Исследование в XXI веке апреля, 2023 г 357 Oʻzbek tilshunosligining shakllanishida professor ayub gʻulomovning



Yüklə 0,76 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/8
tarix10.12.2023
ölçüsü0,76 Mb.
#139160
növüИсследование
1   2   3   4   5   6   7   8
Turdiyeva Iroda (3)


часть 
1
 
«
Новости образования

исследование
в 
XXI 
веке
»
апреля
, 2023
г 
361 
uchraydi. Bu hol, tilning leksik sathini tadqiq qilish borasidagi, terminologiyaga oid ishlar 
doirasidagi tadqiqotlarda kuzatiladi. 
Oʻzbek tilshunosligining XX asrning 40-80-yillarida prof.A.Gʻulomov, S.Usmonov va 
boshqa yirik olimlarning jahon tilshunosligi, shu jumladan, rus tilshunosligidagi ilgʻor 
qarashlar, yutuqlar asosida yaratilgan nazariy fikrlari, mulohazalari tayanch manba 
boʻlganligi hammaga ma 'lum. Jahon tilshunosligining shu davr ruhi bilan sugʻorilgan jiddiy 
nazariy fikrlari, ilmiy asoslangan qarashlari va meroslari allaqachon oʻzbek xalqining 
qadriyatlari qatoridan mustahkam oʻrin egallagan. A.Gʻulomov deyarli barcha yutuqlaridan 
bahramand boʻlgan, ilgʻor qarashlarga nisbatan oʻz bahosini bera oladigan, oʻzbek 
tilshunosligiga tatbiq etadigan darajada ekanligi bilan ajralib turardi. Bular merosini jiddiy 
tadqiq qilmay turib, ularga munosib bahoni bermay turib, oʻzbek ilmiy tilshunosligining 
keyingi istiqbolini belgilash maqsadga muvofiq emas. Zero, bu olimlarning ilmiy-nazariy 
qarashlari zamonaviy ilmiy tilshunoslik taraqqiyotini belgilovchi asosiy nazariy manba boʻlib 
xizmat qiladi. Nomlari yuqorida zikr etilgan olimlarning ilmiy me'roslari, ma'lumki, 
birinchidan, noyob manbalarga aylanib boʻlgan; ikkinchidan, bu manbalar, ilmiy qarashlar 
hali jiddiy tadqiq etilmagan, toʻlaligicha oʻquvchilarga yetkazilmagan; uchinchidan, 
shoʻrolar davri tilshunosligidagi barcha ilmiy-nazariy qarashlar, shu jumladan yetakchi, tan 
olingan olimlarning ilmiy merosi mustaqillik davri milliy ruhi nuqtai nazaridan mukammal 
baholanishi lozimligi, 40-80 yillardagi muhim ilmiy qarashlarning zamonaviy 
tilshunoslikning yuzaga kelishida manba boʻganligini asoslash masalasi ham bor. XX asr 
oʻzbek nazariy tilshunosligi taraqqiyotini A.Gʻulomov ilmiy qarashlarisiz tasavvur etib 
boʻlmaydi. Shundan kelib chiqib maqolada 40-80-yillar oʻzbek milliy tilshunosligining ana 
shu vakili ilmiy merosi haqida imkon doirasida toʻliq ma 'lumot berishga, jiddiy ilmiy 
qarashlariga, ularga nisbatan bildirilgan mulohazalarga munosabat bildirishga, tahlilga 
tortishga harakat qildik. 
Turkiy tillar soʻz yasalishining nazariy jabhasiga asos solganlardan biri professor 
Ayyub- Gʻulomovdir. Bu olimning nazariy qarashlari oʻzbek tilining an’anaviy talqindagi 
grammatikalari mundarijasidan munosib oʻrin oldi, alohida ilmiy-tadqiqot ishlarida davom 
ettirildi. Shunga qaramay, soʻz yasalishi bilan aloqador ayrim masalalar turkiyshunoslikda, 
shu jumladan, oʻzbek tilshunosligida tadqiqotga yana muhtoj muammolar qatorida qolib 
kelyapti. Bu hol hatto soʻz yasalishi turlarining belgilanishi va ularning nomlanishi kabi 
oddiy masalalarda ham koʻzga tashlandi. Ma’lumki, soʻz yasalishi tizimida yangi lugʻaviy 
birliklar hosil boʻlishining ikki asosiy (yetakchi) turi — affiksatsiya va kompozitsiyaga 
alohida, imtiyozli e’tibor qaratiladi. Yangi lugʻaviy biriklar hosil boʻlishining bu ikki jarayoni 
oʻzining maxsus ichki imkoniyatlariga ega boʻlib, bular yordamida yasovchi 
qism(vosita)larning sintagmatik aloqadorligi ta’minlanadi. Masalaga juft soʻzlar misolida 
aniqlik kiritish mumkin. Juft soʻzlar yangi lugʻaviy birliklar hosil boʻlishi (soʻz yasalishi)ning 
ikkinchi usuliga mansub. Juft soʻzlarning hosil boʻlishida qismlarning sintagmatik 
munosabati teng aloqa yordamida amalga oshadi. Bu xususiyat ularni qismlarining 


Международный научный журнал

9
(100), 
Yüklə 0,76 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin