İKİNCİ Kİtab 1917-ci ildə Bİr neçƏ SÖZ
Yüklə 0,99 Mb.
|
31 Melkovodov bölüklər arasında "Rasputin" ləqəbi ilə məşhur olmuşdu. Zatən qiyafə etibarilə də "staretsi" andırırdı: dağınıq saqqal, ehtiraskar təbəssümlü, qılıqlı, dilli bir adamdı; hiylələrinin hüdudu görünmürdü. Yanına köməkçi qəbul etməz, göndərilənləri də intriqalarla qaçırdardı. Yalnız başına yaşayaraq, sirlərinə kimsəni vaqif etməzdi. Rüstəmbəylə Kasparyan gəldikdə Melkovodov heyrət etdisə də, duyğusunu aşkar etmədi; amirini böyük bir nəzakətlə otağına qəbul etdi. Qonşu otaqda ona qədər qadın vardı. Bunlar çörək bişirməyə və başqa işlərə məşğuldular. Melkovodov kəndin bütün xoşsima qadınlarını buraya toplamışdı.
Yeməkdən əvvəl işçilərin yataq yerlərinə, anbara və tövləyə baxdılar. Melkovodovun nizam və intizamı fəna deyildi. Atları gözəl saxlanılırdı, anbarında ayaqqabı, kürk, çuval-çuval arpa və qənd, bir boçka yağ və başqa şeylər vardı. Anbardan sonra Rüstəmbəyin işçiləri bişmiş tiyanına yanaşdı; xörəyi daddı, məmnun qalmadı- ağıza alması deyildi. Buradakı işçilər şikayətə başladı. Hər tərəfdən narazılıq səsləri eşidildi. Rüstəmbəyin gəlməsini eşidən işçilər tiyanın ətrafına toplandılar. Etiraz səsləri getdikcə yüksəlməyə başladı. İşçiləri təskin elmək üçün Rüsləmbəyin nitq söyləməsi lazım gəldi. Yarım saat sonra Kasparyan bölüyü təhvil aldı. Anbardakı ayaqqabılar, camaşır və paltarlar ehtiyacı olanlara paylandı. Rüstəmbəy yeməyin yaxşılaşmasına dair ayrıca əmr verdi. Nəticədə Melkovodov hirsınə malik olmayacaq bir hala gəldi:
Axşamçağı Rüstəmbəy yola hazırlandı. Melkovodov getməməzlik etdi:
32 Get-gedə ordu pozulur, itaət itirdi; zabitlərlə soldatlar arasında mövcud olan düşmənçilik kəskin bir şəkil alırdı; böyuk vədlərlə cəbhəyə sövq edilən işçilər ümum pozğunluqdan istifadə edərək, qaçıb dağılırdı. Sərxoşluq ümumi bir xəstəlik olmuşdu. Təşkilat və müəssisələrin apteklərindən spirt oğurlanıb içilirdi; oğurluğun önünü almaq mümkün deyildi; intendant və ictimai təşkilatlar anbarlarının malları bazarlarda satılmada idi; saxta sənədlər düzəltmək, pul götürüb qaçmaq, ya "itirmək" adi işlərdəndi. İclasların sayı günü-gündən artırdı; hər kəs danışmaq istəyirdi, hamı da qəzetlərdə yazılan və mitinqlərdə dəfələrlə söylənən sözləri təkrar edirdi. Meydana "Vətən təhlükədədir!" - deyə şüarlar atılır, heç kəs də vətən müdafiəsi üçün çalışmırdı. "İşçilər işə!", "Əsgərlər sipərə!" cümlələri cəbhədə başdan-başa dolaşır, kimsə də əməl etmirdi. Mitinqlərdə heyət seçib paytaxta göndərmək bir moda təşkil edirdi. Çıxarılan qərarlar bir yerə toplansa idi, böyük dağlar vücuda gələrdi... Bunların hamısı kino şəridi kimi hər saat, hər dəqiqə Rüstəmbəyin gözlərinin önündən keçir, nədənsə onda ikrah duyğuları doğururdu. Vaxtilə böyük Fransa inqilab tarixini sevə-sevə oxuyan Rüstəmbəy indi inqilabdan yavaş-yavaş soyumağa başlayırdı. Ətrafındakıların vəzifələrinə sadiq olmaması, səhlənkarlıqları, boşboğazlıqları Rüstəmbəyi mənən incidirdi. Açıq danışa bilmir, danışsaydı da bir nəticə verməyəcəyini bilirdi. Susduqca da hirsi içəridə toplanaraq sinirlərini gəmirirdi. Nəticədə onda bir laqeydlik, naümidlik əmələ gəlmişdi. O özünü yalnız hiss etməyə başlamışdı. Onda evlənmək fikri doğub zəruri bir şəkil almışdı. O, saatlarca düşüncədən ayrılmır, həp yalnızlıqdan qurtarmaq yolları arayırdı. "Bir qız olsa da, eşqi ilə məni bir çıxılmaz yoldan qurtarsa... insana dəruni mətanəti yalnız şəxsi səadət verə bilər!.. İnsanı için-için yeyən sırlər yalnız həyat yoldaşına söylənilər... Fərdi şadlıq və dərdə də o şərik ola bilər... Zatən, evlənmənin də vaxtıdır. Yuva həsrəti təbiidir, vaxtı keçdikcə də əzab artır... Əməl, əməl etməli!.. Ancaq qız yoxdur! Oxumuş, elmli türk qızı yoxdur? Olanlar da çarşab altında..." Rüstəmbəy uzun-uzadı düşündü, istədiyinin çarəsini bulamadı. Odlandı, qadınları çadra zindanına atan islamiyyətə qarşı küfrlər yağdırdı; şapkasını başına keçirib küçəyə çıxdı. Hava gözəl idi. Nahardan sonra xalq gəzməyə çıxmışdı. Rüstəmbəy nərəyə gedəcəyini əvvəlcə kəsdirəmədi. Məqsədsiz bir vəziyyətdə küçə aşağı endi. Bir də Tatyananı xatırladı. Onda danışmaq, dərdləşmək arzusu canlandı. Qəti addımlarla yürüməyə başladı. Kədərləri unudulan kimi oldu. Qadın yurdunun qapısı bağlı idi. Tıqqıldatdı. Gələn olmadı. Bir az gözləyib yenidən döydü. İçəridən şıqqıltı eşidildi. Döşəmənin üzərinə düşən sandalyanın səsi gəldi. Tələsik tappıltılar duyuldu. Bir-iki dəqiqədən sonra qapı açıldı... Rüstəmbəylə Vanya üz-üzə gəldilər. Vanya pörtmüşdü; saçları dağınıqdı; ürəyinin çarpıntısı belə duyulurdu. Ikisinin də ağzından "salam" sözü eyni vaxtda fırladı. Nahardan sonra ayrıldıqlarına baxmayaraq, qarıxıb əl-ələ tutuşdular.
