İstanbul ansiklopediSİ Büyükada Camii (Resim: Kemal Zeren)
Yüklə 4,97 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KRONOLOJİ (Doğumundan Ölümüne kadar)
- Ol bana gussa, ben ona
10.XI.19S8 Kemalizm Türk milletinin kalbinde, Akşam; Çekmez kürenin sırtı bu tabutu cesimi!.. Haber; Türkün kalesi, Burhan Cahid - Son Posta; Atatürk kalbimizdedir, Gavsi Halid Ozansoy - Uyanış; Atatürk.. Ebedî Türk, Halid Fahri Ozansoy - Uyanış; O bizim içimizde yaşıyor, Ereümend Ekrem Talû -Son Posta; Atamızı kaybettik, Ahmed İhsan Tokgöz-Uyanış. 11.XI.1938 İnsanlar fâni, eserler bakidir, A. C. - Yeni Sabah; En büyük acı, Nurullah Ataç - Haber; Onun arkasından daha çok, Muhiddin Birgen - Son Posta; Onu kaybetmiş olmanın ıztırabı, Cumhuriyet; O yaşıyor, Abidin Daver - Cumhuriyet; Bütün dünyanın hürmet ettiği, Ömer Rıza Doğrul - Tan; Herkes gibi, B. Felek - Tan; Yarıya kadar çekilmiş bayrak, File-Son Telgraf; Vatan en büyük evlâdını, Hakkı Süha Gezgin - Kurun; Atatürk, İsmet Hulusi - Son Posta; Atatürk millî bir mefhum, Ali Naci Karacan - Bugün; Büyük Şefin ölümü önünde, Yunus Nadi - Cumhuriyet; Atatürk, Orhan Seyfi Or-hon - Bugün; Atatürk, Necmeddin Sadak - Akşam; Atatürkümüz, Peyâmi Safa - Cumhuriyet; Ölümü O da yenemedi, Naci Sadullah - Tan; Büyük matemimiz, M. Zekeriya Sertel - Tan; Türkiyenin Büyük adamı, Sabiha Zekeriya Sertel 3 Tan; En büyük matemimiz, Murad Sertoğlu - Yeni Sabah; Mukaddes Atatürk'ün altın devri, Vâ-Nû - Akşam; Millî matem, Hüseyin Cahid Yalçın - Yeni Sabah; Korku bilmiyen adam, Mahmud Yesari - Tan; Atatürk, Âsim Us- Kurun. 12.XI.1938 Büyük İnsan, Nurullah Ataç - Haber; Babamızı kaybettik, Cumhuriyet Çocuğu; Atatürk ve Şark âlemi, Ömer Rıza Doğrul - Tan; Atatürk son nefesine kadar, Naci Sadullah - Tan; Ağlıyan bir millet, Sabiha Zekeriya Sertel . Tan; Atatürk'e dair, Vâ-Nû -Akşam; Büyük acı, Yavru Türk. 13.XI.1938 Atatürk ve dünya, Muhiddin Birgen - Son Pasta; Gençliğin teessürü, B. Felek-Tan; İki millî vazifemiz, Abidin Daver - Cumhuriyet; Ona eller ağlıyor, Hakkı Süha Gezgin - Kurun; Atam, Muzaffer Güral-Son Telgraf. 14.XI.1938 Tarihi zenginleştiren Türk, Niyazi Ahmed - Ku- r run; Husuftan sonra, Fazıl Ahmed Aykaç - Cumhuriyet; Gençliğin tezahüründeki, Ethem İzzet Benice - Son Telgraf; Atatürk'ün en orijinal tarafı, Muhiddin Birgen - Son Posta; Atatürkümüzü kaybettik, Çocuk Sesi; Saniyelere beslenen acımız, Hakkı Süha Gezgin - Kurun; İşte yetiştirdiği gençlik, A, N. Karacan . Bugün; Büyük acı karşısında, Kırmızı-Beyaz; En büyük eseri, Nadir Nadi - Cumhuriyet; Gençliğin matemi, S. T. Öğet - Kırmızı-Beyaz; Kara gün, Cemal Refik - Akşam; Hariçteki akisler, M. Zekeriya Sertel - Tan; Atatürkün ölçüsü, Sabiha Zekeriya Sertel - Tan; Atatürk çocukları, Murad Sertoğlu - Yeni Sabah; Büyük Kayıb, Yaşar Sihay - Çocuk Sesi; Gene O, E. Talû - Son Posta; Acı kayıp önünde, Muvakkar Ekrem Talû - Kırmızı-Beyaz; Atatürkün ölümü, Hasan Reşid Tankut -Son Telgraf; O ölmez, Hamdi Varoğlu - Cumhuriyet." 