Ы мцщазиря: информатика фяннинин предмети

Kriptoqrafiya 
İnformasiyanın məxfiliyinin təmini və tamlığına nəzarət üçün ən güjlü 
vasitələrdən biri kriptoqrafiyadır. Bir çox jəhətlərdə o, proqram-texniki vasitələr 
arasında mərkəzi yer tutur. Kriptoqrafiya onlardan bir çoxunun realizə olunması 
üçün əsas rolunu oynayır, bəzən də yeganə müdafiə vasitəsi olur. Məsələn, fiziki 
müdafiəsi olduqja çətin olan portativ kompüterlər üçün yalnız kriptoqrafiya hətta 
oğurlanma halında da məxfiliyə təminat verir. Kriptoqafiyaya çoxlu kitablar, 
məqalələr, fərmanlar həsr olunub. Yalnız qısa xülasə ilə kifayətlənək. 
Şifrləmənin simmetrik və qeyri-simmetrik adlanan iki əsas üsulu 
fərqləndirilir. Simmetrik şifrləmə üsulunda eyni açar (gizli saxlanılan) həm 
məlumatı şifrləmə, həm də deşifrləmə üçün istifadə olunur. Olduqja effektiv 
(sürətli və etibarlı) simmetrik şifrləmə metodları mövjuddur.
Simmetrik şifrləmənin əsas çatışmayan jəhəti ondan ibarətdir ki, gizli açar 
həm göndərənə, həm də alana məlum olmalıdır. Asimmetrik metodda iki açar 
istifadə olunur. Onlardan biri, gizli olmayan (sahibinin ünvanı ilə birlikdə nəşr 
oluna bilər) şifrləmə üçün istifadə olunur, digəri(gizli, yalnız alana məlum) 
deşifrləmə üçün istifadə olunur. Asimmetrik şifrləmənin istifadəsi şəkildə 
göstərilib. 
Asimmetrik metodların əsas çatışmayan jəhəti aşağı sürətli olmalarıdır. Buna 
görə onlar simmetrik metodlarla birgə işlədilir.
Kriptoqrafik metodlar informasiyanın tamlığına etibarlı nəzarət etməyə 
imkan verir. Yalnız təsadüfi səhvlərə davam gətirməyə qadir olan ənənəvi nəzarət 
jəmlərindən fərqli olaraq, gizli açarın tətbiqi ilə hesablanmış kriptoqrafik nəzarət 

---

161 
161 
jəmi praktik olaraq verilənlərin bütün mümkün hiss olunmayan dəyişilmələrini 
istisna edir. 
Elektron rəqəm imzası 
Hazırda informasiya sistemlərinin joşqun inkişafı ilə əlaqədar 
informasiyanın müdafiəsinin kriptoqrafik metodlarının rolu əhəmiyyətli dərəjədə 
artmışdır. Bu onların nisbətən aşağı qiyməti və istifadəsinin yüksək səmərəliliyi ilə 
şərtlənir.İnformasiyanın müdafiəsinin belə üsullarından biri elektron rəqəm 
imzasıdır. Elektron rəqəm imzası informasiyanın əslliyinin təsdiqi və onun tamlığı 
məsələsini nisbətən asan və uсuz həll etməyə imkan verir. 

---

162 
162 
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 
1.
Каймин В.А
. Информатика
.
Учебник. М.: ИНФРА-М, 2000. 
2.
Фаранов В
.В. Turbo Pascal Начальный курс. Учебное пособие. Издание 7-ое, 
переработанное. Москва,Нолидж, 2001. 
3.
Олифер В.Г., Олифер Н.А.
Компьютерные сети.
Принципы, технологии, протоколы. 
СПб.: Питер, 2001. 
4.
Могилев А.В.
Информатика
.
Учебник.М.,2001, 810 стр. 
5.
Информатика
.
Учебник / Под ред. Симоновича С.В. - М.: Питер, 2003, 639 стр.
6.
Патрушина С.М.
Информатика
.
. – Ростов н/Д., 2004, 399 стр.
7.
Информатика
.
Учебник / Под ред. Н.В. Макаровой. - М.: Финансы и статистика, 2000.
8.
П. Грогоно. Программирование на яазыке ПАСКАЛЬ.-М.: Мир, 1982. 
9.
В. Ф. Шаньгин, Л.М.Поддубная, и др. Программирование на яазыке ПАСКАЛЬ.-
Москва.: Высшая школа, 1988. 
10.
Алгулиев Р.М. Методы синтеза адаптивных систем обеспечения информационной 
безопасности корпоративных сетей. – Москва, 2001. – 248 с. 
11.
Галатенко В. Информационная безопасность – обзор основных положений. Открытые 
системы.-1996.-№3.-С.42-45. 
12.
Галатенко В. Информационная безопасность. Открытые системы.-1996.-№4.-С.40-47. 
13.
Иванов М.А. Криптогоафические методы защиты информации в компьютерных 
системах и сетях. М.,2001-368 с. 
14.
Анохин М.И., Варновский Н.П., Сидельников В.М., Ященко В.В. Криптография в 
банковском деле. М.: МИФИ, 1997.