Rüstəmbəy yatağın beş dəqiqə əvvəlki halını xəyalına gətirib əzablı düşüncələrə daldı. Ruhi-övzai bir qat daha pozuldu. Ətrafındakılar da sanki bunun tühaf vəziyyətini duyaraq, bir söz belə deməyə cəsarət etmədilər. Ortalığı qaplayan sükut bir neçə dəqiqə davam etdi. Nəhayət, Rüstəmbəy yaralı bir təbəssümlə qoluna bağlı saata baxıb:
Tatyana onu təşyi edərək:
Rüstəmbəy gülümsədi, lakin bir şey söyləmədi. 33 Küçəyə çıxdıqda bahar havası onun atəş saçan üzünə sərinlər səpdi. Aramla addım ataraq yürüməyə başladı. Rüstəmbəy Tatyananı Vanyaya qısqandımı? - bilmirdi. Lakin onda bir neçə vaxtdan bəri doğan bədbin hisslər daha da dərinləşirdi. Aləm ona başqa bir şəkildə görünməyə başladı - vəfa, sədaqət, əhd-peyman kimi mənalar gülünc göründü... Onda tühaf ikilik baş verdi. İki fıkir, iki mülahizə, iki mühakimə bir-birilə çarpışmağa başladı... "Həyatda heç bir mənəvi amil yoxdur. Əsrlərin mədəniyyəti ibtidai cismaniyyətə bir hərf belə artırmamışdır. Ehtiras bütün çılpaqlığı ilə yaşayır və yaşayacaq... İnsan təbiətin quludur; libasına baxmayaraq, təbiət kimi çılpaq və vəhşidir... İnsan vəhşiliyini daima etiraf etmiş və buna qarsı din və dövlət kimi zəncirlər icad etmiş. Lakin insan vəhşətinə qarşı bunlar da acizdir!.." Bir də yolla gedən motosiklet Rüstəmbəyi düşüncədən ayırdı, gözləri küçələrdə qaynaşan adamlara sataşdı. Hər kəs şəndi; qadın və kişilər şux bir əda ilə qonuşur, gülüşürdü; həyat hər addımda duyulur; kimsədə bədbin fəlsəfə izi görülmürdü. Rüstəmbəy keçirdiyi böhrandan darğın olan kimi oldu. "Hər kəs yaşayır" - deyə öz-özünü məzəmmət etməyə başladı. Bir də gözləri yol kənarındakı yarı quru yarı təzə yarpaq açmış bir ağaca sataşdı. Budağın birində qarğa durub çöplərdən yuva tikirdi. Qarğanın səyi Rüstəmbəydə tühaf hüznlər doğurdu. "Mən bir qarğadan da acizəm!" - dedi və yalnızlıq kədəri onu yenidən qapladı, "Yuva, yuva!" - deyə evə doğru qoşdu. Ağır düşüncələr içində otağına girib masanın üzərində bir məktub buldu. Açdı. Sətirləri bir-bir gözdən keçirdikdə birdən içini çəkdi. Bu gün sabah ertə Zaqorinin özünü öldürdüyünü Boris xəbər verib, Rüstəmbəyi dəfnə dəvət edirdi. Rüstəmbəy məktubu masanın üzərinə atdı və sonra bir az duruxub sandalyaya cökdü. Bu gün duyduğu cürbəcür təsirlər nəticəsi olaraq, əsrarəngiz bir yoxluğa daldı. 34 Saat on birdə rənglənmiş bir qutuda Zaqorinin meyitini evdən çıxardılar. Əynində qara çerkəz libası, üzərində yabanı çiçəklər vardı. Tabuta Rüstəmbəy, Boris, baytar, bir də yanındakı nəfər yapışmışdı. Öndə gedən Zina ilə Jenya hönkürtü ilə ağlayırdılar. Arxa tərəfdən də tabutu bir neçə transport mehtəri təşyi edirdi. Şose yola çıxıb qarşıdakı döşə dikləndilər. İki kazak tərəfındən qazılmış qəbir hazırlandı. Tabutu qəbrin kənarına qoyub, hər kəs alnının tərini silməyə başladı. Rüstəmbəy son dəfə olaraq vida nəzəri ilə Zaqorini süzdü. Simasında tühaf bir hüzn vardı. Keçirdiyi son böhranlar üzünə təsir edib donmuşdu. Nədənsə bu sönmüs çöhrənin ifadəsi Rüstəmbəyə yabançı gəlmədi. Əvvəllər Zaqorinlə arasında olan məslək ayrılığı birdən silinib getdi. İndi Zaqorin onun gözündə bir qəhrəman, hərəkəti təqdir ediləcək bir bahadır kimi görünürdü. Yaş damlaları kirpikləri arasında titrədi. Rüstəmbəy eynı qənaətlə də nitqə başladı. O bir-birinə zidd iki aləm təsvir etdi. Birinin inqraza doğru sürüklənərək, ayrı-ayrı fərdləri də qədər macəralarına tərk etdiyini qeyd etdi. "Tarixdə yalnız nadir şəxsiyyətlər qədərə boyun əyməzlər" - dedi. "Biləks, özləri qədərin gedişini təyin edərlər. Zaqorin qədərə yol göstərmək qüvvəsinə qadir deyildisə də, qədər oyuncağı da olmaq istəmədi, o, mənsub olduğu cəmiyyətin şərəfini müdafıə edərək, əcəl kasəsini iftixarla boşaltdı". Rüstəmbəyin nitqinin sonu mütəəssir şəkil aldı: "Bu tənha təpədə səni yalnız qərib olaraq tərk edir, kədərli yaşlarla qəbrini suvarırıq. Qoy üzərində bitən ciçəklər yorğun yolçulara ələmlərini bildirsin!". Rüstəmhəyin son sözləri Jenyanı daha da kövrəltdi: seyhə çəkib, qəbrin yanına sərildi. Jenyanı qaldırıb qəbirdən uzaqlaşdırdılar. Tabutu qəbrə sallayıb torpaqla örtdülər. Baş tərəfində taxta bir xaç tikib, geri döndülər. Kimsə danışmırdı. Rüstəmbəylə yan-yana gedən Boris:
35 Çingiz Qafqazdan Rüstəmbəyə bir bağlı qəzet göndərmişdi. Burada türkcə "Yeni iqbal", "Açıq söz'", "Sovqat", iki ildən bəri toxdayıb yenidən nəşrə başlayan "Molla Nəsrəddin" və rusca "Kaspi" qəzeti vardı. Çoxdan bəri vətən mətbuatından məhrum olan Rüstəmbəy Çingizin töhfəsindən son dərəcə məmnun oldu. Axşam yatağına uzanıb şamın işığında bu qəzet və məcmuələri başdan-başa diqqətlə oxudu, nəticədə Qafqaz türklərinin mədəni və siyasi səviyyələrini aydın surətdə təsəvvür edərək, qeyri-məmnun bir hala gəldi. "Kaspi" qəzetinin "Из жизни и прессы мусульман" sərlövhəli sütunlarında arnaut, ərəb, kürd, çin müsəlmanlarından bəhs açması onun sinirlərinə belə toxundu. Başqa-başqa ictimai, iqtisadi və siyasi şəraitdə yaşayan, ayrı-ayrı dillərdə danışan bir çox xalqların ittihadi-islam məfkurəsi ətrafina toplanılması Rüstəmbəyə olduqca süni göründü. Türkcə mətbuat da onu qane etmədi: bunlarda qəti bir yol, siyasi bir istiqamət yoxdu. Əksəri yıpranmış mövzularla məşğuldu. Ümum mətbuatın mündərəcəsi vaqe olan böyük hadisələrə uymurdu. Başlıca bəhs maarif və mədəniyyətə aid idi. "Cəmiyyəti-xeyriyyə", "Nicat", "Səfa", "Nəşri-maarif" kimi Bakı cəmiyyətləri də həp eyni dairədə fəaliyyət göstərirdi. Fikirləri məşğul edən ən böyük hadisə yüz minlərcə müsəlmanın müharibədən zərər görməsi idi. Qars və Ərdəhan cəhətlərin "üsyan" edən müsəlmanları çar ordusu tərəfindən "təskin" edilərək, yüzlərcə kəndlər xaraba qoyulmuşdu; Ərzurum, Trabzon və istila olunmuş başqa Türkiyə torpaqları qırğınlar keçirib pərişan halda idi. Dul qadınlardan və yetim çocuqlardan ibarət qaçqın dalğası Gəncəyə qədər gəlmişdi. Bakı "Cəmiyyəti-xeyriyyəsi" bütün dalğın yerlərdə şöbələr açıb, zərər görən müsəlman əhalisinə yardımda bulunurdu. Türk gəncliyi var qüvvəsini bu sahədə sərf etmədə idi. Rüstəmbəy bu cür fəaliyyəti təsvib və ümumi mənada anlaşılan siyasətə yer qalmamasına təəssüf edirdi. "Gəncədə ilk dəfə olaraq, mövludi-nəbi olmuş" - bu da ismi? Bu, müvəffəqiyyət deyə qəzet sütununda xəbər verilirmi? İnqilab gurultuları ilə bu tutarmı?".. Rüstəmbəyin düşüncələrini Vanyanın gəlməsi pozdu: taqqıltı ilə qapını açıb girdi. Adi təbəssümü ilə Rüstəmbəyi süzərək şapkasını çıxardı:
Rüstəmbəy bir şey söyləmədi, yenidən qəzetlərə daldı, Rusiyadakı iqtisadi böhranlara dair verilən xəbərlərə göz gəzdirdi. Un, şəkər, sabun, ayaqqabı yoxluğu ehtikara böyük meydan vermişdi. Get-gedə ölkə yoxsulluq uçurumuna doğru sürüklənir və müvəqqəti hökümət də önünü almaqdan acizdi. Vanya Nataşanı cağırıb yemək istədi. Nataşa gözlərini ova-ova gəldi: yuxudan ayıldığı bəlli idi. Dolğun köksünü Vanyanın qarşısında nümayiş etdirərək, cazibəli bir əda ilə:
Vanya ehtiraslı bir nəzərlə onu təqib etdi və bir-iki dəfə yerində qurcuxdu; rəngi qaçmışdı, burnunun tənələri yellənirdi. Rüstəmbəy qəzetin o biri üzünü çevirdi: Qafqazda Zemstvo təşkilatı qurmaq üçün Tiflisdə olan ilk müşavirə xəbərləri gözlərinə çarpdı. Zərurətdə qalan çar hökümətinin bir hiyləsi deyə əhəmiyyət vermədi. 'Toydan sonra nağara" - deyə qəzeti kənara atdı. "Çar düşdü, Zemstvo da öldü. İndi millətlərin müqəddəratı məsələsi meydana çıxır", - dedi və sevincək bir sima ilə soyunub yatağına girdi. 36 Nataşa əlində qab içəri girdi. Onunla bərabər odekolon qoxusu da otağı doldurdu. Vanyaya yemək verib divara söykəndi. Ozünə olduqca süs vermişdi: yuyunub, üzünü pudralamışdı; saçları səliqə ilə daranmışdı. Vanya şəhvətəngiz bir nəzərlə onu süzərək, yeməyə başladı. Rüstəmbəyin yuxusuna mane olmamaq üçün danışmaqdan çəkindi. Rüstəmbəy gözlərini yummuşdusa da oyaqdı. Oxuduğu qəzetlərin təsirinə düşərək, həp vətəni, ətrafında düşünüb gələcəyini təyin etməyə çalışırdı. İnqilabın törətdiyi hərc-mərclikdən bəzən məyus olurdusa da ümidini kəsmirdi. "Ta pərişan nə şəvəd kar bəsaman nərəsəd"6 - deyə bu anarxiyadan böyük bir şey doğacağına inanırdı. Düşüncəsinin birinci sırasını təşkil edən öz vətəni və öz milləti idi: Rüstəmbəy islamiyyət mafkurəsi ilə əlaqədar deyildisə, Turan idealı daşıyanlardandı. O, "Tərcüman" qəzeti məktəbinə mənsub olaraq, "dildə, işdə, fikirdə birlik" tərəfdarı idi. Odur ki, milli müqəddərat deyə düşündükdə Azərbaycanla bərabər Türküstan, Edil Boyu və Krımı da nəzərdə tuturdu... Nataşa vəziyyətini dəyişmədən gözləyirdi. Vanya yeməyini qurtarıb, həsrətli təbəssümlə Nataşanın üzünə baxdı, nəzərləri bir-birini qıdıqladı. Nataşa vücudunu Vanyaya sürtərək qabları yığışdırıb