15.XI.1938 Atatürkün dünyaya verdiği, Muhiddin Birgen-Son Posta; Atamız bir idealdir, ölmez, Faruk Nafiz Çamîıbel - Yedi Gün; Atamızın ruhunu şad eden an, Abidin Daver - Cumhuriyet; Bütün ölüler ve Atatürk, Sadri Ertem-Kurun; Yabancıların teessürü, Ahmed Şükrü Esmer - Son Posta; Gençlik milletin tercemam oldu, B, Belek - Tan; Gençliğin andı, Hakkı Süha Gezgin - Kurun; O nasıl bir insandı, İ. Alâeddin Gövsa-Yedi gün; Atatürk, Re-şad Nuri Güntekin - Yedi Gün; Perşembedenberi, İsmet Hulusi - Son Posta; O ve ötekiler, Kadircan Kaflı - Son Posta; Atatürkün muazzam eseri, Yunus Nadi - Cumhuriyet; Atatürk; Nizameddin Nazif - Haber; Ayni yolda, Orhan Seyfi Orhon - Bugün; Atatürk ve dünya. Peyâmi Safa - Cumhuriyet; Atatürk ve gençlik, Sabiha Zekeriya Sertel - Tan; Onun . fecri, M. Turhan Tan - Cumhuriyet; Düşmansız adam, Vâ-Nû-Aksam; Türkün ebedî Atası, Hüseyin Cahid Yalcın - Yeni Sabah; Ölmiyen Atatürk, Yedi Gün. 16.XI.1938 Atamızın ebedî mahfazası, Sedat Çetintaş - Cumhuriyet; Dünyanın gösterdiği teessür, B. Felek - Tan; Kendi kendini tavaf, Hakkı Süha Gezgin - Kurun; 10 Kasım günü Türkiyenin bir matem günüdür, O gün istanbul gazeteleri Türk milletinin Ataturke olan hur-metkâr bağlılığım bütün belagatı Ue bildirir; Onbeşmci Ölüm yıldönümünde Yeni Sabah gazetesinin ilk yaprağı (aslı 42X58 santim eb'adındadır; Kompozisyon Katip Tahır Barakladır.)
— 1246 —
ANSİKLOPEDİSİ — 1247
ATATÜRK Ağlamanın ardındaki enerji, Halk Filozofu - Son Telgraf; Onun geçtiği bir yol, Osman Cemal - Kurun; Ulu matem, Meliha Madencioğlu - Son Telgraf; Asrın en büyüğü, Necmeddin Sadak - Akşam; Atamız, Naci Sadullah - Tan; Onun manevî huzurunda, Selâmı Sedes - Akşam; Atatürk ve halk, Sabiha Ze-keriya Sertel - Tan; Ondaki kullanma kudreti, Vâ-Nü - Akşam; Ecnebi matbuat, Hüseyin Cahid Yalçın - Yeni Sabah 17.XI.1938 Gözyaşları, A. C. - Yeni Sabah; Sevgili Atamızı kaybettik, Afacan; En büyük eseri, Nurullah Ataç -Haber; Atatürk yaratan adam, Ateş; Atatürkü seviyorsak, Muhiddin Birgen - Son Posta; Ulu Başbuğumuzu kaybettik, Çocuk Duygusu; Bayraklar ileri? Daha ileri, Sadri Ertem - Kurun; En beliğ mersiye gözyaşlarımızdır, B. Felek - Tan; Halkın kucağında. Hakta Süha Gezgin - Kurun; Atatürk gözlerini dünyaya, H. F. - Akşam; Tabutu önünde, Halk Filozofu - Son Telgraf; Onun yolunda yürüyeceğiz, Neriman Hikmet - Uyanış; Kara haber, İbrahim Hoyi -Uyanış; Bir mezar taşı, Cahid İren - Uyanış; En büyüğümüz için, İrfan Emin Kösemihaloğlu - Uyanış; Mustafa Kemal, İzeddin Mete- Uyanış; Hıçkı-nrken, Enver Naci - Uyanış; Ata-mı görmeğe geldim, Orhan Seyfi Orhon - Bugün; Dünyanın kaybı, Y. Z. Ortaç - O. S. Orhon - Akbaba; Millet müthiş hakikate inanmadı, Feridun Osman - Tan; Büyük, hepsinden büyük, Gavsi Halid Ozansoy - Uyanış; Milletin selâmladığı kudret, Naci Sadullah - Tan; Onun sesini ilelebed duyacağız, Selâmi Sedes - Akşam; Görüşler, Sabiha Zekeriya Sertel - Tan; Atatürk'ün ardında. Yaşar Sihay - Uyanış; Türk kadını ve Atatürk, Hatice E. Talû - Son Posta; Türk kadını ve Atatürk, K. Tuğcu; Köylü ve Atatürk, Hasan Âli Yücel - Kurun. 18.XI.1938 Ölümünden sonra bile, A. C. - Yeni Sabah; Atatürk'ün en^büyük mucizesi, Ruşeni Barkın - Kurun; Atatürk ve islâm dünyası, Ömer Rıza Doğrul -Tan; O'nun huzurunda, Hakkı Süha Gezgin - Kurun; Atatürkün hürriyet âbidesi, Ahmed Sabri İnhan-Tan Asil ideal, Nadir Nadi - Cumhuriyet; O ölmedi, Selâmi Sedes - Akşam; Me'yus olabilirdik; fakat, M. Zekeriya Sertel - Tan; Ağlıyan cihan, Murad Ser-toğlu - Yeni Sabah; İki teklif, E. Talû-Son Posta; O'nun emsalsiz cesareti, Vâ-Nû - Akşam; Uluyu ziyaret ettim, B. Felek - Tan. . 19.XI.1938 Atatürk,, Nurullah Ataç - Resimli Hafta; Tan-rılaşan Atatürk, İzzet Ulvi Aykut - Son Telgraf; İki gidiş arasındaki fark, Ethem İzzet Benice - Son Telgraf; Ağlamayınız; iftihar ediniz, Muhiddin Birgen-Son Posta; Gözyaşı, Burhan cevad - Son Telgraf; Gidiyor, Abidin Daver - Cumhuriyet; Atatürk'ün ölümü, Ali Rıza Erem - Son Telgraf; O'nu da kaybettik, Celâl Ergun - Modern Türkiye; 20 yaşındaki Mustafa Kemaller, Sadri Ertem - Kurun; Ata gidiyor, Hakkı Süha Gezgin . Kurun; İnsanlığın büyük kaybı, Server Ziya Görevin - Kurun; Yeri orasıdır, İsmet Hulusi - Son Posta; Bu ne muazzam levhadır, A. N. Karacan - Bugün; Ağlıyoruz, ağlı-yacağız, Said Keşler - Modern Türkiye; Atamızı kaybettik, Modern Türkiye; Gidiyorsun, Peyami Safa -Cumhuriyet; Atamız için, Ömer Selim - yeni Sabah; Kabe, Cafer Seno - Cumhuriyet; Atatürklcızlan, Sabiha Zekeriya Sertel - Tan; Gidiyor, M. Turhan Tan -Cumhuriyet; O neş'e kaynağının matemi, Vâ-Nû - Akşam; Son ayrılık, H. C. Yalçın - Yeni Sabah; Başkumandan - Büyük inkılâpçı, Sabri Yaman,- Son Telgraf; Hepimiz «O» nün neferleriyiz, Mahmut Ye-sari - Modern Türkiye. 20.XI.1938 Ağlıyan şehir, A. C. - Yeni Sabah; Eşsiz Büyük Adam, Abidin Daver - Cumhuriyet; Ölen yaşar mı?, Celâl Ergun - Yeni Sabah; Atatürk Giderken, Fa.-Kurun; Gıpta edilen yegâne ölü , B. Felek - Tan; Atanın arkasından, Hakkı Sûhai Gezgin - Kurun; O'nun cenazesinde, Halk Filozofu - Son Telgraf; Son gün, İbrahim Hoyi-Son Posta; Atatürk'den ayrılış, Nadir Nadi - Cumhuriyet; O, Ankaraya gitti, Selâmi Sedes - Aksam; Ne bahtiyar ölü, M. Zekeriya Sertel • Tan; Atatürk'e son vazife, Sabiha Zekeriya Sertel -Tan; Bahtiyar adam, Cahid Sıtkı - Cumhuriyet; Onun tabutu ardında, M. Turhan Tan - Cumhuriyet; 19 İkinciteşrin 1938, H. Tank Us - Kurun; Atatürk'e dair halkın hâtıraları, Vâ-Nû - Akşam. 21.XI.1938 Matem günü, Nurullah Ataç - Haber; O geliş, bu geliş, Sezai Attilâ - Tan; Atatürkün son hizmeti, M. Birgen-Son Posta; Tabutu önünde, Abidin Daver - Cumhuriyet; Sen ölmedin F. Demircili - Cumhuriyet; Altı mes'ale, Sadri Ertem - Kurun; Resimlere bakarken, Hakkı Süha Gezgin - Kurun; Üç dakika, Halk Filozofu - Son Telgraf; Atatürk Ankaranın kucağında, Yunus Nadi - Cumhuriyet; Atatürk ve Ankara, Peyami Safa - Cumhuriyet; Atamızın yüce izinde, Recai Sanay - Son Telgraf; Ankara ağlıyor, E. Ekrem Talû - Son Posta; O, Ankarada, M. Turhan Tan - Cumhuriyet; O, An-karada, Asım Us - Kurun; 19, Vâ-Nû - Akşam; Büyük Şefe son merasim, H. C. Yalçın Yeni Sabah. 22.XI.1938 3 dakika, Fikret Âdil - Kurun; Asıl kabri, F. A, Aykaç - Cumhuriyet; Dehâ nedir?, İ.H. Baltacı-oğlu - Bugün; Atatürk diktatör değildi, M. Birgen-Son Posta; Atatürk diktatör değildi, Nusret Safa Coşkun - Son Posta; smet İnönü'nün göz yaşlan, Abidin Daver - Cumhuriyet; İstiklâl madalyası, T. Demiray - Ateş; Değmez bu dünya, B. Felek - Tan; Ölü İstanbul, Hakta Süha Gezgin - Kurun; Acı ve keder içinde seker bayramı, Haber; Matem ve bayram, Halk Filozofu - Son Telgraf; Ah!, Agâh İzzet-Yeni Sabah; Son gidiş, Nizameddin Nazif - Tan; En elemli gecemiz, Cemal Refik - Akşam; Yaratılan yeni ruh, Murad Sertoğlu - Yeni Sabah; Ankara- daki cihanşümul hâdise, Asım Us - Kurun; «El iy-di ekber eyledi..», Vû-Nû - Akşam; Son vecizesi, Hamdi Varoğlu - Cumhuriyet.
Yaslı ve kara, Cumhuriyet; Ata'sız bayram, Abidin Daver - Cumhuriyet; Cumhuriyet ebedîleşti, Sadri Ertem - Kurun; Celâl Bayar'm yaşları, R. N. Gün-tekin - Tan; Atatürk Tarih Kurumu binası, A. Sabri - Kızılay; Atatürk'e dair bütün yazılar, A. Sabri - Kızılay. (Bu makaleler Fatih Halkevi tarafından «O'nun İçin» adlı bir kitapta toplanmıştır; Başarı Basımevi, 468 sayfa İstanbul 1938). KRONOLOJİ (Doğumundan Ölümüne kadar) 1881 Atatürk Selanik'te doğdu. 1904 Erkânıharp yüzbaşısı olarak mektepten çıktı. 1907 Kolağası oldu. # 1912 Binbaşı oldu.
