Informatika fanlarining mazmunini loyihalashtirish

INFORMATIKA FANLARINING MAZMUNINI LOYIHALASHTIRISH
Reja:

1. 
   Ta’lim mazmunini loyihalashtirishning asosiy bosqichlari
   
2. 
   “Dizayndagi amaliy informatika” davlat ta’lim standartini ishlab chiqish va joriy etish tajribasi
   

Foydalanilgan adabiyotlar.
O'zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi“da yangi chuqur bilimlar talab etuvchi texnologiyalarning rivojlanishi sharoitlarida mustaqil ravishda yangi bilimlarni egallash, kasbiy mahorat chо‘qqilarini egallashga qodir va kasbiy moslashuvchanlik xislatlariga ega bо‘lgan chuqur bilimli, yuqori malakali mutaxassislarini tayyorlash zarurligiga alohida e’tibor qaratilgan. Bu esa о‘z navbatida о‘quv jarayonini ilm-fanning zamonaviy yutuqlariga tayangan holda tashkil etish, fan, madaniyat, iqtisodiyot, texnika va texnologiyalardagi yangiliklarni о‘zida aks ettiradigan ta’limni har tomonlama uzluksiz ravishda yangilab borish, fan, ta’lim va ishlab chiqarish sohalarining integratsiyasini, ta’lim dasturlarining variativligini ta’minlashni talab etadi. Qо‘yilgan vazifalar oliy ta’lim muassasasida ta’lim olish davrining barcha bosqichlarida hal etib borilishi kerak.
Bu vazifalarni amalga oshirishga faqatgina mustahkam nazariy tayyorgarlikka, keng dunyoqarashga, chuqur bilimlarga, amaliy kо‘nikma va malakalarga ega bо‘lgan yuqori malakali mutaxassislargina qodir bо‘ladilar.
Respublikamizda mashinasozlik sohasining tez rivojlanishi yuqori malakali ishchi va texnik xodimlarga bо‘lgan ehtiyojni kuchaytiradi, buning asosiy negizi esa о‘z navbatida umumta’lim maktablarida texnologiya fanlaridan dars beradigan texnologiya fani о‘qituvchisi kasbini egallagan mutaxassislarga bо‘lgan talabni oshiradi. Texnologiya fani yо‘nalishi bо‘lajak о‘qituvchisi tabiiy, texnik va texnologik bilimlarga ega bо‘lishi zarur. U faqat bilimlarni о‘quvchilarga yetkazish bilan bir qatorda ta’lim jarayonini tashkil etish, boshqarish, loyihalash, konstruksiyalash hamda kasbiy pedagogik madaniyatga ega bо‘lishi kerak. Olib borilgan tajribalar shuni kо‘rsatadiki, о‘sib kelayotgan yosh avlodni konstruktorlik-texnologik tayyorgarligini oshirish va ijodiy qobiliyatini rivojlantirish uchun har xil axborotlar va faoliyat turlarini о‘quv grafik faoliyat mazmuni orqali integratsiyalashgan holatda yetkazish asosiy sharti hisoblanadi. Chizmachilik faniga nafaqat axborotlarni yetkazish, balki konstruksiyalarni chuqurroq anglab uning yangi variantini tavsiya qilish orqali о‘quvchilarning fikrlash faoliyatini rivojlantirish mumkin. B. B. Ma’murov tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda “Darsning muvaffaqiyati nafaqat о‘qituvchining unga astoydil tayyorlanishi, balki о‘quvchilarning darsga tayyorgarliklari hamda dars loyihasining muvaffaqiyatli
tuzilganligiga bog‘liq” ekanligi kо‘rsatib о‘tilgan1. Texnologiya fani yо‘nalishi bо‘yicha yuqori malakali kadrlarni tayyorlash jarayonida umumkasbiy va pedagogik turkum fanlari mazmunini loyihalashtirish muhim ahamiyatga ega. Endilikda asosiy e’tibor mehnat ta’limining о‘ziga xos xususiyatlarini aks ettirgan, fundamental hamda umumkasbiy va pedagogik turkum fanlar mazmunini loyihalashtirishga qaratilmoqda.
