İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
6.3.6. Qrafik interfeysli əməliyyat sistemləri 
UNİX Əməliyyat sistemi 
UNİX digər sistemlərdən müsbət mənada fərqlənən ƏS-dir. Bunun təməlində proses 
konsepsiyası  dayanır.  Proses  dedikdə,  işə  buraxılmış  proqramın
155
  ixtiyari  nüsxəsi 
nəzərdə tutulur. UNİX  baxımından, hər bir proses öz virtual kompüterində icra edilən və 
öz  virtual  yaddaşından  istifadə  edən  proqramdan  ibarətdir.  Bir  proses  digər  prosesi  işə 
qoşa  bilir.  Bu  halda  hansı  prosesin  hansı  kompüterdə  getməsi  vacib  deyil.  UNİX-də  
proseslərarası informasiya mübadiləsi üçün paralel hesablamaları sinxronlaşdıran siqnal-
lar, semoforlar, proseslərarası kanallar, ötürmə  növbələri, paylanmış  yaddaş  kimi  geniş 
imkanlar mövcuddur. Siqnallar proseslər mühitində kəsilmələr rolunu oynayır. Semofor 
prosesdaxili  dayanma  və  davametmə  işini  icra  edir.  Proseslərarası  kanallar  proseslər 
arasında  informasiya  mübadiləsini  reallaşdırır.  Bir  prosesin  nəticələri  kanala  yazılır  ki, 
digər  proses  onu  kanaldan  oxusun.  Lakin  bu  zaman  kənar  proseslər  həmin  kanala 
müdaxilə  edə  bilmirlər.  Proseslərarası  kanaldan  fərqli  olaraq,  ötürmə  növbələri  bütün 
proseslər  üçün  açıqdır.  Paylanmış  yaddaş  iki  prosesin  yaddaşdan  şərikli  istifadəsi 
imkanıdır. Yəni, eyni verilən paralel olaraq hər iki prosesdə istifadə edilir.  
UNİX  nüvədən  (Kernel),  əmr  interpretatorundan  (Shell)  və  xidməti  proqramlardan 
(utilitlərdən) ibarətdir. UNİX  utilitləri 5 qrupa bölünür: 
 Fayl sistemini idarə edən utilitlər; 
 
Prosesləri idarə edən utilitlər; 
 
Kommunikasiyaları idarə edən utilitlər; 
                                                 
155
 
UNİX-də proqram dedikdə, sadəcə, kompilyasiya edilmiş proqram faylı nəzərdə tutulur.
        
 
 

---

 
123 
 
Xidməti proqramlar kitabxanası; 
 
Proqramlaşdırma mühiti. 
Nüvə 4 hissədən ibarətdir: 
 
Yaddaşı idarə edən; 
 
Fayl sistemini idarə edən; 
 
Sistem resurslarını yerləşdirən; 
 
Müdaxilə hüququ verən hissə. 
Nüvə hesablayıcı şəbəkənin quruluşunu təsvir edən sorğu cədvəlləri əsasında işləyir.