15 Mayıs 19 Mayıs' 23 Temmuz 4 Eylül
27 Aralık
9 Ocak 20 Ocak
30 Mart 5 Ağustos 23 Ağustos 19 Eylül
1919 Üçüncü Ordu Müfettişi oldu. 1919 Kemal Atatürk Samsun'a çıktı. 1919 Erzurum Kongresi açıldı. 1919 Sivas Kongresi açıldı. 1919 Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti kuruldu.
1921 İlk Teşkilâtı Esasiye Kanunu kabul edildi. 1921 İkinci İnönü Muharebesi. 1921 Kemal Atatürk Başkumandan seçildi. 1921 Sakarya Meydan Muharebesi. 26 Ağustos 30 Ağustos l Eylül
1922 Dumlupınar'da Başkumandan Meydan Muharebesi. 1922 Kemal Atatürk: «Ordular ilk hedefiniz, Akdenizdir, ileri!» emrini verdi. 9 Eylül 11 Ekim l Kasını 1922 Ordu İzmir'e vardı. 1922 Mudanya mütarekesi. 1922 Saltanat kadırıldı. 24 Temmuz 1923 Lozan Muahedesi imzalandı. 9 Ağustos 1923 Halk Partisi kuruldu. 2 Ekim 1923 İstanbul İtilâf devletten işgalin- den kurtandı. 6 Ekim 1923 Türk Ordusu İstanbul'a girdi. 13 Ekim 1923 Kanunla Ankara devlet merkezî oldu. 29 Ekim 1923 Cumhuriyet ilân edildi. 29 Ekim 1923 Kemal Atatürk Birinci Cumhur reisi seçildi. 3 Mart 1924 Türkiye Büyük Millet Meclisi hi- lâfetin ilgası, tedrisatın tevhidi Şer'iye ve Evkaf Vekâletlerinin kaldırılması kanununu yaptı. 3 Mart 1924 Hanedan hudut haricine çıkarıldı. 20 Mart 1924 Cumhuriyetimizin Teşkilâtı Esasiye Kanunu yapıldı. 10 Kasım 1924 Halk Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi namını aldı. 3 Ekim 1926 Sarayburnunda ilk Atatürk heykeli dikildi. 15-20 Ekim 1927 Parti Kongresinde Umumî Reis Kemal Atatürk büyük nutkunu okudu. 10 Nisan 1928 Teşkilâtı Esasiye Kanunundan dine ait maddelerin. Büyük Millet Meclisince çıkarılması. 24 Mayıs 1928 Beynelmilel rakamlar kabul edildi. 9 Ağustos 1928 Kemal Atatürk İstanbul Saray-burnu Parkında harf inkılâbım müjdeleyen nutkunu söyledi. 3 Kasım 1928 Türk harfleri kanunu Büyük Millet Meclisinde kabul edildi. 23 Mart 1931 Türk çocuklarının ilk tahsillerini Türk mekteplerinde yapmaları kanunu kabul edildi. 15 Nisan 1931 Türk Tarih Kurumu kuruldu. 12 Eylül 1932 Türk Dil Kurumu kuruldu. 26 Eylül 1932 Türk Dili Kurultayı toplandı. l Ağustos 1933 Eski İstanbul Darülfünunu yerine Türk Üniversitesi kuruldu. 29 Ekim 1938 Cumhuriyetin 10 uncu yılı büyük tezahüratla kutlandı. 1 Ocak 1934 Türk İnkılâbı dersleri bütün yük- sek tahsilde başladı. 18 Ağustos 1934 İkinci Türk Dil Kurultayı Dolma-bahçe Sarayında toplandı. 2 Kasım 1934 Büyük Önder'e (ATATÜRK) soy adı verilmesi hakkındaki kanun Mecliste kabul edildi. 27 Kasım 1934 Lâkap ve unvanlann kaldmlması hakkındaki kanun Mecliste kabul edildi. 8 Ekim 1934 Türk kadınlarına mebus seçme ve seçilme hakkını veren Teşkilâtı yapıldı. 5 Şubat 1937 Partinin altı ana vasfı Teşkilâtı Esasiye Kanununun ikinci maddesine kondu.
30 Mayıs 14 Haziran 10 Kasım
ATATÜRK BULVARI — 1249 — 1937 Hatay'ın istiklâli Cenevre'de tasdik edildi. 1937 Cenevre'de tasdik edilen Hatay istiklâli Mecliste de kabul olun du. 1938 Perşembe saat 9.05 te Atatürk öldü. ATATÜRK BULVARI — Büyükşehrin en büyük bir yolu olup Cumuriyet devrinde ve Doktor Lûtfi Kırdar'm İstanbul Valiliği ve ! Belediye Reisliği zamanında açılmıştır. 1934 Belediye Şehir Rehberinde Mustafa Kemal Caddesi adı altında gösterilen cadde, güzergâhını bir hayli değiştirerek Atatürk Bulvarı adiyle bugünkü şeklinde tahakkuk etmiştir, istanbul gibi büyüklü küçüklü tarihî eserler-, le bezenmiş bir şehirde bu ölçüde bir yol açmak için feda edilen yapıların sayısı düşünülürse büyük bir başarı olarak kaydedilebilir. İstanbul Ansiklopedisinin 1946 da Belediye Neşriyat Müdürlüğü vasıtasiyle edindiği resmî malûmat şudur: Bulvar Marmara sahilini Halice bağlıyan en kısa yoldur; Gazi Köprüsü vasıtasiyle Aksaray ve Fatih gibi iki kalabalık semti de Be-yoğluna en kısa yoldan eklemiştir. Ceman 2200 metre uzunluğundadır, muhtelif genişliklerde üç kısım olarak muhtelif tarihlerde inşa edilmiştir. Birinci kısım: Yenikapı - Aksaray kısmı olup uzunluğu 545 metre, genişliği 50 metredir; yaya kaldırımları hariç ikisi altı, biri on iki metre genişliğinde üç yoldan mürekkeptir. Parke olarak 1925 tarihinde inşa edilmiş ve 160.000 liraya mal olmuştur. İkinci kısım: Unkapanı - Saraçhanebaşı arası, olup uzunluğu 1100 metre, genişl'ği 44 metredir; yaya kaldırımları hariç, bir parçası 12 metre genişliğinde tek, diğer parçası 8,5 metre çift yoldur. Yol kısımları beton temel üzerine mozayik parke döşelidir. Yaya kaldırımları beton temel üzerine asfalttır. İnşa-'sıha 1941 de başlanmış ve yapısı 1942 de bitirilmiştir. 440.000 liraya mal olmuştur. Üçüncü kısım: Aksaray - Saraçhanebaşı arası olup uzunluğu 555 metre, genişliği bir parçasında 50, diğer parçasında 44 metredir. Yaya kaldırımları hariç 8,5 metre genişliğinde' iki yoldan mürekkeptir.. Yol ve yaya kaldırımları beton temel üzerine asfalttır. İnşasına 1943 de başlanmış ve yapı 1944 senesi ikinciteşrininin on dokuzuncu günü tamamla- İSTANBUL narak bu suretle Atatürk Bulvarı tahakkuk et miştir. Bu kısım da 500.000 liraya mal olmuş tur ki, bulvarın heyeti umumiyesine İstanbul Belediyesi 1925 ile 1944 arasında 1.100000 lira sarfedilmiştir. / Bulvarın çiçeklenmesine, diğer yollarla olan kavşaklarının tanzimine ve bazı ufak te\ fek nevakısmın ikmaline 1944 de 400.000 lira\ iktiza ettiği tahmin edilmişti; bu da ilâve edilirse Atatürk Bulvarı 1,500.000 liralık bir eser olur. İstimlâk edilen bina ve arsalara da 1.449.600 lira verilmiştir ki inşa masrafına bunun da ilâvesiyle maliyeti 2.649.900 liraya ulaşır -ki İstanbul Ansiklopedisi Büyükşehrin günlük hayatındaki ehememmiyeti karşısında hiç de çok sayılmıyacağım bilhassa belirtmek ister. Aşağıdaki notlar Bulvarın açılşım yakından takip etmiş, yazısına itimat