Isamatova Nigora Kutpillayevna turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlarning fonetik, morfologik va semantik tahlili


 Turkiy so‘z yasovchi qo‘shimchalar



Yüklə 1,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə30/38
tarix26.11.2023
ölçüsü1,08 Mb.
#135974
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   38
pdffox.com turkiy-tildan-fors-tiliga-ozlashgan-sozlarning-fon

3.7. Turkiy so‘z yasovchi qo‘shimchalar
 
Hozirgi fors tilida turkiy tillardan kirib kelgan hozirgacha amalda ko‘p 
qo‘llaniladigan affikslar ham mavjud. 
یچ – 
či
suffiksi. Bu suffiks forsiy va boshqa tillardan kirib kelgan so‘zlar bilan 
qo‘shilib yangi kasb-hunar ma’nosidagi so‘zlarni yasaydi. Bu suffiks fors tilida keng 
qo‘llaniladi. 
اﮑش اه لوا دمحم یاغآ
ر
دوریمن راﮑش هب نلاا اما دوب یچ
91
.
Āγā-ye mohammad avvalhā šekārči bud ammā alān be šekār namiravad. 
Janob Muhammad avvallari ovchi edi, ammo hozir ovga bormaydi. 
Ushbu jumladagi 
یچ- suffiksi forsiy راﮑش so‘ziga qo‘shilib yangi so‘z 
yasamoqda: 
یچ + راﮑش

یچراﮑش
Shuningdek, یچ- suffiksi Yevropa tillaridan kirgan va arabiy so`zlarga ham 
qo‘shilib, yangi so‘z yasashda xizmat qilishi mumkin.
ميداتفا هار و دش دنلب یچ هﮑش رد قلاش
92
.
 šallāγ-e doroškeči boland šod va rāh oftādim. 
Aravakashning qamchisi ko‘tarildi va yo‘lga tushdik. 
Ushbu jumladagi 
یچ-suffiksi rus tilidan kirgan هﮑشرد so‘ziga qo‘shilib yangi 
so‘z yasamoqda. 
91
www.magiran.com/npvsk.aspx 
92
Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 30. 


68 
یچ + هﮑشرد

یچﮑشرد
:تفگ و یچ هوهق هب درک ور توﮑس یمک زا دعب زابهش
نق ات ود ٬ربکا شاد"
"رایب ولهپ د
93
 šahbāz ba’d az kami sokut ru kard ba qahveči goft: 
“dāš akbar do tā γand pahlu biyār” 
Shahboz biroz sukutdan so‘ng qahvachiga qaradi va dedi: 
“Akbar aka ikkita qand choy olib keling” 
درک رادیب ارم یچتفاظن زاب
-
؟ديا هد روخن هک امش
-
من نم
.مروخ ی
94
bāz nezāfatči marā bidār kard. 
- šomā ke naxordeid? 
Yana farrosh meni uyg‘otdi. 
- Siz yemadingizmi? 
Ushbu jumlalardagi arabiy هوهق va تفاظن so‘zlari o‘zlariga یچ- so‘z 
yasovchi qo‘shimchasini qabul qilmoqda.
هوهق
+
یچ

یچ هوهق
تفاظن
+
یچ

فاظن
یچت
Bundan tashqari A.Quronbekovning “Fors tili leksikologiyasi” kitobida bir 
qancha turkiy affikslar va yarimaffikslar keltirilgan. Masalan: 
93
Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 
106. 
94
Ҳазратқулов Ж.Е., Абдусаматов М.Ш. Эрон адабиёти хрестоматияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –Б. 
112. 


69 
-ulu
suffiksi (
-ule, -lu
) kichraytirish, erkalash ma’nosida ishlatiladi. Masalan: 
zangule
-qo‘ng‘iroqcha, 
maškule
-kichik meshkob, 
kučulu
-jajji bola; 
Hamzelu
-
Hamza avlodidan, 
γara γoyunlu
-qora qo‘yli urug‘idan va shunga o‘xshash so‘zlar. 
Turkiy tilidan bāši-boshliq, boshqaruvchi ma’nosidagi poluaffiks 
o‘zlashgan bo‘lib, hozirgi zamon fors tilida o‘rta asrlarda kirib kelgan 
so‘zlar ko‘plab uchraydi.
yuzbāši
-yuzboshi, 
bāγbānbāši
- bog‘bonlar kattasi, 
tajerbāši
-tojirlar boshlig‘i, 
hammālbāši
-hammollar kattasi va shunga o‘xshash so‘zlar, faqat o‘tmish, 
adabiyotida saqlanib qolgan. 
-tāš
(
dāš
) yarimaffiksi bilan yasalgan so‘zlar, jumladan: 
xeyeltāš
-hammaslak, 
xājetāš
-janob, 
dādāš
-aka va shunga o‘xshash so‘zlar arxaik so‘zlarga aylangan 
yoki ba’zi mahalliy lahjalarda saqlanib qolgan. 
-begi
yarimaffiksi ham yangi so‘z yasamaydi, faqat tarixiy asarlarda
shuningdek, inson ismlarida uchraydi. Masalan: 
-qal’abegi
-qal’aning boshlig‘i; 
Daryabegi
-admiral (shaxs nomi) va shunga o‘xshash so‘zlar
95


Yüklə 1,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin