İKİNCİ Kİtab 1917-ci ildə Bİr neçƏ SÖZ
Yüklə 0,99 Mb.
|
43 Rüstəmbəy cəld geyinib, otağın qapısını qapadı. Ev xanımı ilə görüşüb dedi:
Xanım maraqlanıb sual vermək istədt, lakin Rüstəmbəy cavabdan çəkinərək getdi. Pilləkəndən enərkən, iki əsgər qiyafəliyə rast gəldi. Bunlar qapıların nömrəsinə baxırdılar. Rüstəmbəyi görçək:
Rüstəmbəy:
Rüstəmbəy Qulamrzanı Əhməd əfəndinin mənzilində buldu. Əhməd əfəndi rus qadını ilə qarşı-qarşıya oturub, qəhvə içmədə idi. Rüstəmbəyin gəlməsinə Əhməd əfəndi heç də əhəmiyyət vermədi. Burada adam yox imiş kimi, arvadı ilə danışır, qonaqlara qəhvə belə təklif etmirdi. Qulamrza Rüstəmbəyi böyük otağın bir guşəsinə çəkib:
Rüstəmbəy məyus bir halda:
Qulamrza düşündü. Uzun müddət sakitlik keçdi. Arabir Əhməd əfəndi gülür və ya qəhvə fincanını şıqqıldadırdı. Rüstəmbəy bu zəngin krımlını süzərək:
Qulamrza acı bir qəhqəhə ilə güldü. Rüstəmbəy də gülümsünüb dedi:
Qulamrza da tərəddüdlü addımlarla onu izlədi. Qonaqların otaqdan çıxması Əhməd əfəndinin hal və vəziyyətində heç bir dəyişiklik doğurmadı. Yenə əvvəlki kimi arvadına bir şeylər anladıb, arabir qəhqəhə ilə gülürdü. 44 Mühafizin qəbul otağı adamla dolu idi. Əsgəri libaslılar girib-çıxır, bərkdən danışır, əmrlər verirdilər. Şəhərin cürbəcür təşkilatları tərəfindən göndərilmiş nümayəndələr orada-burada toplanıb yavaş səslə danışırdılar. Papiros tüstüsü havada lay-lay durmuşdu. Rüstəmbəylə Qulamrza içəri girdikdə əvvəl nə edəcəklərini bilmədilər. Sonra ətrafi süzərək, küncdəki masanın arxasında oturmuş bir gəncə müraciət etdilər.
Gəncin mülayim səsi Rüstəmbəyin həyəcanını təskin etdi. O buraya böyük qorxu ilə gəlmişdi... Küçəyə çıxdılar. Hava olduqca soyuqdu. Duruxub düşündülər.
Qulamrza cavab olaraq onun üzünə baxdı, bir şey söyləmədi. Düşüncəli bir halda yola davam etdilər. Birdən Qulamrzanın dodaqları təbəssümlə parladı.
Rüstəmbəy heyrətlə:
Tapdıq Podolun ən qarışıq və kirli bir küçəsində yaşayırdı. Alçaq qapını döydülər, uzunsaqqal, qara ləbbadəli bir yəhudi bunları qarşılayıb, fəna qoxulu bir koridora götürdü. Səsə sol tərəfdəki, üzərinə keçə çalınmış qapı açıldı, qara sifət, iri burunlu bir baş göründü. Tapdıq:
Pinti geyinmiş, üzünü tük basmış Tapdıq hər sözündən nəzakət yağdıraraq:
Oturdular. Rüstəmbəy otağı gözdən keçirdi. Divardan iplə asılmış rəfdə toz basmış süni çiçəklər qoyulmuşdu; divarlara cürbəcür şəkillər vurulmuşdu: burada çılpaq qadınlarla bərabər Səttarxanın şəkli də asılmışdı. Xırda pəncərənin pərdəsi darçını ləkələrlə dolu idi. Tapdıq Rüstəmbəyin otağı seyr etməsini görərək:
Sözlərini qurtarıb, məhcub bir təbəssümlə Rüstəmbəyin üzünə baxdı:
Rüstəmbəy:
Qulamrza əlini boğazma uzadaraq:
Qulamrza nağıl etdikcə Tapdıq utanıb qızarırdı. Axırda durub koridora çıxdı. Tapdığın olmamasından istifadə edərək, Qulamrza onun macəralarını Rüstəmbəyə anlatdı. Rüstəmbəy zarafatla:
Rüstəmbəy heyrətli gözləri ilə otağın təkrar seyrinə daldı:
Bu əsnada qapı açıldı. Tapdığın məhcub siması göründü. 45 Naharı ev sahiblərinin yemək otağında etdilər: quru balıqla kolbasa yedilər. Tapdıq ət tapmadığı üçün:
"Student" sözünü deyərkən Tapdıq qonaqlarının üzünə məna ilə baxıb, zarafat etdiyini duydurdu. Yeməkdən sonra yenə Tapdığın otağına çəkildilər. Qulamrza düşüncəli idi:
Tapdıq əlini başıa tərəf qaldırıb:
Tapdıq bir dəstə yıpranmış kitabçaların arasından bir parça kirli və əzik kağız götürüb Qulamrzaya verdi:
Tapdıq köksünü ötürərək, Nat Pinkertonun macəralarına dair bir-iki kitabça çıxardı:
Tapdıq Rüstəmbəyə alışaraq uzun-uzadı danışdı. Qulamrza da məktubu bitirib verdi. Rüstəmbəy:
Tapdıq lazımi məlumat aldıqdan sonra qırağı getmiş dəri papağını başına basıb, qızartdaq yapıncısını çiyninə salaraq:
46 Tapdığın geri donməsi bir neçə saat çəkdi. Tramvay işləmədiyi üçün uzun yolu piyada gedib gəlmişdi. Yapıncını yerə qoyar-qoymaz:
Tapdiq istehza ilə gülərək:
Qulamrza:
Qonaqlar çox məmnun olduqlarını söyləyərək, Tapdığa təşəkkür etdilər. Buna baxmayaraq, Tapdıq yenə məhcub bir tövrlə onları yemək masasına dəvət etdi. Yeməkdə qoca yəhudi ilə arvadı da iştirak etdi. Masanın üzərinə solğun və şilküt boşqablar, axsaq çəngəl-bıçaqlar düzülmüşdü. Quru balıq təmizlənib qoyulmuşdu. Qara çörəklə bərabər bir-iki də ağ bulka vardı. Samovar küncdə piqqıldayırdı. Qadın təskinlik verərək:
Tapdıq ev xanımının sözlərini təsdiq edərək:
Tapdıq birdən Rüstəmbəyə yönələrək türkcə:
Bu əsnada qapı döyüldü. Qoca yəhudi qalxıb getdi.
47 O biri gün də muhafizi idarədə tapmadılar. Bir saat gözləmək icab etdi. Bir də:
Vanyanın Kiyev mühafizi olduğu meydana çıxdı. Vanya yoldaşını və Qulamrzanı otağına qəbul etdi.
Kabinənin hərdəqiqə qapısı açılır, cürbəcür adamlar girib, sadə bir tərzdə danışır, raport söyləyir, kağız imzaladırdı. Vanya adi mehribanlığı ilə hər kəsi qarşılayır və eyni zamanda da Rüstəmbəylə zarafatlaşır və arabir cəbhə həyatını xatırladırdı. Nəhayət, Rüstəmbəy qafqazlıları himayə məsələsini açdı:
Vanya onun sözlərini kəsərək:
Vanyanın mehriban üzü sərt bir şəkil almışdı. Gözləri kin saçırdı. Rüstəmbəy sakit dinləyirdi. Qulamrzanın canına qorxu cökmüş, gəldiyinə belə peşmandı. Vanya bir-iki kağıza imza atıb sakit oldu. Rüstəmbəy təkrar məsələyə döndü. Vanya qəti:
Rüstəmbəy və Qulamrza sakit oldular.
