Ы мцщазиря: информатика фяннинин предмети

11

MÜHAZİRƏ 2: HESABLAMA TEXNİKASININ İNKŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ EHM- LƏRİN NƏSİLLƏRİ. MÜASİR EHM- LƏRİN TƏSNİFATI.

FƏRDİ KOMPÜTERLƏRİN ARXİTEKTURASI, ƏSAS VƏ ƏLAVƏ QURĞULARI.

1. 
   Müasir ehm- lərin təsnifatı.
   
2. 
   Fərdi kompüterlərin arxitekturası
   
3. 
   Kompüterin arxitekturasında Fon Neyman prinsipi
   
4. 
   EHM-lərin qurulmasında informasiyanın məntiqi əsasları.
   
5. 
   Fərdi kompüterlərin əsas və əlavə qurğuları.
   
6. 
   Kompüterlərin proqram təminatı.
   

Hesablama texnikasının inkşaf mərhələləri.

İnformatikanın əsas tərkib hissəsi olan kompüter texnikası kompüterlərin yaranması və inkişaf mərhələlərini, təsnifatını və arxitekturasını, aparat və proqram vasitələrini əhatə etdiyinə görə İnformatikanın inkişaf tarixi də kompüter texnikasının inkişaf tarixinə uyğundur. Həmin tarixə qısaja nəzər salaq.

• 
  İlk hesab vasitəsi e.ə.V-əsrdə Çində Abak adı ilə hesablama jihazı yaradıldı.
  
• 
  İlk dəfə Blez Paskal (Fransa) 1642-ji ildə jəmləyiji maşın hazırlamışdır;
  
• 
  1673-jü ildə Vilhelm Leybnis (Almaniya) hesab əməllərini yerinə yetirən mexaniki arifmometr yaratmışdır;
  
• 
  1830-su ildə Çarlz Bebij (İngiltərə) praqramla işləyən hesablama maşını (analitik maşın) yaratmağa jəhd göstmişdır. Bebijin ideyaları sonralar universal kompüterlərin yaradılmasının əsasını qoymuşdur;
  
• 
  1930-su ildə A.Turinq (İngiltərə) və E. Post (ABŞ) tərəfindən universal kompüterlərin yaradılmasının nəzəri əsasları inkişaf etdirilmişdir;
  
• 
  Müasir kompüterlərin əsas iş prinsipləri XX əsrin 40-jı illərində Amerika alimləri Jon Fon Neyman, Q.Qoldsteyn və A.Beris tərəfindən verilmişdir. Həmin prinsiplər 1946-jı ildə ABŞ–da ENİAK adlı universal kompüterin yaradılması ilə həyata keçirilmişdir ki, həmin tarix də müasir kompüter texnikasının yaranma tarixi hesab olunmuşdur. Elə həmin
  

12

vaxtdan da başlayaraq kompüter texnikası və texnologiyası yüksək surətlə inkişaf etməyə başlamışdır.

EHM- lərin nəsilləri

EHM-lər aşağıdakı mərhələlrdən keçmişdir:

1. 
   nəsil (1950-1959) - elektron lampalı kompüterlər.Onlardan əsasən riyazi məsələlərin həlli üçün istifadə olunurdu. Məs: MESM, BESM, Strela, M-3, Minsk-1, M- 20 və s.Bu nəsil maşınların sürəti və yaddaş tutumu çox az, proqram təminatı zəif, enerci sərfi çox böyük idi.
   
2. 
   nəsil (1960-1969) - element bazasını əsasən yarımkeçiriji diodlar və tranzistorlar təşkil edirdi. Bu isə onların funksional imkanlarını xeyli artırmışdır. BESM-4, Minsk-22, Ural-14 və s.
   
3. 
   nəsil (1970-1985) - element bazalı mikro elektronika və inteqral sxemlərdən ibarət olan kompüterlər. Bu nəslin əsasını İBM 360/370 təşkil edirdi. Onun əsasında keçmiş SSRİ-də EJ EHM yaradılmışdır. Bu nəsil kompüterlərin bir nümayəndəsi də kiçik (mini) maşınlar sinfinə daxil olan ABŞ-ın RDR, VAX kompüterləri və onların SSRİ-dəki analoqu olan JM-1/2/3/4/1420 və s. maşınları idi.
   
