İBNÜ's-sayrafi, HÜseyin b. MÜbarek 6 ibnu's-sayrafi el-hatib 6

İBNÜ’T-TARAVE

Ebü'l-Hüseyn Süleyman b. Muhammed b. Abdillâh es-Sebâî eİ-Mâleki (ö. 528/1134) Nahiv âlimi.

440 (1048) yılı civarında İspanya'nın gü­neyinde bulunan Mâleka'da (Malağa) doğ­du. Soyu Kahtân'ın kolu Sebâ'ya kadar uzanmaktadır. Çocukluğu ve yetişmesiy-le ilgili fazla bilgi yoktur. Süyûtî onu iki ayrı yerde farklı şahsiyetler olarak tanıt­maktadır.³¹¹ İbnü't-Tarâve, Ebû Bekir b. Ayyaş el-Merşânîve Ebû Mervân b. Serrâc gibi âlim­lerden nahiv dersleri aldı. Ebü'l-Velîd el-Bâcî'den fıkıh ve hadis okudu. Daha son­ra tahsilini ilerletmek için Kurtuba'ya (Cordoba) gitti. Burada çeşitli âlimlerden ders alarak kendini yetiştirdi. İşbîliye'de (Sevilla) A'lem eş-Şentemerfden Kitâbü Sîbeveyhi'yi okudu: edip ve şair Ali b. Abdülganî el-Husrî'den istifade etti. Ar­dından Meriye'ye (Almeria) giderek saraya intisap etmeye çalıştı. Meriye Emîri İbn Sumâdıh ile yakınlık kurdu, ona kasideler sundu, ancak amacına ulaşamadı. Verdi­ği nahiv dersleriyle tanınan ve kendisine

"Meriye'nin nahivcisi" iakabı verilen İb­nü't-Tarâve, uzun yıllar Meriye'de kaldık­tan sonra memleketi Mâleka'ya dondu. 528 Ramazan veya Şevvalinde (Temmuz veya Ağustos 1134) vefat etti.

İbnü't-Tarâve, mülûkü't-tavâif ve Murâbıtlar dönemlerinin en büyük nahiv âlimlerindendir. Onun. Endülüs gelene­ğinde sadece nahiv ve edebiyatta kemal derecesine ulaşanlara verilen "üstat" la­kabıyla anılması da bunu göstermektedir. Devrindeki âlim ve ediplerin çoğu nahvi ondan öğrenmiştir. Kaynaklarda araların­da Kâdî İyâz, Abdurrahman b. Abdullah es-Süheylî, Ebû Bekir İbn Semhûn, İbn Avîs el-Huşenî ve Abdurrahman b. Muhammed el-İşbîlî gibi âlimlerin de bulun­duğu otuzdan fazla öğrencisinin adı geç­mektedir. Talebelerine çok değer verdi­ği, derslerinde Kitâbü Sîbeveyhi'dekl problemleri çözmekten zevk aldığı, inan­dığı doğrulan söylemekten çekinmediği. Endülüslü birçok fakihi paraya düşkün ol­dukları ve rüşvet aldıkları İçin sert bir dil­le eleştirdiği kaydedilmektedir. Nahiv ala­nında kendine has görüşlere sahip olan İbnü't-Tarâve'nin bu düşünceleri daha sonra yazılan nahiv kitaplarını da etkile­miştir. Son derece bağlı olduğu Sîbevey-hi'ye dayanarak Ebû Ali el-Fârisî ile öğ­rencisi İbn Cinnî'nin nahiv konusundaki bazı görüşlerini ve özellikle Sîbeveyhi'ye muhalif fikirlerini reddetmiştir.

