Inform atika va axborot texnologiyalari

«Правка»
(T ahrirlash) => 
«Отменить»
(B ek or qilish) b u y ru g ‘ini yoki C /r/+ Z tu g - 
m alarini b irv a q td a b o sin g . S hu nd a katakdagi b o sh lan g 'ich
m a ’lum otlar q ay ta tiklanadi. M a ’lum otlam i qayta tiklash 
boshqa am allarni bajarm asdan tezlikda qilinishi kerak. 
A ks holda, y a ’ni b o sh q a m a ’lum otlar kiritilsa yoki boshqa 
buyruqlar bajarilsa, o rqag a qaytish am alga oshm aydi.
Nusxa ko ‘chirish
A yrim h o llard a b ir katak dagi m a ’lu m o tlam ing nusxa- 
sini b oshqa k atak k a y o k i diap azo n g a o ‘tk azish g a to ‘g ‘ri 
keladi. B u ishlam i elek tro n ja d v a ld a n usxalash b u y ru g ‘i 
orqali am alga o sh irish m um kin.
N usxa k o ‘ch irish b ir n ech a usu ld a am alga oshiriladi.
• K atakdagi m a ’lu m o tlam i b o sh q a katak ka k o ‘chi­
rish.
• K atakdan m a ’lu m o tlam i d iapazonga k o ‘chirish. 
B unda b elg ilan g a n d iapazon ning har b ir k atagida 
k o ‘ch irilay otgan k atak m a ’lum otlari hosil b o ‘ladi.
• D iapazondan d ia p azo n g a k o ‘chirish. D iapazon o ‘l- 
cham lari b ir x ild a b o ‘lishi kerak.
K atakdan n usxa k o ‘chirishda uning ichidagi m a ’lu­
m otlar va o 6zg aruvchilar bilan birga barcha bichim lash 
atributlari ham k o ‘chiriladi.
N u sxalash ikki b o sq ich d a am alg a oshiriladi:
1. N usxa k o ‘chirish uchu n katak yoki diapazonni 
ajratish va uni b u ferg a k o ‘chirish.
2. Jadval ku rso rin i nu sxa jo y lash tirilish i kerak boN- 
gan diap azong a о 1 tk azish va buferga k o ‘chirilgan m a ’lu­
m otlam i o ln gga q o ‘yish.
155

---

O lingan nusxa tegishli katak yoki diapazonga q o ‘- 
yilgandan keyin 
M S Excel
bu katakdan m a ’lum otlam i 
y o ‘qotadi. Shuning uchun agar katakdagi oldingi axborot- 
lar zarur b o ‘lsa darhol m enyuning 
«Правка»
(T ahrirlash) 
= >
«Отменить»
(B ekor qilish) b u y ru g ‘ini berish yoki 
Ctrl+Z
tugm alarini baravar bosish kerak.
V ositalar paneli yordam ida nusxalash 
N usxa k o ‘chirish am alini bajarish uchun 
Ст ан­
дартная
(Standart) vositalar panelida 2 ta tugm a (pikto- 
gram m a) m avjud. B ular 
«Копировать в буфер»
(B ufer­
ga nusxa olish) va 
«Вставить из буфера»
(B uferdagi 
nusxani q o ‘yish) tugm alari.
A gar sichqoncha k o lrsatkichi 
Копировать в буфер
(Buferga nusxa olish) tugm asiga olib kelgan holda bosilsa, 
ajratilgan katakdagi -ma’lum otlar buferga olinadi. Shun­
dan s o ‘ng q o ‘yiladigan katak faollashtirilib, 
Вставить
из буфера
(B uferdagi nusxani q o ‘yish) tugm asiga sich­
qoncha k o ‘rsatkichi olib kelib bosiladi.
Sudrab olib о ‘tish am ali orqali nusxa ko 'chirish
MS E x celda nusxa k o ‘chirish kerak b o ‘lgan katak 
yoki d iapazondan m a ’lu m otlam i sudrab olib o ‘tish or­
qali nusxa k o 6chirishni am alga oshirish m um kin. N u s­
x a k o ‘chirish k erak boN gan katak (diapazon) ni ajratib, 
undan k eyin sich qon cha k o ‘rsatkichini katak (diap azon ) 
cheg aralarid an b iriga olib keling. K o ‘rsatkich strelka- 
ga aylan gan id an s o ‘ng 
Ctrl
tugm asini bosing. K o ‘r- 
satkich da q o ‘shim cha «+» belgisi hosil b o ‘ladi. S hun­
dan s o ‘ng m a ’lum otlarni tanlagan katagingizga sudrab 
olib o ‘tish in g iz m um kin. O lib oT ilay otgand a 
Ctrl
tu g­
m asi bosib tu riladi. S hunday holatd a oldingi katakdagi 
m a 'lu m o tla r saqlanib qoladi. 
Ctrl
tugm asi bosilm asa 
oldingi k atak m a ’lum otlari o ‘zida saqlanm ay, keyingi 
katak m a 'lu m o tig a ay lan ib qoladi.
156