48 Milli komitə buraxılmış və üzvlərin hərəsi gündəlik çörəyini təmin etmək üçün bir yerə işə girmişdi. Bir-biri ilə görüşmək imkanı belə qalmamışdı. Rüstəmbəy fəaliyyətsizlikdən yenə dəruni aləmi ilə məşğul idi. Bir neçə ildən bəriki həyatını təhlil edərək, onun quruluşunda uyğunsuzluqlar görüb əsəbiləşirdi. Atdığı bütün addımlar ona yanlış görünürdü. Özünü uzun təhlil və tənqiddən sonra, ağlın səadət verici qabiliyyətinə inanmamağa başlayırdı. Ona belə gəlirdi ki, hiss ağıldan daha ötgün bir qüvvədir. "Ağıl, - deyirdi, - irəlini təyin etməyə qalxışan bir qüvvədir. İradə hürr olmadığı üçün ağıl daim qaranlıqda sürünür və ələləksər insanı çıxılmaz nöqtələrə sövq edir. Duyğu isə təbii bir axındır. Təbiət çağırışını əks etdirən bu qüvvə ruha sükutt yaşayışa müvazinət bəxs edir..." Belə mühakimələrdən sonra Rüstəmbəy hissə qapılıb, orada boşluq və sərt bir acılıq duyur, əzab çəkirdi. Bu dəqiqələr Musyanın kölgəsi onun ətrafına fırlanaraq, dəruni müvazinətini pozurdu. Bəzən cəhənnəmi əzablar çəkir, ruhunun hər tərəfindən dəliklər açılıb içəri acılar və kədərlər axırdı. Tənhalıq hissi onu boğurdu. Dərdini unutmaq üçün Rüstəmbəy evdən qaçır, saatlarca küçələri dolaşıb yorulur. Enerjisi söndükdən sonra böhranı təskin olurdu. Bir gün yenə evdən qaçmış, şəhərin kənar küçələrindən uzaqlaşaraq, qəbiristana doğru gedirdi. Ətraf qarla örtülmüşdüsə də, hava sakit və xoşdu. Sallaq budaqlı ağ qovaqlar qərib yolçuları andırırdı. Hər yer sakit və kədərlə dolu idi. Qəbiristan darvazasından keçdi. Ətrafı tənha məzarlarla əhatə olmuş xiyabanla yürüdü. Kimsə yoxdu. Ürək çarpıntısından başqa bir şey eşidilmirdi. Sağa tərəf döndü. Qırx addımlıq bir məsafədə çiçəklər döşənmiş təzə bir qəbir üstə sadə kürklü bir qız çöküb ağlayırdı. Rüstəmbəy yavıqlaşdı. Qızin həzin səsi onu düşüncədən ayırdı... Əvvəl gözlərinə inanmadı. Sonra;
qəbrin o biri tərəfindən də Musyanın kədərli siması canlanmağa başla dı. Ölüm yatağında uzanan bu gənc qızın ürəyindən qara qanlar axırdı. Rüstəmbəy diz çökərək əlləri ilə gözlərini qapadı. Sel kimi axıtdığı göz yaşları duyduğu günahları yüngülləşdirməyə başladı. 49 Rüstəmbəyin ağlaması Olesyaya qəribə görünmüşdü. Qəbiristandan dönərkən bu sirri bilməyə çalışdı:
Rüstəmbəy başını aşağı saldı kirpiklərinin arasına toplanan odlu damlaları dəsmalı ilə silib dedi:
Olesya:
Olesya heyfsilənərək ağladı.
Yenə sükut düşdü. Olesya təkrar Rüstəmbəyi süzdü; solrmış üzündə dərin əzab izləri vardı. Olesya ona acıdı və onun kədərlərinı dağıtmaq üçün:
Olesya:
50 Rüstəmbəy hazırlandı və yol xərci almaq üçün İmranın yanına getdi. İmran hər bir təsadüfə qarşı mağazanın dəyərli mallarinı daşıtmış və qəfəsələri boş buraxmışdı. Rüstəmbəy məsələni anlamayaraq:
Rüstəmbəy yenə anlamadı:
Rüstəmbəy sakit və bir az da pərişan durub İmrana tamaşa edir, məqsədini anlatmağa belə cəsarət etmirdi. Bu halda Həsənoğlu gəldi. Bu da Rüstəmbəyi az tanıyan adam kimi, rəsmi salamla iktifa edib, mağazanın arxasına keçdi... Rüstəmbəy bu adamlarla özünün arasında dərin bir uçurum olduğunu ilk dəfə olaraq anlayıb, ağır düşüncələrlə mağazanı tərk etdi. O, laqeyd addımlar ataraq gedir və gedəcəyi yeri də kəsdirə bilmirdi. Musya məsələsinə bir də insanların həqiqi mahiyyətinə bələd ola bilməməsi əlavə olaraq əzabını bir qat daha artırmışdı. İndi