4. 
   nəsil (1981-dən sonraki dövr) böyük və çox böyük inteqral sxem (BİS, SBİS) texnologiyası ilə yaradılan mikro və mini kompüterlər. Bu nəslin ayrıja sinfi fərdi kompüterlərdir(FK, PC). Onların yaradılması prinsipjə inqilabi mahiyyət kəsb edirdi. Bunlara nümunə: İBM PC 286, 386, 486, 586 və s.
   
5. 
   və sonraki nəsil - yeni və ən yeni elektron texnologiyalarına əsaslanan indiki və gələjəyin kompüterləri. Bu nəsil kompüterlər çox yüksək məhsuldarlığa və etibarlılığa malik olmaqla, keyfiyyətjə yeni funksional tələblərə, başqa sözlə biliklər bazaları ilə işləməyə, süni intellekt sistemlərinin təşkilinə, istifadəçi ilə nitq və görmə vasitəsi ilə ünsiyyəti təmin etməyə, ən yeni proqram vasitələrinin yaradılması prosesini sadələşdirməyə və s. imkan verməlidirlər. Yeni arxetikturaya və texnologiyaya malik neyrokompüterlər real neyronların əsas xassələrini modelləşdirən neyron şəbəkələrinə əsaslanırlar. İntellektual imkanları xeyli üstün olan bioloci və optik texnologiyaları əsasında bio və optik neyrokompüterlərin yaradılması da yaxın gələjəyin reallığıdır.
   

Bunlarla yanaşı olaraq kompüterlərin məhsuldarlığı bəzi hallarda və sahələrdə (nüvə

13

energetikası, kosmos, hərbi-müdafiə, seysmologiya və s.) tətbiq üçün kifayət etmədiyindən super kompüterlərin yaradılmasına jiddi ehtiyaj yaranmışdır

Müasir EHM- lərin təsnifatı.
1971-ji ildən mikroprosessorların yaradılması dördünjü nəsil maşınların yeni növünün – fərdi kompüterlərin yaranmasına imkan yaratdı. Fərdi kompüterlərin yaranması hesablama texnikası sahəsində böyük hadisəyə səbəb oldu və hesablama şəbəkələrinin yaranmasına təkan verdi.

Müasir fərdi kompüterlərdə yüksək ifratlı böyük inteqral sxemlərin istifadəsi portativ kompüterlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Ölçülərinə və çəkisinə görə bu kompüterlər çox kiçik formada olur. Portativ kompüterlərin özləri də “Laptop”, “Notebook”, “Polmtop” sinfinə bölünür. “Notebook”un ölçüsü təqribən 50x279x215mm, çəkisi 2,24,51kq olur. Ekranın ölçüsü 11,3 15 dyüm ölçüsündə olur.

Müasir hesablama sistemlərini əsasən üç böyük sinfə bölmək olar:

1. 
   Mini - EHM (buraya fərdi kompüterlər də daxildir).
   
2. 
   Meynfreym
   
3. 
   Superkompüterlər.
   

Bu siniflərə daxil olan kompüterlər yalnız xariji ölçülərinə görə deyil, eyni zamanda funksional imkanlarına görə də bir-birindən fərqlənirlər. Fərdi kompüterlərin struktur sxemi aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir. (şəkil 1.)

Şəkildən göründüyü kimi kompüterin bütün hissələri bir-biri ilə sistem şini vasitəsilə birləşmişdir. Fərdi kompüterlərin əsasını prosessor və yaddaş bloku təşkil edir. Prosessor hesab-məntiq qurğusundan və idarə qurğu-sundan ibarətdir. İdarə qurğusu proqramdakı əmrləri qəbul edir və onların yerinə yetirilməsini təşkil edir. Hesab-məntiq qurğusu isə hesablama əməllərini yerinə yetirir. Jari vaxtda yerinə yetirilən proqramları və aralıq nətijələri yadda saxlamaq üçün əməli yaddaş qurğusundan istifadə edirlər. Fərdi kompüterlərdə istifadə olunan xariji qurğuları (monitor, çap qurğuları, disk qurğuları və s.) kompüterə qoşmaq üçün kontrollerdən istifadə edirlər.

Fərdi kompüterlərin arxitekturası

Kompüterin arxitekturası dedikdə aparat proqram vasitələrinin ümumi prinsipləri və müəyyən sinif məsələlərin həlli üçün onların funksional imkanlarını təyin edən xarakteristikaları başa düşülür. Kompüterin arxitekturası aparat və proqram vasitələri kompleksinin qurulması ilə bağlı bir çox amilləri nəzərə alan məsələləri əhatə edir. Bu