Ta’lim tizimida mazmun didaktik jarayonning ijtimoiy maqsadlariga erishishini ta’minlaydigan asosiy elementi hisoblanadi. Ta’lim mazmunini quyidagilar tashkil etadi:
– samarali pedagogik faoliyat tajribalari, ya’ni mehnat faoliyati, iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va boshqa sohalardagi vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish;
– umumiy maqsadlarga erishish jarayonida ijtimoiy jihatdan о‘zaro ta’sir eta bilish tajribalari;
– insonlar hamjamiyatining axloq, huquq va boshqa normalarda aks etgan axloqiy va etik tajribalar;
– ma’naviy-madaniy tajribalar, hayotni obrazli-hissiy idrok etish, uning kо‘rinishlariga estetik munosabatlar.
S. I. Arxangelskiy oliy ta’limning mazmuni haqida gapirar ekan, “Bu shunchaki ma’lumotlar, qonun-qoidalar va nizomlar yig‘indisi emas, balki mutaxassisning ilgaridan kо‘zlangan modeli mazmunidan va uning faoliyatiga qо‘yiladigan talablardan kelib chiqadigan ilmiy ma’lumotlar tizimidir” deb ta’kidlagan2. Ta’lim mazmunini pedagogik jihatdan loyihalashtirish talabalar va pedagoglar kelgusi faoliyatining asosiy qismlarini oldindan ishlab chiqiladi va uning asosiy maqsadi о‘quv jarayonining samaradorligini oshirishga qaratilgan. Mehnat ta’limi yо‘nalishida pedagogik tizimni loyihalashtirishda tizim strukturasini tashkil etuvchi asosiy elementlari sifatida ta’limning maqsadi, mazmuni, didaktik jarayonlari va ta’limni tashkil etish shakllari hisoblanadi. Pedagogik tizimni loyihalashtirish uchun dastlab, pedagogik tizim faoliyatining maqsadlari aniqlab olinadi va oliy ta’lim muassasasining bitiruvchilariga qо‘yiladigan malaka hamda umumdidaktik talablar hisobga olingan holda, ta’lim va tarbiyaning mazmuni tavsiflanadi. Ta’lim mazmuni ta’lim maqsadlariga mos ravishda tanlanadi. Keyingi bosqichda didaktik jarayonlarni tanlash va ishlab chiqish amalga oshiriladi. Loyihalashtirishning sо‘nggi bosqichida ta’limni tashkil etish shakllari aniqlanadi va ishlab chiqilgan loyiha о‘quv-metodik majmua hujjatlarida aks ettiriladi.
Pedagogik obyektni loyihalashtirishning tartibi tayyorlov, loyihani ishlab chiqish, loyiha sifatini tekshirish jarayonlaridan iborat. Tayyorlov jarayonida obyektni tahlil etish, shakllarini tanlash, didaktik ta’minoti, ta’lim jarayonining joyi va vaqti, moddiy-texnika ta’minoti aniqlashtiriladi. Loyihani ishlab chiqish jarayonida uni tizimga keltiruvchi omillarni tanlash, tarkibiy qismlar orasidagi aloqalar va о‘zaro bog‘liqliklarni aniqlashtirish hamda hujjatni tayyorlashdan iborat bо‘ladi. Loyiha sifatini tekshirish uni amalga oshirish jarayonini fikran tajribadan о‘tkazish, ekspert bahosi, tahrirlash, loyihani amalga oshirish bо‘yicha qaror qabul qilish jarayonlarini о‘z ichiga oladi. V. P. Bespalko tomonidan pedagogik jarayonning loyihalashtirilishi tarkibiy qismlar sifatida maqsad, asosiy qonun-qoidalar, mazmun, metodlar, vositalar va shakllar nazarda tutiladi. Pedagogik jarayon quyidagi: maqsad, mazmun, jarayon, baholash, natija kabi tarkibiy qismlardan iborat ekanligi kо‘rsatib о‘tilgan3. Loyihalashtirishni pedagogik jarayonning tarkibiy qismlariga mos ravishda amalga oshirish maqsadga muvofiq, yani:
− о‘quv jarayonning pedagogik tizim sifatida loyihalashtirilishi kerak bо‘lgan elementi ajratib olinadi;
− maqsad qismi loyihalanadi;
− qо‘yilgan maqsadlarga asosan о‘quv materialining mazmuni tizimlashtiriladi, ya’ni ma’lum bir tizimga keltiriladi;
− kompetensiyalarni rivojlantirish qonuniyatlarini va bir tizimga keltirilgan mazmunning mantig’ini hisobga olgan holda, talabalarning bilim egallashi va amalda qо‘llashni о‘rganishi bо‘yicha о‘qituvchining harakatlar dasturi tuziladi.
Bundan kelib chiqadiki, ta’lim jarayonini loyihalashtirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan jarayon hisoblanadi. Ta’lim jarayonini loyihalashtirishning boshlang‘ich bosqichi – ta’lim maqsadini belgilashdan iborat.
Ta’lim maqsadi didaktikaning asosiy – “nima uchun о‘qitish”ni aniqlovchi kategoriyasi bо‘lib, yо‘naltirish, boshqarish vazifalarini amalga oshiradi, pedagogik faoliyatning kutilajak natijasini belgilaydi. Maqsad tashqi va ichki rejalarni о‘z ichiga oladi. Tashqi reja jamiyat ehtiyojlarini, ishlab chiqarish talablarini, fan va texnikaning rivojlanish darajasini aks ettiradi. Ichki reja shaxsning о‘ziga xos xususiyatlarini ifodalaydi. Maqsadlar refleksiv va bosqichli bо‘lib, aniq ifodalanadi va dinamik xarakterga ega bо‘ladi. Pedagogik faoliyatning maqsadlari ichki va tashqi omillarga mos ravishda о‘zgarib turadi.
Axborot jamiyatini qurish oliy kasbiy ta'lim sohasidagi ustuvor yo'nalishlar va o'zgarishlarning o'zgarishi tendentsiyalarini belgilaydi. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, madaniyat, fan va ta’lim sohasida hamda boshqa har qanday faoliyat sohasida axborot resurslarini yaratuvchi gumanitar fanlar mutaxassislaridan ma’lum bir soha bo‘yicha chuqur bilimdan tashqari, axborotni ham yuqori darajada bilish talab etiladi. professional ijodiy muammolarni hal qilish uchun texnologiyalar va dasturiy ta'minot.
Mehnat bozorida yangi, ilgari mavjud bo'lmagan mutaxassislarga bo'lgan talab to'g'ridan-to'g'ri iqtisodiyot tarmoqlarini texnik jihozlashning rivojlanishiga, zamonaviy jamiyat hayoti va ishlab chiqarishining barcha sohalariga kompyuter texnologiyalari va yangi axborot texnologiyalarini joriy etishga bevosita bog'liq. CD-ROMda veb-resurslar, multimediali elektron mahsulotlarning keng qo'llanilishi dizayn va vizual aloqa sohasida fundamental ma'lumotga ega bo'lgan, shuningdek, kompyuter texnologiyalari va tahliliy ma'lumotlarni qayta ishlash sohasida malakali fanlararo mutaxassislarga ehtiyojni tug'dirdi. faol ijodkorlik va o'zgaruvchan sharoitlarda, yangi bilim va texnologiyalarni rivojlantirishga moslashishga qodir. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, madaniyat, fan va ta'lim va boshqa har qanday faoliyat sohasida axborot resurslarini yaratuvchi gumanitar fanlar mutaxassislari ma'lum bir sohada chuqur bilimga ega bo'lishdan tashqari, axborot texnologiyalari va dasturiy ta'minot bo'yicha yuqori darajadagi bilimlarni talab qiladilar. kasbiy ijodiy muammolarni hal qilish.
2003 yil davomida Sankt-Peterburg davlat madaniyat va san'at universiteti va Sankt-Peterburg texnologiya va dizayn universiteti mutaxassislari jamoasi "Dizayndagi amaliy informatika" (351418) standartini ishlab chiqdi, barcha tegishli darajalarda tasdiqladi va kuchga kirdi. "informatika - dizayner" malakasi bilan.
