İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

1471- qqİBRET ?hA2 : Uyanıklığa sebeb olan ders. Kur’anda ibret hak­kında âyetler vardır. Ezcümle bir âyette buyurulur ki:

“(59:2) ¬‡_«M²"«ž²~ |«7—­~ ~—­h¬A«B²2_«4 Ey görecek gözü, anlayacak basireti olan­lar... ibret alın.. İtibar: ibret almak, “ibret” Besair’de ve Müfredat’ta mezkûr olduğu üzere müşahede edileni ma’rifetten, henüz müşahede edil­meyeni marifete vesile tutulan halete denir. Bunun aslı olan “abr” maddesi, bir halden bir hale geçmek manasına mevzudur. Ubur, gerek yüzerek gemi veya hayvan ve gerek köprü gibi her ne suretle olursa olsun suyu ve dereyi geçmektir. Bu münasebetle göz yaşına da aynın fethiyle “abre” denilir. İbare, söyleyenden dinliyene geçen söz veya mana ak­taran yazı; ta’bir, rüyanın zahi­rinden batınına geçmektir. Sair manalar da hep bu in­tikal manasından müteferri’dir. Binaenaleyh ibret almak diye hülasa ettiğimiz itibar, meşhud olan bir ma’luma dikkat edip ondan bir meçhulü bilmeğe intikal eylemek demek olur. Bu da usul-i fıkıhta kıyas denilen istinbat usulünün ta kendisidir. Onun için fukaha, işbu ~—­h¬A«B²2_«4 emrinden kıyasın hücciyetine istidlal eyle­mişlerdir. Usul-ü fıkıh kitablarında tafsil ve münakaşa olunur. İman Fahreddin-i Razi der ki: Biz Mahsul nam kitabımızda bu âyet ile kıyasın hüciyetine temessük etmişizdir. Onu burada tafsil etmiyeceğiz, ancak şunları anlamamız lâzımdır. İ’tibar, bir şeyden bir şeye ubur ve mücavezet manasın­dan me’huzdur.

Elfaza ibarat denilir, çünki maaniyi söyliyenin lisanından dinliyenin ak­lına nak­lederler.

İşte bundan dolayı müfessirler demişlerdir ki; i’tibar, eşyanın hakikatle­rine ve delaletleri cihetlerine öyle nazar etmektir ki, o nazarla onların cinsin­den diğer bir şeye marifet hasıl ola...

Aynı kökten gelen mu’teber, kendisinden ibret alınır, ehemmiyetli isti­fade edi­lir, şayan-ı dikkat şey demektir. İtibarlı, şey itibarlı adam dediğimiz de bu kabilden­dir.” (E.T. 4815, 4816) (Bak: Tefekkür, intikal)