İÇİndekiler giRİŞ I. Haccin dindeki yeri ve önemi II hac kelimesiNİn anlami III haccin farz oluşU 7

1. Hac Ömürde Bir Defa Farzdır.

Yukarıdaki delillerden haccın farz olduğu kesin olarak anlaşılmakta, ancak ömürde bir defa mı yoksa birden fazla mı yapılması gerektiği konusunda açıklık bulunmamaktadır. Bu konuya Peygamberimiz (a.s.) şöyle açıklık getirmiştir:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْحَجَّ فَحُجُّوا فَقَالَ رَجُلٌ أَكُلَّ عَامٍ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَسَكَتَ حَتَّى قَالَهَا ثَلاَثًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم لَوْ قُلْتُ نَعَمْ لَوَجَبَتْ وَلَمَا اسْتَطَعْتُمْ

Ebû Hüreyre anlatıyor: Allah'ın Elçisi bize konuşma yaptı ve,

- "Ey insanlar! Allah size haccı farz kılmıştır, haccediniz" buyurdu. Bir sahâbî,

- "Ey Allah'ın Elçisi! Her yıl mı?" diye sordu. Peygamberimiz, sükut etti cevap vermedi. Sahâbî sorusunu üç defa tekrarladı, bunun üzerine Peygamberimiz (a.s.),

- "Eğer 'evet' deseydim her yıl hac yapmak farz olurdu, buna gücünüz yetmezdi" cevabını verdi.¹⁵

أَنَّ الأَقْرَعَ بْنَ حَابِسٍ سَأَلَ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ الْحَجُّ فِى كُلِّ سَنَةٍ أَوْ مَرَّةً وَاحِدَةً قَالَ بَلْ مَرَّةً وَاحِدَةً فَمَنِ اسْتَطَاعَ فَتَطَوُّعٌ

Sahabeden Akra' b. Hâbis,

- "Ey Allah'ın Elçisi! Hac her yıl mı yoksa ömürde bir kere mi farz?" diye sormuş, bunun üzerine Peygamberimiz (a.s.),

- "Ömürde bir kere farzdır. Kim birden fazla hac yaparsa bu, nafile bir hac olur" cevabını vermiştir.¹⁶

Peygamberimiz (a.s)'ın kendisi de hac farz olduktan sonra bir defa hac yapmıştır.¹⁷

Bir işin mutlak olarak yapılmasının emredilmesi, delil olmadıkça tekrarını gerektirmez. Namaz, oruç ve zekat emrinin tekrarı, haccın ise ömürde bir defa yapılması konusunda delil vardır. Bu itibarla haccın ömürde bir defa yapılması konusunda müslümanlar arasında hiç ihtilaf olmamış, bu konuda ümmetin icmaı hasıl olmuştur.¹⁸

2. Hac, Farz-ı Ayındır.

İmkanı olan her mükellefin haccı bizzat kendisinin yapması farzdır. Cenaze namazı ve cihat gibi bir grup müslümanın hac görevini yapması ile diğer müslümanların üzerinden düşmez.¹⁹ Bu konuda ittifak vardır, aksi görüş beyan eden olmadığı gibi bu konuda delil de yoktur.

3. Haccın, İmkân Elde Edildiği Yıl Yapılması Farzdır.

Hac yapma imkanı elde edildiği yıl, hac yapmak müslümana farz olur. Bu konuda ihtilaf yoktur. Ancak, aynı yıl içerisinde haccın yapılmasının zorunlu olup olmadığı (fevrî veya terâhî oluşu) konusunda fıkıh bilginleri arasında farklı görüşler vardır.

"Hac yapma imkanı elde edildiği yıl yapılması gerektiği" ve "daha sonraki yıllara ertelenebileceği" şeklinde Ebû Hanîfe'den iki farklı görüş rivayet edilmiştir. Birinci görüşü İmam Ebû Yusuf, ikinci görüşü İmam Muhammed tercih etmiştir.

Ebû Yusuf'un tercih ettiği görüşe göre imkan elde edildiği yıl hac yapmayıp sonraki yıllara erteleyen kimse günahkâr olur.

İmam Malik ve Ahmed b. Hanbel'e göre haccın imkan elde edildiği yıl yapılması gerekir.²⁰ İmam Şâfiî''ye göre hac daha sonraki yıllara ertelenebilir.²¹

İmkan elde edildiği yıl hac görevini yapmayıp sonraki yıllara erteleyen kimse, çeşitli sebeplerle bu imkanını kaybedebilir ve hac yapmadığı için sorumluluk altında kalır. Bu itibarla müslüman, hac yapma imkanı elde ettiği yıl geciktirmeden hacca gitmelidir. Nitekim Peygamberimiz (a.s.),

مَنْ أَرَادَ الْحَجَّ فَلْيَتَعَجَّلْ فَإِنَّهُ قَدْ يَمْرَضُ الْمَرِيضُ وَتَضِلُّ الضَّالَّةُ وَتَعْرِضُ الْحَاجَةُ "Hac yapmak isteyen kimse acele etsin. ²² Çünkü hasta olabilir, (servetini, parasını) yitirebilir, ihtiyacı ortaya çıkabilir" buyurmuştur.²³

IV. HACCIN FARZ OLMASININ ŞARTLARI

Haccın bir kimseye farz olması için şu şartların birlikte bulunması gerekir.

1. Müslüman Olmak

Müslüman olmayan insan, her şeyden önce iman etmekle yükümlüdür. İman etmedikçe ibadetleri makbul olmaz. Çünkü iman, ibadetlerin kabul olmasının olmazsa olmaz şartıdır (Mâide, 5/5). Kâfir bir kimse hac yapsa sonra müslüman olsa yeniden hac yapması gerekir, müslüman olmadan önce yaptığı hac geçerli olmaz. ²⁴

2. Akıllı olmak

İnsanın dinî görevlerle sorumlu olabilmesi için akıllı olması gerekir. Aklı olmayanın dinî sorumluluğu da yoktur. Peygamberimiz (a.s.),

رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلاَثَةٍ عَنِ النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظَ وَعَنِ الصَّبِىِّ حَتَّى يَحْتَلِمَ وَعَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّى يَعْقِلَ "Üç kişi sorumlu tutulmaz: Uyanıncaya kadar uyuyandan, buluğa erinceye kadar çocuktan ve aklı başına gelinceye kadar akıl hastasından."²⁵

دِينُ الْمَرْءِ عَقْلَهُ مَنْ لاَ عَقْلَ لَهُ لاَ دين لَهُ "Kişinin dininin temeli aklıdır, aklı olmayanın dini de yoktur"²⁶ buyurmuştur.

Zihinsel özürlü bir insan hac yapsa sonra bu özrü gitse ve iyileşse diğer şartları da taşıyorsa yeniden hac yapması gerekir.²⁷

3. Buluğa Ermiş Olmak

Erkekler ihtilam olmadıkça, kızlar âdet görmeye başlamadıkça veya ihtilam olacak ve âdet görecek yaşa gelmedikçe mükellef olmazlar. (b) maddesinde zikrettiğimiz hadiste Peygamberimiz "buluğa erinceye kadar çocuktan sorumluğun kaldırıldığını" bildirmiştir.

Bir insan çocukluğunda hac yapsa buluğa erdikten sonra imkanı olunca yeniden haç yapması gerekir.²⁸ Çocuğun yaptığı haccın sevabı anne ve babasına yazılır. Sahabeden Câbir ibn Abdullah'ın bildirdiğine göre bir kadın çocuğunu Rasulüllah'a götürmüş ve

يَا رَسُولَ اللَّهِ أَلِهَذَا حَجٌّ"Ey Allah'ın Elçisi! Bu çocuk için hac var mıdır" diye sormuş, Peygamberimiz (a.s.) da, نَعَمْ وَلَكِ أَجْرٌ "Evet vardır, sevabı senin olur" buyurmuştur.²⁹

Bir çocuk hac için ihrama girse Arafat vakfesinden önce buluğa erse ve bu ihram üzüre haccını yapsa, Hanefilere göre bu hac nafile olur, Şafiîlere göre farz olan hac yerine gelmiş olur.³⁰

إِلَيْهِ امْرَأَةٌ صَبِيًّا فَقَالَتْ ».