---

K atak voki diapazondagi tna 'lumotlarni almashtirish
K atak yo ki diap azon m a ’lum otlarini b o sh q a katak- 
larga olib o ‘tish v aq tid a bu m a ’lu m otlarni bo sh q asig a 
alm ashtirish ham m um kin. B un ing u ch u n k atak yo ki dia­
p azo n ajratib olinadi v a sichqoncha k o ‘rsatkichi bu katak 
yo ki d iap azo n cheg aralaridan b iriga olib k elin ad i. S ich ­
q o n ch a k o ‘rsatkichi o ‘m id a strelka p ay d o boM gandan 
s o ‘ng kerakli katak ka olib (sudrab) o ‘tiladi v a sich q o n ­
cha tu gm asin i q o ‘yib yuboriladi. B u n d a old in g i k atak ­
dagi m a ’lum otlar keyingi k atak k a alm ash inadi. B unday 
k o ‘chirish v aq tid a 
C trl
tu g m asi bosilm aydi.
Avtoto ‘Idirish (avtomatik to ‘Idirish) m arkeri
M S E xcelda shunday b ir m axsus im koniyat borki, bu 
avtom atik to'Idirish
deb ataladi. A vtom atik to ‘Idirish dia­
pazon kataklariga sonli qiym atlam i v a m atn elem entlarini 
kiritishni osonlashtiradi. B uning uchun to ‘Idirish m arkeri 
ishlatiladi. U faol katakning o ‘ng burchagida jo y lash g an
kichik kvadratdan iborat. Ayrim hollarda katak ichidagi 
m a ’lum otlam i q o ‘shni katak (diapazon)ga k o 4chirishga 
ham to ‘g ‘ri keladi. Q o ‘shni katak yoki diapazonga 
k o 'ch irish usullaridan biri tanlangan kataklar to ‘plam ini 
to 1 Idirish m arkerini olib o'tishdir. B un da M S Excel 
berilgan kataklardagi m a ’lum otlam i olib o ‘tishda ajratib 
k o ‘rsatilgan kataklarga nusxasini k o ‘chiradi.
T o 'ld iris h m ark erin in g asosiy x u su siy ati - uning 
y o rd am id a satr yo ki ustu nlarga berilg an k attalik lam i ka- 
m ayib va o ‘sib b oradigan so nlar yo ki sanani o so n va tez 
kiritishni ta ’m inlashdir.
M asalan, С ustun ga birinchi o ‘n ta ju ft sonlarni kiri­
tish quyidagi tartib d a am alg a oshiriladi:
•
C l v a C2 katak larga m os ravishd a birin ch i 2 ta ju ft 
sonni kiritish.
•
H ar ik kala katakni ajratish.
• A vtoto1 Idirish m arkerini sakkiz k atak p astg a olib 
o 'tish .
157

---

7.5. FORM ULALAR BILAN ISHLASH VA 
MA’LU M OTLARNI 0 ‘TK A ZISH
Form ula - bu 
m avjud qiym atlar asosida yangi qiy­
m atlam i hisoblovchi ifodadir. Form ulalar yordam ida ele­
ktron jadvalda ko‘pgina foydali ishlam i am alga oshirish 
m um kin. Elektron jad vallar form ulalarsiz oddiy m atn mu- 
harririga aylanib qoladi.
Jadvalga formulani q o ‘yish uchun uni kerakli katakka 
kiritish kerak. Form ulalam i ham boshqa m a ’lum otlar sin- 
gari o ‘zgartirish, saralash, ulardan nusxa k o ‘chirish va 
o ‘chirish mum kin. Form uladagi arifm etik am allar sonli 
qiym atlam i hisoblashda, m axsus funksiyalar m atnlam i qa­
yta ishlashda ham da katakdagi boshqa qiym atlam i hisob­
lashda ishlatiladi.
Sonlar va matnlar.
F orm uladagi hisob lashlarda qatna- 
shayotgan sonlar va m atnlar boshqa kataklard a jo y la sh ­
gan b o ‘lishi m um kin b o ‘lsa-da, u lam in g m a ’lum otlarini 
oson alm ashtirish m um kin. M asalan, b o sh lan g ‘ich m a’­
lum otlar o ‘zgartirilsa, M S Excel fo rm u lalam i qayta hi- 
soblab chiqadi.
Form ula quyidagi elem entlardan ixtiyoriysini o ‘z ichi­
ga olishi mumkin:
-
Operatorlar
B ittadan oshiq operatordan tuzilgan 
form ulani tuzishda M S Excel bu o peratorlam i tahlil 
'q ilad i. B unda standart m atem atik qoidalarga asoslanadi. 
(A rifm etik am allarni bajarish tartibi saqlanib qoladi.)
M S E xcelda form ulalam i hisoblash va bajarish quyi­
dagi tartib asosida am alga oshiriladi:
B irinchi b o ‘lib qavs ichidagi ifodalar qarab chiqiladi. 
U ndan keyin am allar bajarish tartibi saq lang an holda 
operatorlar bajariladi.
A g ar form ulalarda bir xil tartibii bir necha operatorlar 
b o ‘lsa, ular ketm a-ket chapdan o ‘ngga qarab bajariladi.
158

---

Q uyidagi ja d v a ld a fo rm u lalard a q o ‘llan iladigan o p e­
rator lam in g baj aril ish tartib i k o ‘rsatilgan.