İmran və Həsənoğlu bir tacir olaraq, riyakar, yalançı, özgənin haqqını danan bir halda təsəvvür olunub, onda nifrətlər oyadırdı. İmran Rüstəmbəyə yox, onun mövqeyinə, ondan gələ biləcək faydaya hörmət edirmiş... Rüstəmbəy keçmişləri birər-birər xatırlayır, Həsənoğlunun saxarin alış-verişi eləməsini yadına salıb, yeni "kəşfiyyat" əldə edir... Milli komitə yəqin bir pərdə imiş, kim bilir, bu pərdə arxasında daha nə rəzalətlər olurmus!.. Bu bir firma imiş... Firmanın başlıca məqsədi saxarin, tüfəng, tapança, millətin şərəf və namusunu satmaq imiş... Rüstəmbəy düşünür və eyni zamanda da əzilmiş ilan kimi qıvrılaraq, ətrafına zəhər saçırdı. Bir də Musyanın şəfadar siması haradansa cilvələnib yüksəldi, gülümsədi və sonra Rüstəmbəyin ruhi boşluqlarına tikanlar səpib çəkildi. Rüstəmbəy acısından uyuşub yerində qaldı. İndi artıq İmranın hərəkəti onu məşğul etmir, o yalnız Musyanın qəbrinə sarılaraq günahlarının əfv edilməsini düşünürdü; lakin düşüncələr, mühakimələr arasında yol xərci də amansız bir yer tutmuşdu. Bunu bulmaq irəli gələn məsələlərdən biri idi. Bu sahədə Rüstəmbəy çox fıkir yürütdü. Nəhayət, Tapdığı nəzərdə tutaraq sakit oldu. 51 Bir gün bir günortalıq yoldan sonra Rüstəmbəy kiçik şəhərin stansiyasında endi. Çamadanını saxlamağa vermədi, əlində sallayaraq stansiyanın arxa qapısından çıxdı. Kirşələr sıra ilə durub minik gözləyirdi. "Buyurun! Buyurun!" - səsləri eşitdi. Huşsuz bir halda birinə minib getdı. Burunlarından ağ buğ çıxaran atlar birmərtəbəli evin qarşısında durar-durmaz pəncərənin pərdəsi qalxıb, şüşənin arxasında sevimli və şən bir çöhrə cilvələndi:
Qapı ildırım sürəti ilə açıldı. Çoxdan bir-birinin həsrətində olan iki gənc sarılışıb ağladılar. Musyanın sevincinin həddi yoxdu. Rüstəmbəy də sevinir, lakin bu sevincdə acılıq duyurdu. Musyanın bərhəyat olduğunu uzaqdan bilib sükutla keçsə idi də... indi o gəlmiş, üzərinə məsuliyyət düşürdü. Musya Rüstəmbəyi xırda, səliqə ilə döşənmiş otağa dəvət etdi. Bir dəqiqeliyə çəkildi, geyinib gəldi:
Rüstəmbəy həyat çeşməsindən doğaraq min bir rəng və ahəng vücuda gətirən incə köpüyü andıran bu gözəli süzüb sevinirdi. Eyni zamanda da bu sevincdə peşmanlıq ləkələri duyurdu. Musya onun yeni təreddüdünü bilməyərək:
Musya ərklə:
Mən həyatı sizdən yaxşı görürəm.
Musyanın səsi titrədi, qırıldı. Göz yaşlarını gizləmək üçün başını Rüstəmbəyin köksünə söykədi. Rüstəmbəy qumral dalğalarından ətir saçan bu sevimli başı cəsarətsiz dodaqları ilə öpüb zövqlə bərabər məsuliyyət acıları duydu. 52 Üç gün sonra Rüstəmbəy yola hazırlandı. Musyanın bütün israr və ricalarına baxmayaraq, bircə də olsa qəti və ümidverici söz söyləmədi. Musya və ailəsi onu stansiyaya təşyi etdilər. Hər kəs tühaf bir sükuta dalmışdı. Bu sükut qatar tərpənənə qədər pozulmadı. Ayrılarkən cəsarətsiz səslə:
Qatar tərpəndi. Rüstəmbəy peşman çöhrə ilə baş əydi və ayrıldığına sevindi... Bakı, 1931/34 1 Zemstvo təşkilatlarının hərbi olmadıqlarına baxmayaraq. əməkdaşlarızabit for-rnası geyirdilər. İstehza üçün bunlara "zemquslar" deyirdilər. 2 Şəhər idarəsi 3 Gicgahlardan salladılan bır çəngə tük 4 Üz dasmalı 5 Evdə çəkilən araq 6 Dağılmasa düzəlməz 7 Bəli 8 Burada: bir anın özü də qənimətdir. 9 Ukrayna hələ ölməmişdir. 10 Bəli. Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|