İkg op öncelik 1’e ilişkin Değerlendirme (İstihdam) Ankara, Ekim 2013

Grafik 8: KİD kapsamında HF’lerin kurumsal kapasitesi

Soru: Bu projeyi uygulamak kurumunuzun kurumsal kapasitesine ne gibi bir katkı sağladı?

Cevaplar:

%93.30: Artık AB hibe projeleri uygulama konusunda deneyim sahibiyiz

%66.70: Faaliyetlerimizin kapsamı genişledi

%90: Kurumumuzun üyeleri ve personeli deneyim kazandı

%75: Ekipman ve materyalleri ileride benzer faaliyetlerde kullanabiliriz

%76,70: Ağımızı genişlettik

%61.70: İşgücü piyasasındaki paydaşlarla iletişim ve ilişkilerimiz iyileşti

• 
  AB hibe projeleri uygulama konusundaki deneyime ilişkin soruya tüm hibe faydalanıcısı kurum ve kuruluşların olumlu cevap vermesi bekleniyordu ancak hibe faydalanıcısı kurumların sadece %93.30’u beklenen sonuca ulaşmıştır. Bu, geriye kalan hibe faydalanıcılarının, hibe projesinin uygulama süresi boyunca dışarıdan destek aldığına işaret edebilir. Bu ise kurumların deneyim kazanmamış olmalarını açıklamaktadır. Bu değerlendirme, bazı odak grup görüşmeleriyle desteklenmektedir. Bu görüşmeler esnasında bazı HF’ler, proje uygulama konusunda kendilerine destek verildiğini itiraf etmiştir.
  
• 
  KİD hibe faydalanıcısı kurumların %90’ı, üyeleri ve personelinin deneyim kazandığını belirtmiştir. Bu da HF’lerin dışarıdan destek aldığına işaret etmektedir. Proje geliştirme ve uygulama konusundaki teknik bilginin kurum içinde kalması için kurumların daimi personelinin projelere dahil olması gerekmektedir.
  
• 
  HF’lerin üçte ikisi, faaliyet yelpazelerinin genişlediğini belirtmiştir. Bu, istihdam alanında sundukları hizmetler açısından hibe faydalanıcısı kurumları için en önemli başarılardan biridir. Hibe faydalanıcısı kurumlar, projelerin uygulanmasının ardından daha fazla sayıda ve daha çeşitli işgücü piyasası bağlantılı hizmet sunabilmektedir. Bu, faaliyet gösterdikleri bölgede istihdam oranının artmasına katkıda bulunabilecek bir durumdur.
  
• 
  4 projeden “sadece” üçünün ağlarını genişlettiklerini söylemiş olması üzüntü vericidir. Hibe programı, başvuru sahiplerini, ortaklık içinde çalışmaya teşvik etmiştir. Ortaklık halinde çalışmak, her iki tarafa da fayda sağlamalıdır. Görünen o ki hibe faydalanıcılarının yaklaşık %25’i zaten proje öncesinde de işbirliği yaptığı kurumlarla çalışmıştır.
  
• 
  Hibe faydalanıcılarının sadece %61,7’si işgücü piyasasındaki paydaşlarla iletişimlerini iyileştirdiklerini belirtmiştir. Ortaklık halinde çalışmak daha olumlu bir “işbirliği ortamı” oluşturmuş olmalıydı. Buradan yola çıkarak, amaçlanan hedeflere ulaşılabilmesi için başvuru rehberindeki ortaklık kurallarının daha açık ve kapsamlı bir şekilde açıklanması gerektiği söylenebilir.
  

Grafik 9: GİD kapsamında HB’lerin kurumsal kapasitesi
Soru: Bu projeyi uygulamak kurumunuzun kurumsal kapasitesine ne gibi bir katkı sağladı?

Cevaplar:

%90,50: Artık AB hibe projeleri uygulama konusunda deneyim sahibiyiz

%60,30: Faaliyetlerimizin kapsamı genişledi

%84,10: Kurumumuzun üyeleri ve personeli deneyim kazandı

%66,70: Ekipman ve materyalleri ileride benzer faaliyetlerde kullanabiliriz

%71,40: Ağımızı genişlettik

%65,10: İşgücü piyasasındaki paydaşlarla iletişim ve ilişkilerimiz iyileşti

• 
  KİD ile ilgili görüşler GİD için de geçerlidir. Tek fark, GİD hibe faydalanıcılarının verdikleri cevapların yüzdelik oranları, KİD’e göre biraz daha düşüktür.
  
• 
  Yüzdeliklerin düşük olmasının nedeni, GİD’in, KİD’e kıyasla, işbirliği yapacak uygun ortaklar bulmanın çok daha zor bir alan olabileceği genç girişimciliği gibi yeni bir alana odaklanmak istemesinden kaynaklamış olabilir.
  
• 
  GİD’de, KİD’den daha yüksek olan tek cevap, paydaşlarla iletişimin iyileşmesidir. Sonucun böyle olması aslında son derece normaldir çünkü hibe faydalanıcıları önceden tanımadıkları ortaklar bulmak ve bu ortaklarla çalışmak zorunda kalmıştır.
  

Grafik 10: KİTUP kapsamında HF’lerin kurumsal kapasitesi

Soru: Bu projeyi uygulamak kurumunuzun kurumsal kapasitesine ne gibi bir katkı sağladı?

Cevaplar:

%81,50: Artık AB hibe projeleri uygulama konusunda deneyim sahibiyiz

%55,60: Faaliyetlerimizin kapsamı genişledi

%77,80: Kurumumuzun üyeleri ve personeli deneyim kazandı

%55,60: Ekipman ve materyalleri ileride benzer faaliyetlerde kullanabiliriz

%77,80: Ağımızı genişlettik

%70,40: İşgücü piyasasındaki paydaşlarla iletişim ve ilişkilerimiz iyileşti

• 
  Faaliyet yelpazesinin genişlemesine ilişkin oran oldukça düşüktür (%55,6). Kayıtlı istihdam alanındaki faaliyetlerin genişlemesi için farklı uzmanlıklara ihtiyaç olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Ayrıca farklı faaliyetler tasarlama ve uygulamanın karmaşıklığı hibe faydalanıcılarını engelliyor olabilir. Mesleki eğitimlerle kıyaslandığında kayıtlı istihdam alanında faaliyet uygulamak daha farklıdır ve daha boyutludur. KİTUP hibe programının, daha önceden uygulanmış bir örneği yoktur ve bu nedenle hibe faydalanıcıları, diğer iki hibe programında olduğu gibi, önceki deneyimler ve bağlantılardan faydalanamamıştır.
  
• 
  Ekipman ve materyallerin ileride benzer faaliyetlerde kullanılması, KİTUP hibe faydalanıcılarının en az olumlu cevap verdiği seçeneklerden biridir. KİD ve GİD hibe programları kapsamındaki faaliyetlerin çoğu, materyalleri ilerideki faaliyetlerde de kullanmanın kolay olduğu mesleki eğitimlerdi. Ancak, bu KİTUP için geçerli değildir. Faaliyetlerin çoğu farkındalık oluşturma, ağ kurma, model ve sosyal diyalog geliştirme ile ilgili olduğu için projelerin uygulama süresi boyunca materyal veya ekipman bağlamında çok fazla bir şey satın alınamamıştır.
  
• 
  Diğer hibe faydalanıcıları ile kıyaslandığında ağın geliştirilmesine ilişkin en fazla cevap KİTUP hibe faydalanıcılarından gelmiştir (%77,8). Proje uygulamanın, birbirini daha önceden tanımayan ortak kuruluşlar arasındaki işbirliğini arttırdığı söylenebilir. Kayıtdışı istihdam birçok tarafı ilgilendiren bir konudur. Dolayısıyla, sorunun çok boyutlu olduğu düşünüldüğünde, ilgili tüm tarafların konuya dâhil olması memnuniyet vericidir. Yeni işbirliği türleri, hükümetin Kayıtdışı Ekonomi ile Mücadele Eylem Planı’nın uygulanmasında da ivme kazandıracaktır. Operasyon Faydalanıcısı olan SGK’nın, yeni kurulan ağlardan faydalanması ve kayıtdışı istihdam ile mücadele konusunda koordinasyon için bu ağlarından istifade etmesi önemlidir.
  
• 
  Ağların genişletilmesi, tüm hibe programlarında ortaklık anlayışı açısından değerlendirilmelidir. Aşağıdaki tablo, KİD, GİD ve KİTUP kapsamında gerçekleşen ortaklık sayılarını göstermektedir.
  

Tablo 60: Üç hibe programında ortak sayısı yüzdeleri

Ortaklar	1	2	3	4	5	6	7	8
KITUP	%32	%24	%24	%7	%5	%2	%5	%0
KİD	%31	%34	%18	%13	%4	%2	%0	%0
GİD	%34	%31	%22	%7	%3	%2	%0	%1

Yukarıda da görüldüğü üzere, KİTUP hibe faydalanıcısı kurumların %12’si beşten fazla ortakla ortaklık kurmuştur. Ancak, KİD ve GİD faydalanıcıları (çok daha) küçük ağlar geliştirmiştir. Toplam ortak sayısına ek olarak, ortaklardan beklentilerin karşılanması oranı da KİTUP hibe programı faydalanıcıları için çok yüksektir. Aşağıda yer alan grafik, ortaklardan beklentiler konusunda olumlu cevaplar alındığını göstermektedir.

Grafik 11: Üç hibe programında ortaklardan beklentilerin karşılanması

İnternet üzerinden uygulanan araştırmada sorulan bir başka soru incelenerek hibe faydalanıcılarının kapasite gelişimi konusunda biraz daha bilgi sahibi olunabilir. Değerlendirme ekibi, hibe faydalanıcılarına projelerinin en önemli başarısının ne olduğunu sormuştur.

• 
  KİD’te, hibe faydalanıcıların %11,6’sı en önemli başarılarının, kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi, %6,6’sı işbirliği ve ağ olduğunu düşünmektedir.
  
• 
  GİD’te, hibe faydalanıcıların %7,9’u en önemli başarılarının kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi olduğunu düşünmektedir.
  
• 
  KİTUP’ta, hibe faydalanıcılarının %11,1’i yeni gelişen işbirliği kültürüne dikkat çekmektedir.
  

Yanıtlar, projelerin çoğu her ne kadar tematik konulara odaklanıyor olsalar da (kadın istihdamı, genç istihdamı veya kayıtlı istihdam gibi) hibe programının kurumsal kapasite ve çevrelerindeki etkilerini en önemli çıktılar olarak gördüklerine işaret etmektedir. Bu, umut verici bir sonuç olarak görülebilir.

Değerlendirme ekibinin ulaştığı genel bulgular şunlardır: Hibe programı projeleri yürütmek, hibe faydalanıcısı kurumlar üzerinde farklı düzeylerde kapasite geliştirme etkisi yaratmış olmakla birlikte bu etki, yine de öngörülen ölçüde gerçekleşmemiştir. Buna rağmen hibe programı faydalanıcılarının kapasitelerinin geliştirilmesi, AB fonlarının yerel düzeyde hazmedilme kapasitesini arttırılmalıdır. Hibe faydalanıcıları büyük ihtimalle tekrar başvuruda bulunacaklardır. Ancak, en önemli husus, yeni kazanmış oldukları deneyimlerden günlük çalışmalarında faydalanmalarıdır. Bu bağlamda internet üzerinden uygulanan ankete verilen yanıtlar umut vericidir çünkü yeni faaliyetlerin kurumların portföylerini zenginleştirdiği sık sık dile getirilmektedir. Yeni faaliyet ve yeni işbirliği türlerinin geliştirilebilmesi için (yereldeki veya ildeki) işgücü piyasasının diğer paydaş ve kurumları ile kurulan yeni iletişimin sürdürülmesi ve istikrarlı hale getirilmesi gerekmektedir. İlerideki son değerlendirmeler, hibe faydalanıcılarının bu beklentilere cevap verip veremediğini öğrenmeye özen göstermelidir.

2. 
   Bölgesel Farklılıkların Azaltılması
   

1. 
   Fonları dağıtmada benimsenen yaklaşım: Büyüme Merkezi Yaklaşımı
   

Hükümetin fonları, ortalama kişi başına düşen GSYİH’nın %75’inden az olan 12 NUTS II bölgesi üzerinde yoğunlaştırma kararı, bölgesel farklılıkların ele alınmasına muhtemelen yardımcı olacaktır. Fonların çok büyük bir kısmı, ihtiyacın en yoğun olduğu bölgelere yönlendirilecektir. Diğer yandan, fonların bu şekilde yoğunlaştırılmasının, orta vadede (uzun vade bir yana) ne gibi sürdürülebilir etki sağlayacağını değerlendirmek zordur. Bu tür bir değerlendirme daha sonraki aşamalarda gerçekleştirilebilir.

Ayrıca, ülkenin doğusunda yer alan uygun bölgeler, gelişmişliklerindeki farklılıklar bakımından homojen bir yapı da göstermemektir. Ayrıca, fonların en yoksul bölgelere yönlendirilmesi, ters etki de yaratabilir çünkü bu bölgelerin hazmetme kapasitesi, belli bir altyapı, genel bir ekonomik düzen ve kalkınma çalışmaları konusundaki anlayışın gelişmiş olduğu diğer bölgelerden muhtemelen daha düşüktür. Dolayısıyla hükümetin, en yüksek faydayı sağlayabilmek için fonların nasıl dağıtılması gerektiği konusunda bir strateji benimsemesi gerekmektedir.

Türk hükümeti ve Avrupa Birliği, bölgesel farklılıkların İKG OP vasıtasıyla azaltması amacıyla fon dağıtımında izlenecek yaklaşım konusunda mutabakat sağlamıştır. Bu yaklaşım, Stratejik Uyum Çerçevesi (SCF) ve İKG OP’de “büyüme merkezi yaklaşımı” olarak adlandırılmaktadır.

Büyüme merkezi yaklaşımı, İKG OP Bölüm 3.3’te şu şekilde açıklanmaktadır:⁷⁶
ÇYİP’deki coğrafik yoğunlaşma ilkesine göre, İKG OP, kişi basına düşen gelir bakımından Türkiye ulusal ortalamasının %75’inin altında yer alan 12 NUTS II bölgesine odaklanacaktır. Stratejik Uyum Çerçevesi’ne göre coğrafik yoğunlaşmanın çoğu, 12 NUTS II bölgesi arasından seçilen 15 Büyüme Merkezine odaklanacaktır. Bu kapsamda, “15 Büyüme Merkezi”, Stratejik Uyum Çerçevesi’nde ilk seçilmiş olan 15 ili belirtmektedir. Oysaki “artalan” ifadesi, 12 NUTS II bölgesi içinde yer almakla birlikte bu 15 il dışındaki, bu 15 ilin bir parçası olmayan kırsal ve kentsel alanları ifade etmektedir. Coğrafik yoğunlaşma, aşağıdaki koşulları amaçlayan mali bir dağılım ile sağlanacaktır:

• Ulusal düzeydeki faaliyetler için genel OP fonunun %20’sine kadar

• Fonların %45-55’i 15 Büyüme Merkezini hedefleyecek ve

• OP fonlarının %25-35’i, 12 NUTS II bölgesi içinde olmakla birlikte 15 Büyüme Merkezi dışında kalan “artalana" ayrılacaktır.

Büyüme merkezlerini tespit etmek için izlenecek yöntem, Stratejik Uyum Çerçevesi’nde açıklanmaktadır. Dolayısıyla yöntemi burada tekrar etmeye gerek yoktur.⁷⁷ Bu yöntem ışığında 11 il, büyüme merkezi olarak belirlenmiştir. Ayrıca, büyüme merkez belirlenmemiş olan bölgelerde, tespit metodolojisinde belirtilen 32 uygunluk kriterinin çoğunu karşılayan illeri tespit etmek amacıyla geliştirilen bir çalışma sonucunda dört il daha belirlenmiştir.

Sonuç olarak aşağıda yer alan uygun bölgeler ve büyüme merkezleri listesi oluşturulmuştur⁷⁸:

Tablo 61: NUTS II Bölgeleri ve Büyüme Merkezleri

NUTS II Bölgesi	Bölgede yer alan iller	Büyüme Merkezi/Merkezleri
TRA2	Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan	Kars
TRB2	Van, Muş, Bitlis, Hakkâri	Van
TRC3	Mardin, Batman, Şırnak, Siirt	Batman
TRA1	Erzurum, Erzincan, Bayburt	Erzurum
TRC2	Şanlıurfa, Diyarbakır	Şanlıurfa, Diyarbakır
TRC1	Gaziantep, Adıyaman, Kilis	Gaziantep
TR72	Kayseri, Sivas, Yozgat	Kayseri, Sivas
TR90	Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane	Trabzon
TRB1	Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli	Malatya, Elazığ
TR82	Kastamonu, Çankırı, Sinop	Kastamonu
TR83	Samsun, Tokat, Çorum, Amasya	Samsun
TR63	Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye	Kahramanmaraş