Axborot jamiyatini qurish oliy ta'lim sohasidagi ustuvor yo'nalishlar va o'zgarishlarning o'zgarishi tendentsiyalarini belgilaydi. Mehnat bozorida yangi, ilgari mavjud bo'lmagan mutaxassislarga bo'lgan talab to'g'ridan-to'g'ri iqtisodiyot tarmoqlarini texnik jihozlashning rivojlanishiga, zamonaviy jamiyat hayoti va ishlab chiqarishining barcha sohalariga kompyuter texnologiyalari va yangi axborot texnologiyalarini joriy etishga bevosita bog'liq. CD-ROMda veb-resurslar, multimediali elektron mahsulotlarning keng qo'llanilishi dizayn va vizual aloqa sohasida fundamental ma'lumotga ega bo'lgan, shuningdek, kompyuter texnologiyalari va tahliliy ma'lumotlarni qayta ishlash sohasida malakali fanlararo mutaxassislarga ehtiyojni tug'dirdi. faol ijodkorlik va o'zgaruvchan sharoitlarda, yangi bilim va texnologiyalarni rivojlantirishga moslashishga qodir. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, madaniyat, fan va ta’lim sohasida hamda boshqa har qanday faoliyat sohasida axborot resurslarini yaratuvchi gumanitar fanlar mutaxassislaridan ma’lum bir soha bo‘yicha chuqur bilimdan tashqari, axborotni ham yuqori darajada bilish talab etiladi. professional ijodiy muammolarni hal qilish uchun texnologiyalar va dasturiy ta'minot.
Sankt-Peterburg davlat madaniyat va san’at universitetining axborot texnologiyalari va media-dizayn fakultetida so‘nggi bir necha yil ichida “Dizayndagi axborot texnologiyalari” mutaxassisligi bo‘yicha talabalar tayyorlanmoqda. Fanlararo kadrlar tayyorlash bo‘yicha to‘plangan tajriba va ushbu mutaxassislik bitiruvchilariga bo‘lgan talabning yuqoriligi “Dizayn” tatbiq yo‘nalishi bo‘yicha “Amaliy informatika (sohalar bo‘yicha)” davlat ta’lim standartiga qo‘shimchani ishlab chiqish zarurati va imkoniyatini belgilab berdi. 2003 yil davomida Sankt-Peterburg davlat madaniyat va san'at universiteti va Sankt-Peterburg texnologiya va dizayn universiteti mutaxassislari jamoasi tomonidan ishlab chiqilgan, tegishli darajalarda tasdiqlangan va Davlat ta'lim standartiga "Amaliy informatika" qo'shimchasi ishlab chiqilgan. Dizayn” mutaxassisligi bo‘yicha “informatika-dizayner” malakasiga ega.
Standart, kompyuter mutaxassisi malakasiga qo'yiladigan asosiy talablardan tashqari, bir qator qo'shimchalarni belgilaydi. Ushbu qo'shimcha talablar kompyuter olimlari-dizaynerlarini tayyorlashning kontseptual tuzilishi bilan bog'liq:
• birinchidan, bo'lajak mutaxassis dizayn savodxonligining funktsional, konstruktiv va rasmiy tomoni bo'yicha professional muammolarning butun majmuasida dizayner bo'lishi kerak;
• ikkinchidan, u ancha murakkab funksionallikka ega yaratilgan axborot resurslarining (masalan, internet-resurs, axborot tizimi yoki CD, DVD-ROM diskdagi multimedia) mazmuni uchun javobgar bo'lishi;
• uchinchidan, dasturiy ilovalarni loyihalash va ishlashning ichki mexanizmlarini tushunish uchun informatika va dasturlash sohasida yetarli bilimga ega bo‘lish.
Ushbu munosabat standartni ishlab chiqishga yondashuvlarni va butun o'quv jarayonining mazmunini belgilab berdi.
Standartga qo'shimcha ravishda kiritilgan o'quv fanlarini shartli ravishda uchta asosiy blokga bo'lish mumkin: ijodiy fanlar (Kompozitsiya va dizayn; Dizayn tarixi va nazariyasi; Shriftlar va vizual kommunikatsiyalar; Chizmachilik; Rangshunoslik; Korporativ identifikatsiyani rivojlantirish; Dizayndagi audiovizual texnologiyalar; Fotosurat va video ko'nikmalarining asoslari). Ushbu blokning fanlarini o'zlashtirish abituriyentlarning dastlabki badiiy tayyorgarligini talab qiladi, masofaviy ta'limni istisno qiladi va talabalar tomonidan ishlab chiqilgan mualliflik loyihalarida olingan barcha bilimlarni doimiy ravishda amaliy jihatdan mustahkamlashni belgilaydi. Ikkinchi blok - axborot fanlari (dizayn dizaynini axborot bilan ta'minlash; loyiha hujjatlarini ishlab chiqish; stilistika va adabiy tahrir va boshqalar). Axborotni to'plash, tahlil qilish, intellektual o'zgartirish bo'yicha kasbiy bilim - blokning vakolati. Va nihoyat, loyihalarni texnik amalga oshirishni ta'minlaydigan uchinchi fanlar bloki (Rastr va vektorli kompyuter grafikasi; Uch o'lchovli modellashtirish va animatsiya texnologiyalari; Web va multimedia ilovalarini yaratish vositalari) - bu ushbu blokning asosiy mazmunidir. Bunday fanlarni o'qitish talabalarning umumiy kasbiy va maxsus fanlar bloklaridan majburiy kurslarni o'rganishi natijasida erishilgan informatika va dasturlashni yuqori darajada o'zlashtirishni nazarda tutadi.
Dizaynda amaliy informatika doirasida ijodiy fanlarni o'qitishning o'ziga xos xususiyati shundaki, majburiy o'quv kurslarining aksariyati elektron topshiriqlar shaklida amalga oshiriladi va mashg'ulotlar faqat kompyuter sinflarida ko'plab ko'rgazmali materiallardan foydalangan holda amalga oshiriladi. . Majburiy loyiha amaliyoti doimiy ravishda, barcha o'qish yillari davomida faqat haqiqiy kompyuter texnologiyalari asosida amalga oshiriladi. Haqiqiy elektron loyihani ishlab chiqishda professional texnika va kasbiy faoliyat qoidalarini ishlab chiqish amalga oshiriladi. Bo'lajak kompyuter olimi-dizaynerining kasbiy tayyorgarligini shakllantirishga barcha tegishli fanlar mutaxassislari tomonidan o'quv dizaynini kompleks boshqarish muhim ta'sir ko'rsatadi. Yillik loyihani "orqali" amalga oshirish har bir fan blokining o'qituvchilari tomonidan amalga oshiriladi: dizayn, loyihaning ma'lumotlar bilan to'yinganligi va dasturlash. Bunday holda, qarama-qarshilik yuzaga keladi, bu odatda ushbu turdagi ijodiy faoliyatga xosdir. Kompyuter olimi-dizaynerlarining ijodiy jarayonining estetik boshlanishi texnologiyaning kuchli bosimi va dizaynga tizimli yondashuvdan foydalanish zarurati bilan bog'liq. Bunday sharoitda bo'lajak mutaxassisning ijodiy salohiyatini erkinlashtirish uchun vositalar va usullarning butun majmuasi qo'llaniladi. Berilgan mavzu bo‘yicha kurs va diplom loyihalarida har bir fan bloki bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarning izchil qo‘llanilishi talabaning keng ko‘lamli intellektual va hissiy qobiliyatlarini qamrab oladi. Uni ish jarayonida ustuvorliklarni belgilashga o'rgatish, har bir bosqich va butun dizayn strategiyasi uchun moslashuvchan baholash tizimini ishlab chiqish, uni barcha oqilona sozlamalardan va dastlabki ma'lumotlardan o'z vaqtida o'chirishni o'rgatish kerak. aqliy va hissiy kuchlar. Bunday ko'nikmalarni yodlash orqali amalga oshirib bo'lmaydi, ular o'quv jarayonida ishlab chiqilgan ishning izchil ta'lim usullari bo'lishi kerak. Bunday ta'lim tsikli uchun ijodiy tasavvurni rivojlantiradigan va o'rgatadigan, kasbiy ufqlarni bo'shashtiradigan va kompyuter olimi-dizayneriga ta'lim ob'ektining haqiqatidan yuqoriga ko'tarilishiga imkon beradigan maxsus texnikalar kerak.
dizayn, texnologiyaning ratsionalligi va ishlab chiqish uchun ergonomik talablarning maqsadga muvofiqligi. Informatika-dizaynerlarni o'qitishning uslubiy usullari dizayner shaxsini shakllantirishga, uni kombinatsion fikrlash ko'nikmalariga va turli ijodiy g'oyalarni ilgari surish qobiliyatiga tarbiyalashga qaratilgan. O'zingizga ishoning, lekin paydo bo'lgan birinchi qaror bilan qanoatlanmang; tanqidni tinglash, o'z faoliyatini o'rganish va yaxshilash; har bir aniq loyihada ilgari surilgan va amalga oshirilayotgan g‘oyalar yukidan xoli bo‘lish; ularga tashqaridan qarang va istalgan vaqtda biror narsadan voz keching, butun loyiha holatini "ichiga" aylantiring; g'oyalarni bir-biri bilan birlashtiring, har safar yangisini oling.