getdi. Vanya gərnəşib yerindən qalxdı. Sonra titrək əllərilə frençinin düymələrini aça-aça şamı söndürüb, qaranlıqda soyundu. Rüstəmbəy uyumamışdı, düşüncə və mülahizələrində davam edirdi. Onu Vanya uyumuş zənn etdi və oyatmamaq üçün ehmalca yatağına uzandı. Rüstəmbəy həqiqi aləmdən ayrılıb xəyala dalmağa başlamışdı. Türk-tatar aləmini hürr, müstəqil, müntəzəm və mütərəqqi bir dövlət şəklində təsəvvür edirdi. Bu işdə özünün də böyük rolu vardı. O, ədəbi bir dil yaradır bir çox islahat yapır, əlifbanı dəyişir, dini dövlətdən ayırır. Avropaya minlərcə tələbə göndərir... Turan dövləti-müəzzəməsi müntəzəm dəmiryollara, qüvvətli donanmaya, nizamlı orduya malikdir. Elm, ədəbiyyat və sənət tərəqqinin ən yüksək dərəcələrinə sığmışdır. Gənclərin təbii vergiləri aranır, o yolda təhsil verilir. Vergi və fövqəladə zəkaya malik olanların həyatı dövlət tərəfindən təmin olunur; ixtisasları sayəsində qeydsizcəsinə çalışırlar. Rüstəmbəy şəxsi səadətini də unutmur: gözəl, tərbiyəli bir türk qızı ilə evlənib, bir çox çocuq atası olur... Vanya yatağından yavaşca qalxdı. Rüstəmbəyə bir az qulaq verib, çarpayıdan endi. Qapını ehmalca açıb, Nataşanın yanına keçdi. Çox çəkmədi, Nataşanın taxtının cırıltısı Rüstəmbəyin beynini xəyal dumanından təmizlədi. Yavaşca qalxdı, qısqanc gözlərini qaranlıqda zilləyərək, iztirabla dinləməyə başladı. Nataşanın işvəkar iniltisi qanını coşdurdu... Vanyanın geri dönməsi sanki illər çəkdi - əzabdan boğuldu. Nəhayət, Vanya yavaş addımlarla gəldi, yatağına uzanar-uzanmaz xoruldamağa başladı. Rüstəmbəyin isə xəyalı həqiqətə, həqiqəti də əzaba qarışaraq yuxusunu pozdu.
İnqilabın ilk günlərində bütün Rusiya iki yerə ayrılmışdı: biri hürriyyətə tərəfdar, o biri isə tamamilə ona zidd idi. İndi isə vəziyyət dəyişilmişdi; hürriyyətçilər belə cürbəcür təmayüllər göstərirdilər, sinif bəhsi yeni zehniyyətlər doğururdu. Artıq proletariat Rusiyanın hər tərəfındən baş qaldıraraq Leninə "ləbbeyk" deməyə başlamışdı. Leninin atdığı toxumlar hər yerdən artır, cəbhədə zəmin bulurdu. Bu da təbii idi; müvəqqəti hökumət "Zəfərə çatıncaya qədər müharibənin davamı!" şüarı ilə meydana çıxdığı halda, Lenin təxirsiz sülh tələb edirdi, odur ki, milyonlarca əli tüfəngli kəndlilər də cəbhədən Leninə "ləbbeyk!"7 deyirdi. Çar Rusiyasında yüz milyondan artıq, başqa-başqa dillərdə danışan xalqlar velikoruslar tərəfındən təhkim olunub istismar edilirdi. Əzilən xalqlar hürriyyəti tam mənası ilə anlayaraq milli müqəddəratın həllini gözləyirdilər. Lakin müvəqqəti hökumətin xətti-hərəkəti və məmləkəti mərkəziyyət üsulu ilə idarə etməsi məhkum xalqları ümidsizliyə sövq edirdi. Milli məsələdə hazırkı hökümətlə çar hökuməti arasında xətti-hərəkət etibarilə heç bir fərq görünmürdü. Lenin bu sahədə də yeni vədlər verirdi. Rusiyaya zor ilə ittifaq olanların ayrılmasını və başqalarının da geniş məhəlli muxtariyyət