İk-dr-2002-0002 İnsani kalkinma poliTİkalari ve tüRKİye üzerine bir deneme hazirlayan: Mİne yilmazer danişman: prof. Dr. HaliL ÇİVİ aydin 2002

2.7.2. Seçilmiş Ülkelerin 1999 Yılı İçin Endeks Hesapları ve Elde Edilen Sonuçların Değerlendirilmesi

1990 yılından itibaren yayınlanan İnsani Kalkınma Raporlarında, insani gelişme düzeylerine ülkelerin sıralaması yapılmaktadır. Bu raporlar insan merkezli kalkınma yaklaşımlarına yeni bir bakış açısı getirmiştir. HDI’nde uygulanan yöntem basit ve anlaşılabilir niteliktedir. Aynı zamanda, tüm dünya ülkeleri için veri bulma konusunda güçlük çekilmeyecek olan göstergeler seçilmiştir.

Bu analizde HDI’ne paralel olarak hazırlanan, ancak biraz daha kapsamlı olan YYE hesaplanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın bir boyutu Türkiye’de belli bir dönemdeki gelişimle ilgilidir. Diğer taraftan, 1999 yılı için veri bulma konusunda güçlük çekilmeyen 32 ülke ile ilgili bir hesaplama da gerçekleştirilmiştir. Bu hesaplama, YYE’nin uluslararası karşılaştırmalara uygun olup olmadığını test etmek için yapılmıştır. Hesaplamaya dahil edilen 32 ülkenin farklı insani kalkınma performansı gösteren ve farklı coğrafyalardan ülkeler olmasına dikkat edilmiştir.

Analizde kullanılan verilerin betimleyici istatistikleri (ortalama ve standart sapmaları) Ek-10’da verilmiştir. Söz konusu yıllar arasında insani kalkınma yönünden en yüksek değerler dış borçlanma (0.8958) ve insan hakları sözleşmelerini onay durumunda (0.8937) ortaya çıkmıştır. En düşük değerler ise ihracat (0.1672) ve kadın parlamenter sayısında (0.3200) görülmüştür.

2.7.2.1. Seçilmiş Ülkelerin 1999 Yılı İçin İnsani Kalkınma Endeksi Sonuçlarının Değerlendirilmesi

UNDP’nin 2001 İnsani Kalkınma Raporunda söz konusu 32 ülke ile ilgili endeks değerleri Çizelge 62’de gösterilmiştir.

Çizelge 62. Seçilmiş Ülkelerin İnsani Kalkınma Endeksi Değerleri

İnsani Kalkınma Endeksi Sıralaması	Yaşam Beklentisi Endeksi	Eğitim Endeksi	Gelir Endeksi	İnsani Kalkınma Endeksi
Yüksek Düzeyde İnsani Kalkınma
1. Norveç	0.89	0.98	0.94	0.939
2. Avustralya	0.90	0.99	0.92	0.936
3. Kanada	0.91	0.99	0.90	0.936
6. ABD	0.86	0.98	0.96	0.934
9. Japonya	0.87	0.99	0.91	0.925
13. Fransa	0.89	0.97	0.91	0.924
14.İngiltere	0.85	0.98	0.93	0.921
17. Almanya	0.88	0.96	0.92	0.921
20. İtalya	0.89	0.94	0.90	0.909
21. İspanya	0.89	0.97	0.87	0.908
22. İsrail	0.89	0.91	0.87	0.893
23. Yunanistan	0.89	0.92	0.84	0.881
26. Singapur	0.87	0.87	0.89	0.876
28. Portekiz	0.84	0.93	0.85	0.874
34. Arjantin	0.80	0.92	0.80	0.842
39. Şili	0.84	0.90	0.74	0.825
Orta Düzeyde İnsani Kalkınma
51. Meksika	0.79	0.84	0.74	0.790
55. Rusya	0.69	0.92	0.72	0.775
57. Bulgaristan	0.76	0.90	0.66	0.772
61. Venezüella	0.79	0.83	0.67	0.765
69. Brezilya	0.71	0.83	0.71	0.750
75. Kazakistan	0.66	0.92	0.65	0.742
81. Sri Lanka	0.78	0.84	0.58	0.735
82. TÜRKİYE	0.74	0.77	0.69	0.735
87. Çin	0.75	0.80	0.60	0.718
94. Güney Afrika	0.48	0.87	0.75	0.702
105. Mısır	0.70	0.62	0.59	0.635
117. Zimbabwe	0.30	0.80	0.56	0.554
Düşük Düzeyde İnsani Kalkınma
132. Bangladeş	0.57	0.39	0.45	0.470
136. Nijerya	0.44	0.57	0.36	0.455
158. Etiyopya	0.32	0.34	0.31	0.321
162. Sierra Leone	0.22	0.30	0.25	0.258

Kaynak: Human Development Report 2001, UNDP, s.141-144.

UNDP’nin 162 ülke için gerçekleştirdiği HDI sıralamasında Norveç birinci, Sierra Leone 162. sırada yer almaktadır. Türkiye bu sıralamada 82. ülkedir.

Çizelge 63. 1999 Rakamları ile Uluslararası Sıralamada İnsani Kalkınma Endeksinin Maksimum ve Minimum Değerleri

Gösterge Değerleri
Maksimum kalkınma göstergeleri
Yaşam Beklentisi – Norveç	78.4
Okuryazar oranı	99.0
Okullaşma oranı	97
Kişi başına reel GSYİH	28,433
Minimum kalkınma göstergeleri
Yaşam Beklentisi – Sierra Leone	38.3
Okuryazar oranı	32
Okullaşma oranı	27
Kişi başına reel GSYİH	448
Endeks Değerleri
Maksimum kalkınma endeksleri
Yaşam beklentisi endeksi – Norveç	0.89
Eğitim endeksi	0.98
Gelir endeksi	0.94
Minimum kalkınma endeksleri
Yaşam beklentisi endeksi – Sierra Leone	0.22
Eğitim endeksi	0.30
Gelir endeksi	0.25
Maksimum İnsani Kalkınma Endeksi	0.939
Minimum İnsani Kalkınma Endeksi	0.258
Maksimum minimum farkı	0.681

Kaynak: UNDP, Human Development Report 2001, s. 141-144.

Çizelge 63’de Norveç ile Sierra Leone’ye ait insani kalkınma göstergeleri ve maksimum ve minimum HDI değerleri sıralanmıştır. Aradaki fark iki ülke arasında büyük bir uçurumun olduğunu göstermektedir. Yaşam beklentisi endeksi Norveç’de 0.89 iken, Sierra Leone’de bu oran 0.22’dir. Benzer şekilde, Norveç’de 0.98 olan eğitim endeksinin Sierra Leone’de 0.30 olduğu izlenmektedir. Gelir endeksi ise Norveç’de 0.94, Sierra Leone’de 0.25’dir. Her üç gösterge için arada çok büyük bir fark olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, 1999 rakamlarına göre, HDI Norveç’de 0.939, Sierra Leone’de ise 0.258’dir.

HDI yaşam beklentisi, Eğitim ve Gelir Endekslerinin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Gelir Endeksinin hesaplanmasında kullanılan gösterge kişi başına düşen reel GSYİH’dır. Bu göstergenin değeri ülkelerin insani kalkınma performansının değerlendirilmesi açısından önemlidir. Zengin ve yoksul ülkelerin gelir düzeyleri arasında büyük bir uçurum vardır. Zengin ülkelerin ortalama kişi başına düşen reel GSYİH’sı 25,860 $ iken, yoksul ülkelerin ortalama gelir düzeyi 1,910 $’dır (UNDP, 2001(a): 144). Gelir düzeyindeki yükselme, bireylerin ve ulusların refah düzeylerinin iyileştirilmesi için temel koşuldur. Ancak, gelirin yükselmesi gereklidir, ancak yeterli değildir. Yüksel gelir düzeyine sahip bazı ülkelerde yaşam standardının oldukça düşük olduğu görülmektedir.

HDI’nin, diğer bileşenleri Yaşam Beklentisi ve Eğitim Endeksidir. Doğumda yaşam beklentisinin yüksekliği, bir ülkede yaşayan insanların yaşam standardının yüksek olduğunu ve insan gereksinimlerinin büyük ölçüde karşılandığını göstermektedir. Yaşam beklentisi ülkeler arasında büyük oranda değişiklik göstermektedir. Örneğin, Japonya’da doğumda yaşam beklentisi 80.8 yıl iken, Sierra Leone’de yalnızca 38.3 yıldır (UNDP, 2001(a): 141-4). Diğer taraftan, Eğitim Endeksi, yetişkin okuryazar oranı ve bileşik okullaşma oranının aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Eğitim düzeyi gerek insanların kapasitelerini geliştirebilmeleri, yaşam standartlarını yükseltebilmeleri gerekse ülkede üretimin verimliliğini artırmasına neden olması açısından oldukça önemlidir. Ne yazık ki eğitim düzeyi de ülkeler arasında oldukça farklıdır. Örneğin, sanayileşmiş ülkelerde yetişkin okuryazarlığı %99’a ulaşmışken, Nijer’de bu oran %15.3’dür (UNDP, 2001(a): 141-4).

UNDP 1990 yılında ülke sıralamalarının ve hesaplama yönteminin doğruluğunu bir korelasyon testi ile ispatlamaya çalışmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, HDI ile bu endeksin hesaplanmasında kullanılan değişkenler arasında ve değişkenlerin kendi aralarında pozitif ve güçlü bir ilişkinin varlığından söz etmek mümkündür (McGillivray, 1991: 1467).