İntes çÖZÜm arama konferanslari -8

BAŞKAN – Teşekkür ederiz Sayın Altun.

Şimdi, çekici vurmakla suçlanan Sayın Hikmet Işık’a söz veriyorum.

HİKMET IŞIK – Teşekkür ederim Başkanım.

Efendim, bu çekiç sohbeti tuttu. Şimdi, hep tek taraflı yüklenildiği gibi bir izlenim çıktı. Yüklenecek çok yer var, uygun görürseniz, taahhüt sektörü açısından zaaf, eksiklik var mı? Artı, idarelerde sözleşme yönetimi ve sorumlular açısından zaaf, yanlışlık var mı, biraz da onların üzerinde konuşmak istiyorum.

Şimdi, önce taahhüt sektörü ile ilgili başlayalım. Müteahhit, yarışma içerisinde iş alır, yeni usul açık usul, eskiden kapalı teklif usulü, kıran kırana yüzde 25 kâr olduğu düşünülen bir ihale, yüzde 55-60’la rahat gider. Neyi alır, nasıl kazanır?.. Şimdi, alır rekabet var, kazanmazsa da almaz, kazanması için bir şeyler yapılması lazım. Ne yapılacak? Bir, henüz kesin proje genellikle yoktur, çoğu avan projedir veya varsa bile henüz uygulama projeleri –en azından- yoktur. İmalat kalemlerinin kârlı olan kalemlerinin miktarlarının yükseltilmesini sağlayacak yahut da işe daha kârlı imalat kalemleri dahlini sağlayacak birtakım teşebbüslerde bulunur; mecburdur. Aksi takdirde o iş yapılmaz, para da kazanılmaz. Ben bir iş biliyorum, bir havaalanı apron ve taksirut inşaatı işi idi. Keşif dolmuş, henüz işe başlanmamış. Peki, para nereye gitti? Havaalanına gelirken bir kaba topraklı alan var, oradan bir yol yapalım da önce oradan hem şantiye işi için kullanalım hem de daha sonra havaalanına geçişe yardımcı olsun kararı aldırılıyor, alınıyor idarece öyle diyelim ve tamamen hafriyat içerisinde işin keşfi doluyor. Hafriyat da kârlı kalem! İş başlayacak, ama para bitmiş.

Yeni fiyat, özel fiyat mekanizması. Tabiî, mevzuat içerisinde hangi şartlarda yapılacağı belli, çok kullanılan bir şey ve Bayındırlık İşleri Genel Şartnamesinin 20 nci maddesindeki fiyat yapma sürecinin en alt iki kalemi ve rayiç ve analizdeki. Eğer hiçbir şey yoksa, tasdikli fatura üzerinden yüzde 25 müteahhit kârlılığı imalat ve... Ben şunu söyleyeyim: Kurum ismi de vermekte sakınca görmüyorum, Ankara Ticaret Odasının kendi yaptırdığı bir bina inşaatında, fatura üzerindeki miktar, birimi değiştirilmek suretiyle işi, aşağı yukarı 5 kata çıkaran bir fatura Ticaret Odasınca onaylandı, kendi odasınca. Tabiî, bunlar hep bilinen şeyler. Şunu demek istiyorum: Taahhüt sektörü, gayet tabiî ki para kazanmak, aynı zamanda iyi iş yapmak için olayın içinde. Ancak, mekanizmanın giriftliği, deminden beri denetim boyutunu anlattığımız mekanizmanın bir de yönetim boyutu var, aynı ölçüde girift ve zaafları olan bir yönetim mekanizması. Bunun içerisinde taahhüt sektörü de sistemin zaman zaman –hiç değilse- bu kabil dejenere olma eğilimine girmesine müsait hareketlerin içinde eşyanın -tabiatı icabı- bulunmak zorunda kalmıştır. Fazla ödeme yok mu hakedişlerde? Mutlaka zaman zaman var. Nakliye güzergâhı dökme yeri birtakım nedenlerle değiştirilebilir, vazgeçilebilir. Dolgu imalatı şöyle planlanır, daha sonra birtakım gerekçelerle idarece daha farklı bir kaleme dönüştürülebilir. Bunların hepsinin yolu var, hepsi hukukî. Ancak bu yollar, gelir-gider dengesini fevkalade etkileyici sonuçlar doğurur.