qazanacağını elan edirdi. Velikoruslardan başqa Rusiyada yaşayan bütün xalqlar Leninə "ləbbeyk!" deyirdi. Rüstəmbəyin də Lvov, Milyukov, Quçkov hökumətindən get-gedə soyuyaraq, Leninə yavıqlaşmasının başlıca səbəbi milli məsələdən irəli gəlirdi. Rüstəmbəy qırx milyonluq türk-tatar xalqlarının məhkumiyyətdən qurtarmasını şiddətlə istəyirdi; inqilaba da həmişə bu nöqteyi-nəzərdən baxaraq, onun doğru yolda olub-olmamasını kəsdirə bilirdi. Rüstəmbəydə sinfi görüş yoxdu. Daha doğrusu, qeyri-şüuri bir halda ifadə olunurdu. O, milləti bir dildə danışan, bir ənənəsi olan, bir torpaqda yaşayan və bir ideal daşıyan yeknəsəq bir kütlə kimi təsəvvür edir və onun hürr yaşamağının tərəfdarı idi. O, bir kök daşiyan dillərdəki ayrılıqları şivə və provinsializm tərəqqi edərək, vahid ədəbi dilin şivələrə qələbə çalacağına qane idi. Bu mülahizələrə istinadən türk-tatar aləminin bir yerə toplanıb bir dövlət təşkil etməsində heç bir maneə görmürdü. Rüstəmbəy Leninin milli nəzəriyyəsini də öz zehniyyətinə uyduraraq qəbul etmişdi. Bundan başqa, Leninin imperialistlərə qarşı hərəkət etməsi də Rüstəmbəyin rəğbətini qazanmışdı: Milyukov İstanbulun ilhaqını istədiyi halda, Lenin ona tamamilə əleyhdardı. Lenin bütun Şərq xalqlarının ana torpağında müstəqil olaraq yaşamalarını tələb edirdi.
Bu sabah yuxudan ağır bir duyğu sıxıntısı ilə qalxmışdı. Hər kəsə və hər şeyə qarşı səbəbsiz bir hiddət bəsləyirdi. Çay içərkən Vanya ona müttəfiqlərə verilən nota haqqında söyləyərək:
Rüstəmbəy cavab olaraq əlini çırpdı:
Rüstəmbəy sözlərini elə bir sima ilə söylədi ki, Vanya söhbətin davamına cəsarət etmədi. Çay sükutla keçdi və qurtarar-qurtarmaz Rüstəmbəy şapkasını alıb evdən çıxdı. Rüstəmbəy evi tərk etməkdə müəyyən bir məqsəd təqib etmirdi - dəruni sıxıntısını susdurmaq üçün onu bıqdıran mühitdən uzaqlaşmaq istəyirdi. Kəndə gedən yola çıxdı. Bir çox kişi və qadın şəhərə gəlirdi Bunların bəzisinin burunlarını yara yemişdi, fəci bir mənzərə təşkil edirdilər. Müharibənin nəticəsi olan bu xəstəliyi Rüstəmbəy çox kəndlərdə müşahidə etmişdi, bu dəfə də laqeyd bir şahid sifəti ilə onları süzərək keçdi və şəhərə nazir bir təpədə dayandı. Yamacda salınan bu şəhərin ortasından axan çay burularaq, meşə ətəyində parlaq bir ayna təşkil etmişdi; təzə yarpaqlı ağaclar çayın durğun sinəsinə əyilib, gözəlliyə məftun olan kimi görünürdü; hava təmiz və sərindi - may günəşi hələ şiddətinə malik deyildi; meşə üfüqə doğru irəlilədikcə mavi sislərə dalırdı... Rüstəmbəy bu dilfirib mənzərəni seyr edərkən, bir də arxadan qoluna bir əl yapışdığını duyub çöndü.
Rüstəmbəy gülümsəyərək:
Rüstəmbəy susmuşdu. Müsahibinə qarşı söz söyləməyə nə marağı, nə də iştahası vardı. Bunu Svyatoslav İvanoviç duydu:
Rüstəmbəy yaxasını qurtarmaq üçün:
Rüstəmbəy onun əlini sıxıb, kəndə doğru getdi. Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|