İmam həSƏNƏ (Ə) VƏSİYYƏTİNİN ŞƏRHİ İLƏ Əxlaq dərsləRİ) İKİNCİ Cİld müƏLLİF: ustad misbah yəZDİ

«HAQQ» KƏLMƏSİNİN HÜQUQİ MƏ’NASI

Yuxarıdakı suala cavab vermək üçün «haqq» kəlməsinin mə’nasını müəyyənləşdirməliyik. Qeyd etməliyik ki, bu söz iki tərəf arasındakı münasibətlərin göstəricisidir. Bu tərəflərdən hər biri «həqiqi» və ya «hüquqi» şəxsdir. Bu hüquqların bir hissəsi ilahi hüquqlardır ki, Xaliqlə onun məxluqu arasında bərqərardır. Digər bir qrup hüquq ictimai hüquqlardır və insanlar arasında bərpadır. Demək, haqq anlamı iki tərəf arasında reallaşa bilər. Məsələn, qonşunun haqqını nəzərimizə gətirək. Qonşular bir-birləri qarşısında vəzifəlidirlər. Yə’ni bu münasibət birtərəfli deyil. İki qardaş, iki bacı, iki tələbə arasında uyğun hüquqlar mövcuddur. Ərin arvad, arvadın isə ərin boynunda haqları, hüquqları vardır.

Bə’zən elə görünür ki, haqq birtərəfli məfhumdur. Ailənin və ya cəmiyyətin üzvlərindən birinin başqalarının öhdəsində hüquqları olur. Elə hallar ola bilər ki, qarşı tərəfin boynunda haqqı olan insanın öz həmin tərəf qarşısında vəzifəsi olmasın. Məsələn, atanın övlad qarşısında vəzifələri vardır. Başqa sözlə, övladın ata boynunda haqları vardır. Bu iki deyiliş məfhumca eynidir. Hətta ata dünyadan gedərsə, həmin vəzifələrə ailənin böyük oğlu məs’ul olur. Məsələn, böyük oğul vəfat etmiş atanın qəza namazlarını qılmağa borcludur. Belə hüquqlar birtərəfli hüquqlardır. Çünki ata həyatda olmadığı halda da oğul onun qarşısında vəzifə daşıyır. Atanın övlad qarşısında vəzifəli olması övladın ata qarşısında vəzifəli olmasından asılı deyil. Hətta kafir atanın da haqları yerinə yetirilməlidir. Məsələn, istənilən bir halda ona ehtiram göstərilməlidir. Qur’ani-kərimdə oxuyuruq: «İnsana sifariş etdik ki, ata-anasına yaxşılıq etsin».¹ Digər bir ayədə isə belə buyurulur: «Əgər valideyn səni şirkə də’vət edirsə, qəbul etmə».² Mö’min bir övladın atası kafirdirsə, ata övladın haqqını yerinə yetirməsə də, övlad atanın haqqını yerinə yetirməlidir. Bu haqq zahirən birtərəfli haqdır.