Şimdi, bu yapıda eğer biraz çekiç vurmak gerekirse, taahhüt sektörünü de sütten çıkma ak kaşık, bu işlerde hiç dahli yok, sürekli mağdur konumunda görmemek lazım. Ha, suiimisal emsal olmaz gibi laflar var, bu her yerde var, kamuda da var, özelde de var. Yeni sistem, inşallah bu kabil uygulamalara pek neden bırakmaz diye ummak istiyorum.

Şimdi, tabiî, iki noktanın üzerinde daha duracağım. Birisi, sorumlular denilen kitle kimdir, sorumluluğu nedir? Sayıştay yargısı açısından ve hakediş ödemeleriyle sınırlı olarak? Tahakkuk memuru, sayman, hakedişi düzenleyen, onaylayan, gerekirse ihale komisyonu, muayene kabul komisyonu gibi komisyonların başkan ve üyeleri sorumlu. Nasıl sorumlu?.. Ortaklaşa ve zincirleme sorumlu. Hiç kişisel kusur, sübjektif kusur aranmaksızın sorumlu. Ve tazmin hükmü, bunların hepsine ortaklaşa ve zincirleme çıkıyor. Hatta bazen öyle olaylar oluyor ki, 27 nolu hakediş. İnşaat mühendisi filanca hakedişi düzenlemiş, falanca onaylamış. 27 nolu hakedişte bir imalat kalemi var, kümülatif geliyor; ama, o hakediş raporunda ona ilişkin ödeme yok. Denetçi, kümülatif gelen hakedişlerde en sonuna bakıp, ta baştan hepsini yazıyor. Daha önceki yıllar bir kısmı hesabın içine girmiş ve yargılanmış beraat hükmü istihsal olunmuş olsa bile. Burada, öyle bir kalem nedeniyle, sırf o hakedişi imzaladığı için içinde tereddüt konusu iş kaleminden hiçbir ödeme olmadığı halde –fazla ödeme değil- bizde rahatlıkla bu kişiler sorumluluğa dahil edilebiliyor. Yani, sorumlulukta kusur faktörü aranmıyor, aranması lazım; şimdi ona geleceğim.

Sorumluluk, bir kamu görevini yapan kişinin olması gereken ölçüde, bilgisi çerçevesinde görevini kötü yapması, ihmal etmesi, yanlış yapması dolayısıyla tevcih edilebilir. Ama bir ortaokul müdürü, Türkçe öğretmeni, tahakkuk memuru, okul onarımındaki hakedişteki fiyat farkının kararnameye uygun olup olmaması nedeniyle sorumlu tutulursa, bu vicdanlara ve hukuka sığar mı, anlaşılabilir mi? O zaman, Sayıştay mevzuatı açısından sorumluluğu, kusursuz sorumluluk yerine, kusuru dikkate alan, görev kusurunu dikkate alan, görevi ihmali normal bir bilgiye sahip olmama dahil olmak üzere, dikkate alan, ama normal ve o pozisyondan beklenen bilgi tahtında yapılması mümkün olmayan işleri kapsamayacak şekilde dizayn edilmesi ve bu sorumluluğun sonucunun da, fazla ödemenin ortaklaşa ve bir zincirleme ödeme yükümlülüğü olmaması, başka tür müeyyidelerle donatılması gerektiğini düşünüyorum.

İki, peki fazla ödeme ne olacak? Fazla ödemeler var tabiî ve çoğu haklı da, haksız olanlar varsa zaman içinde yargıda ayıklanmalı, düzgün bir yargı sürecinde ayıklanır da, eğer eksikler giderilirse. Ama burada ahizin, yani parayı alanın yargılamaya müdahalesinin mutlaka tanınması lazım. Yargılama başladıktan sonra, sorumlunun dahi savunma hakkı yok. Denetim aşamasında bir kere “Niye yaptın?” denmiş, o da “Şöyle yaptım” demiş o anki bilgilerle. Bazı sorumluların dokümana ulaşma şansı yok, görev yeri değişmiş, belki istifa etmiş. Dolayısıyla savunma hakkı denetimde dahi kısıtlı iken, yargıda hiç yok; bunun ıslah edilmesi lazım. Böyle olursa, ahize de sorumluluk yöneltilmesi, hiç kimsenin itiraz etmeyeceği bir düzenleme olur. Ayrıca, bir özel hukuk yargısına çalışmayan, teknik olarak rücû davasıyla çalışması beklenen, ama zaten yargısız infaz olduğu için çalışmayan bir adlî yargıya gerek kalmaksızın bağımsız, kendi içinde temyizi olan, yargılama ve kurallarına uygun, açıklık içinde yargılama yapan, yargılama esnasında uzmanlık, bilirkişi kullanan bir yargı içerisinde verilecek hükmün tartışılabilir yanı olmaz. Ve hiç kimse de bir şey demez, yanlış ödediyse paşa paşa faiziyle verir.