Eserleri. İbrıü't-Tarâve'rıin kaynaklar­da adı geçen yedi eserinden sadece biri zamanımıza intikal etmiştir. Müellif, eî-İfşâh bi-btfzı mâ cd'e mine'1-hata' îi'l-îzâh adını taşıyan bu eseri, Ebû Ali el-Fâ-risî'nin el-îzâh'ını eleştirmek amacıyla kaleme almıştır. İlim çevrelerinde büyük kabul gören ei-îzöh'ın hatalarla dolu bu­lunduğunu, bu sebeple gördüğü ilgiye lâ­yık olmadığını söyleyen İbnü't-Tarâve'nin eserini yazarken Sîbeveyhi'nin eî-Kitâb'ı, Zeccâcî'nin el-Cümelü'l-kübrası ve Neh-hâs'ın el-Kâf si gibi temel gramer kitap­larına dayandığı anlaşılmaktadır, el-lzâh'-taki hataları ve eksik tarafları anlatırken diğer nahiv kitapları ile karşılaştırmalar yapan İbnü't-Tarâve el-Kitâb'ın ei-îzâh'-tan daha kolay anlaşıldığını ve daha fay­dalı olduğunu söyler. Ona göre el-îzâh içerik, üslûp ve metot bakımından değer­sizdir, eksikleri ve hataları sayılamayacak kadar çoktur. Bu hatalardan sadece bazı­larını ele aldığını belirten İbnü't-Tarâve, Ebû Ali el-Fârisî'nin ifadelerinin, verdiği örneklerin, vardığı sonuçların ve kullan­dığı terimlerin yanlışlığı üzerinde dur­muş, bu arada onun bazı konuları iyi anlattığını da belirterek objektif davrandı­ğını göstermek istemiştir. Ancak Ebû Ali el-Fârisî'nin dönemin zor şartlarında ka­leme aldığı eserini eleştirirken İbnü't-Ta­râve'nin yapıcı olmaktan uzak olduğu gö­rülmektedir. Eser Hatim Salih ed-Dâmin ³¹² ve Ayyâd b. îd es-Sübeytî tarafından yayımlanmıştır.³¹³

İbnü't-Tarâve'nin diğer eserleri de şun­lardır: el-Mukaddimâtilâ 'ilmi'l-Kitâb ve halli'l-müşkiîât 'alâ levâli'î-ebvâb Terşîhu'l-mukledî ³¹⁴ Reddü'ş-şûrid ilâ cikâîi'n-nâşid ³¹⁵ Risale fîmen'i istişnâi']-keşîr mine'l-kalîl ³¹⁶ Risale iîmû cerâ beynehû ve bey­ne Ebi'l-Hasan İbni'l-Bâziş fî mes'ele nahvjyye; Makale fi'l-ism ve'l-müsem-mâ. Aynı zamanda şair olan İbnü't-Tarâ­ve'nin şiirlerinden çok azı günümüze ka­dar gelebilmiştir. Müellif hakkında Muhammed İbrahim ei-Bennâ£öü'J-Wüse-yin İbnü't-Tarâve ve eşeruhû fi'n-nahv (Kahire 1400/1980), Ayyâd îd es-Sübeytî Îbnü't-Tarâve en-Nahvî adlarıyla birer çalışma yapmışlardır.

Bibliyografya :

İbnü't-Tarâve. el-ifşâh bi-ba'zı mâ câ'e mi­ne't-hata' ft'l-îzâh[nşr. Hatim Salih ed-Dâmin), Beyrut 1416/1996, neşredenin girişi, s. 5-9; a.e. (nşr. Ayyâd b. îd es-Sübeytî), Kahire 1994, neş­redenin girişi, s. d-y; SilefT. Ahbâr ve terâcim En-delüsiyye: Müslahvece min Mu'cemi's-sifr(nşr İhsan Abbas), Beyrut 1405/1985, s. 17; Dabbî. Buğyetü 'i-mültemis, s. 290; Aii b. Zâfir, Be-dâ'i'u.'1-bedâ'îh. (nşr. M. Rblİ'1-Fazl İbrahim], Ka­hire 1970, s. 382; İbn Dihye el-Kelbî, el-Mutrib (nşr İbrahim el-Ebyârî v.dğr.), Kahire 1954, s. 212,217,231; İbnü'l-Kıftî. Inbâhû'r-ruuât, IV, İ J3-115; İbnü'l-Ebbâr, et-Tekmile, Madrid 1882, II, 705; İbn Saîd el-Mağribî, el-Muğrib, II, 208-209; Abdübâki b. Abdülmedd el-Yemânî, İşâre-tü't-ta'yîn fî Lerâcimİ'n-nühât ve'l-tuğauiyyîn (nşr. Abdülmedd Diyâb), Riyad 1406/1986, s. 135; Safedî. el-Vâfı, XV, 422; Ebû İshak İbrahim b. Muhammed ei-Billifîki, el-Muktedab min Ki­tabî TuhfeÜ'i-kadîm (nşr. İbrahim el-Ebyârî), Beyrut 1402/1982. s. 64; İbn KâdîŞühbe. Taba-kâtü'n-nîihâtüe'l4iiğaviyyîn{T\şr. Muhsin iyâz), Necef 1393/1973, s. 127; Süyûtî, Buğyelil'l-uu'ât, I, 602; ll,341;Makkarî, Hefhu't-tîb.m, 384-385; Muhammed b. İbrahim el-Bennâ, Ebü'l-Hilseyin İbnü't-Tarâoe oe eşeruhû fi'n-nahu, Kahire 1400/1980; Meryem Sâdıki. "İbn Tarâvc", DMBİ, IV, 134-135.

İBNÜ'T-TAYYİB, EBÜ'L-FEREC

Ebü'l-Ferec Abdullah b. et-Tayyib el-Bağdâdî (ö. 435/1044) Hekim, filozof ve hırîsiiyan ilâhiyatçısı.

Muhtemelen 370 (980) yılı civarında Bağdat'ta doğdu. Batı'da Abulpharagius Abdalla Benattibus adıyla tanınır. Abbasî halifelerinden Kâdir-Billâh ve Kâim-Biemrillâh dönemlerinde Bağdat'ta yaşa­dı. İlahiyatı şehirdeki Nestûrî okullarında, felsefeyi Fârâbî ekolüne mensup İbn Zür'a ve İbnü'l-Hammâr'dan, tıbbı ise Bîmâris-tân-ı Adudî'de çalışan hekimlerden öğ­rendi: kendisi de uzun yıllar bu hastaha-nede hekimlik yaptı ve birçok talebe yetiştirdi. Kaynaklar ondan ders gören on beş hekimin ismini vermektedir.³¹⁷ İbn Sînâ. çağdaşı olan İbnü't-Tayyİb'in tıp alanındaki başarılarını takdir etmekte, mantık ve felsefeye iliş­kin çalışmalarını ise eleştirmektedir.³¹⁸ Bir süre Büveyhî Emîri Celâ-lüddevle'nin hizmetinde bulunan, fakat daha çok Bağdat Nestûrî patriği Yuhannâ b. Nâzükile I. İlyâet-Tabarhânî'nin özel kâtipliğini yapan İbnü't-Tayyib Süryânîce ve Grekçe de biliyordu.

İbnü't-Tayyib, felsefede Meşşâî gelene­ğini takip ettiği için daha ziyade Aristo'­nun eserleri üzerine şerhler yazdı. Öğren­cisi İbn Butiân'dan nakledildiğine göre Aristo'nun Metafizikası üzerinde yirmi yi! çalışmış, bu sırada zihnî yorgunluk se­bebiyle sürmenaj olma tehlikesi geçirmiş­tir.³¹⁹ Kaynaklar ondan "değerli filozof, İlkçağ ilim ve kültürü­ne vâkıf bir araştırmacı "meşhur hekimlerden, geniş malumata sahip bir âlim ve filozof" ³²⁰ şeklinde söz eder. Kendisi, Porfir-yûs'un (Porphyrius) îsâğücî'sı (Elsagoge) ile Aristo'nun Organon adlı mantık kül­liyatını yorumladığı için ikinci dönem Sür­yânî bilginlerinden sayılmaktadır. Tıp ve felsefe alanlarında olduğu kadar zama­nın Doğu hıristiyan ilahiyatı üzerine de otorite sayılan İbnü't-Tayyib, Ahd-i Atîk ve Ahd-i Cedîd'i baştan sona kadar tefsir etmiştir. Bununla birlikte belli bir alanda uzman olmaktan çok şârih ve ansiklope-dist bir müellif hüviyetine sahiptir.

Eserleri.

İbnü't-Tayyib çoğu Arapça ol­mak üzere altmış civarında eser kaleme almıştır; bunlardan dokuzu mantık ve felsefe, otuz biri tıp, yirmi ikisi de hıristi­yan ilahiyatı alanındadır. Günümüze ula­şabilen kitapları arasında en önemlilerin­den biri Tefsîru Kitabi îsâğücî'dır. 0x-ford Bodleian Library'de bulunan ³²¹ ve Fârâbî'ye nisbet edilen kitabın ilk bölümü Douglas Morton Dunlop tara­fından İngilizce tercümesiyle birlikte ya­yımlanmıştır.³²² KvvameGyekye, 1969 yılında ta­mamını doktora tezi olarak ele alıp ten­kitli metnini hazırlayarak İngilizce'ye çevirdiği eserin İbnü't-Tayyib'e ait olduğu­nu ortaya koymuş ve Arapça metni İngi­lizce bir önsöz ve girişle birlikte yayımla­mıştır (Beyrut; 1975, 1986). Eserin İngiliz­ce tercümesi ve tezin araştırma bölümü ayrıca basılmıştır.³²³ İbnü't-Tayyib'in ei-Kuva't-tabî'iyye adlı risalesi ve İbn Sî-nâ'nin ona karşı kaleme aldığı Risale îi'r-red iîe'ş-Şeyh Ebi'l-Ferec İbni't-Tay-yib fi't-tıb adlı reddiye Hilmi Ziya Ülken tarafından Resâ'il içinde yayımlanmıştır.³²⁴

Bibliyografya :

Ebü'l-Ferec İbnü't-Tayyib. Tefsîru Kitabi îsâ-ğücî İİ-Furfûriyus {r\şr. Kwame Cyekye), Beyrut 1986, neşredenin girişi, s. XV-XXX1; İbn Sînâ. Resâ'ü(nşr. Hilmi Ziya Ülken), Ankara 1953,1, 57-71; Beyhaki, Telimme, s. 27; İbnü'l-Kıftî. İh-bârü'l-'ulemâ>, s. 150-151; İbn Ebû Usaybia. cüyûnü'i-enbâ', s. 323-324; ibnü'1-ibrî. Târİ-hu mufriaşari'd-düue/(nşr. Antûn Salihânîel-Yesûî), Beyrut 1890, s. 190; Muhammed b. Mahmüd eş-Şehrezûrî. Târîhu'i-hükemâ'(nşr. Abdülkerîm Ebû Şüveyrîb), Trablus 1 988, s. 308-309; Brockelmann, GAL, I, 635; Suppl., I, 884; Sezgin, GAS, !ll, 80-83, 85-87, 107, 122, 146-148, 250; M. Ullmann, Dle Medizin im İs­lam, Leiden 1970, s. 156-157; D. M. Dunlop, "The Exisıence and Defînition ofPhilosophy, from an Arabic Text Ascribed to al-Fârâbi", Iraq, XIll/2, Bağdad 1951, s. 76 vd.;Gerard Troupeau, "Le trake sur la trinîtc et l'unite de cAbd Allah ibn al-Tayyib", ÖEO,XXV( 1972), s. 105-123; Yûsuf Habbî, "Ebü'l-Ferec 'Abdul-lâh b. et-Tayyib". MMÜr., XXXHI/4 (1982), s. 248-272; J. Vernet, "ibn al-Tayyib", £F(ing.), III, 955; J. A. Devenny, "Abüİ-Faraj "Abdullah ibn at-Tayyib",/Veu> Catholic Encyciopedia., Washington 1981, I, 60-61; "Ebü'l-Ferec İbn Tayyib", DMBİ, VI, 124-126.