tabersinin nəvəs(n)i də Mişkat'ul-

Envar adlı əsərində, əl-Mehasin və digər mənbələrə əsaslanaraq yer/yeyər

vermişdir. [s. 204]

45- Peyğəmbərimizin (s. a. a) təmizlik və bəzənmə ilə əlaqədar sünnələri

və ədəbləri mövzusunda, Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə belə

deyilir: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) başını və saqqalını sidr ilə yuyardı."

46- əl-Caferiyyat adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Cəfər

b. Məhəmməddən (ə.s), o da babalarından İmam Əlinin (ə.s)

belə buyurduğunu nəql edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) tez-tez saçlarını

darayıb düzəldərdi. Çox vaxt daranarkən su istifadə edər və 'Su

mömin üçün kafi gözəl qoxudur' dərdi/deyərdi." [s. 156]

47- Məhrum La Yahzuruh'ul-Fakih adlı əsərdə verilən məlumata görə

Peyğəmbərimiz (s. a. a) belə dedi: "Atəşpərəstlər saqqallarını qısaldıb

bığlarını uzadarlar. Biz isə bığlarımızı qısaldıb saqqallarımızı uzadarıq."

[c. 1, s. 76, h: 334]

48- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə İmam

Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət edər: "Dırnaqları kəsmək Peyğəmbərin

(s. a. a) sünnəsidir."

49- Məhrum La Yahzuruh'ul-Fakih adlı əsərdə belə deyilir: "Rəvayətə

görə kəsilən saçları, dırnaqları və qanı torpağa basdırmaq sünnədir."

[c. 1, s. 74, h: 94]

50- Yenə eyni əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Məhəmməd

b. Müslimin belə dediyini nəql edər: "İmam Məhəmməd Misə

(ə.s) qına ilə saç boyama mövzusu soruşuldu. İmam da bu suala,

'Peyğəmbərimiz (s. a. a) qına ilə saçlarını rəngləyərdi. İşdə onun biz