Gelelim faize; Sayıştay Kanununda şu an hüküm tarihinden itibaren yüzde 10 diyor. Yaşadığımız dönemde çok anlamsız bir şey. Bir de olay tarihi, hüküm tarihi var. Bunların revize edilmesi lazım; ancak, şu anda bir başka şey var, gerek Devlet Muhasebesi Yönetmeliğinde yapılan değişiklikle gerek Belediye Muhasebesi Yönetmeliğindeki hükümle, Sayıştay sorgularının kişi borçları hesabına alınması ve takibe geçirilmesi Maliye Bakanlığı tarafından düzenlenmiş, Sayıştay'dan da muhtemelen geçmiştir bu yönetmelikler. Peki bir yargı kurumu olarak, yargısız infazı başlatan bu kabil düzenlemelere nasıl bakıyoruz? Bunun cevabını ben bilmiyorum. O zaman, bu kabil düzenlemelerin çıkarılması, çağdaş, adil, doğru çalışan insanların gönlünde adalet duygusunu hiçbir şekilde sarsmayan bir malî yargıya dönüştürücü tedbirlerin alınması lazım.

Bir şey daha söyleyeceğim, o da sözleşme yönetimi. Olayın bir başka boyutu da, idarenin sözleşmeyi yönetmesidir. Bizde sözleşme yönetimi, birtakım Bayındırlık mevzuatı içerisinden gelen hükümlerle yapılıyor ama, idare denilen müşahhas olmayan, dağınık bir kavram o sözleşmeyi yönetir. Zaman zaman ita amiri, zaman zaman kontrol teşkilatı, zaman zaman emanet kontrol teşkilatı; başka idarelerden alınmış, sözgelimi Millî Eğitimde, belediyelerde olduğu gibi, bir çeşit sözleşmeyi yönetir.

Süre uzatımı verir, birim fiyatların gerekiyorsa değiştirilmesi, işin yönetimiyle ilgili bütün hususların takibi, iş programının izlenmesi, kontrolü, vesaire... Sözleşme yönetimi, profesyonel hale mutlaka gelmeli. Yeni yasadaki danışmanlı müessesesi biraz buna açılım getirir nitelikte. Ancak, 15 yıl süreyle her türlü teknik kusurdan gelecek malî sorumluluğa müştereken iştirak etmesi beklenen, nasıl danışman bulacağız bilmiyorum.

Tersine, şu anda sıfır sorumlulukla müşavirlik ihaleleri var. Uluslararası projelerdeki müşavirliklerde, kontrol her şeyi yapar firma olarak, ama idarenin sırf imza atan günah keçisi kontrolleri vardır, onlar hakedişe imza koyarlar ve Sayıştay sorumluluğu da, bu kamu görevlisi sıfatını taşıyan kişilere gelir. Firmanın sorumluluğu, nadiren birkaç şeye de girdi, ama onun da altyapısı yok ... Dolayısıyla sorumluluk müessesesi, mutlaka bu Kamu Malî Yönetim Tasarısı içerisinde ayağı yere basar hale gelmesi lazım. Yönetim sorumluluğu, verimlilik, etkinlik, tutumluluk gibi kavramları içeren sorumlulukla, hesap verme sorumluluğu fevkalade karışık durumda, sonuçlarını ben nasıl işleyeceği hususunda -taslaktan hareketle söylüyorum- hiç emin değilim, mutlaka üzerine gidilmesi lazım.

Özetle, eğer bir olayda, adına ne derseniz deyin, çekiç vurma veya başka bir şey, bu kadar konuşulacak şey varsa ve insanların bir kısmı katılıyorsa buna, en azından büyük çoğunluğu katılıyorsa, sistemde yanlışlık vardır. Yanlışlıkları düzeltme süresi de hiç uzun değil. Değerli arkadaşımız söyledi, “IMF ve Dünya Bankası onayladı zaten yeni yasadaki Maliyenin taahhüt vizesini” dedi. Evet, onay merciimiz belli, biz yapalım!

Teşekkür ederim.