edilir bir zat tarafından verilmiştir: Fatih yangın yeri haritasını tanzim eden fen heyetinin tesbit ettiği ilk güzergâh Unkapanı meydanı - Zeyrek - Şebsafa-Camii arkası - Şehzade Camii yanındaki Emin Nureddin mahallesi üzerinden ve Şehzade Camiine temas ederek Şehzade Karakolunun yanından 1 Valide Camiine ve oradan Yenikapı istasyonuna bağlanmakta idi (B.: 1934 Belediye şehir rehberi, Harita 5, 6 ve 11). «Şehremini Operatör Emin Bey bu güzergâhta Valide Camiinden münhedim Fosfor Mustafapaşa konağına kadar ve eski Mahmudiye rüşdiyesinin üzerinden geçen kısmını açtırmıştı. Muhiddin Üstündağ zamanında bu güzer- . gâhın Zeyrekle Unkapanı arasındaki kısmında bir tashih yapılmıştır. Bilâhara Gazi Köprüsü projesi ve inşaatı yapılırken köprünün kenar ayağından itibaren Zeyreğe kadar bir asma yol yapılarak Keresteciler - Eyüp Caddesinin yolun altından geçirilmesi, projeleri de hazırlanmış, fakat sarfınazar edilerek Bozdoğan kemerini en azametli yerinde meydana çıkaran Mösyö Prost tarafından yeni bir güzergâh (tahakkuk eden güzergâh) çizilmiştir. Şöyle ki: Unkapanı - Zeyrekde Şebşefahatun Camiinin önü - Gazanferağa Medresesi - Bozdoğan Kemerinin altı gözünün altından geçerek yıktırılan Çandarlı İbrahimpaşa Hamamı üzerinden Oruçgazi Camii önü - Pertevniyal Lisesi ve Pertevniyal Vâldesultan Camii önü. ANSİKLOPEDİSİ «Bulvarın Yenikapıdan Pertevniyal Lisesi önüne kadar olan son parçası Şehiremini merhum Haydar Bey zamanında açılmıştı ki 1947 de hâlâ Mustafa Kemal Caddesi levhasını taşımakta idi.» 1947 yılı nisanında Unkapanmdan Yeni-kapıya doğru görülen manzaralar şunlar olmuştur: Gazi Köprüsünün karaya bağlandığı_yer meydanımsı bir açıklıktır; tanzim adilmiş sayılmaz; şehir rehberinde Gazi meydanı adını taşır. Sağda Unkapanı Kayıkiskelesi, bir odun ve kömür deposu arkasında kalmıştır; eski Unkapanı karakolunun yeri olan bu saha harikulade çirkindir, burada bulvar ve köprü ile âhenkdar bir kayık iskelesinin tez elden yapılması ve deponun kaldırılması gerekir. Solda, Unkapanı Camii harabesi pek hazin durumdadır; tamir ve ihyasına imkân yoktur denilebilir; aslında bir sanat kıymeti de taşımayan bu harabenin bir an evvel kaldırılması lâzımdır. Bulvara girilince sağda ve solda, istikbalde ne olacağı tahmin edilemiyen açıklıklar görülür; şimdilik yazın toz, kışın çamurla kaplıdır. Soldaki açıklık yük arabaları tarafından durak merkezi haline konulmuştur; saman kırıntısı ve fışkı bakaysiyle kaplıdır. Unkapanı umumî mağazalar deposu yangınından kurtarılan pamuklar da bu meydana serilmiş ve kipti kadınlar tarafından ayıklanıp temizlenerek kurutulmuştu; bu pamukların bilâha-ra Süleymaniye Camiinin iç haremine doldurulduğu hatırlanırsa Atatürk Bulvarının o curcunalı hâtırası hoş görülür. Sebsafa Camii tamir edilmekte idi, önündeki eski sibyan mektebi tamir edilmiş ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından bir çocuk dispanseri ve kreşi olarak kullanılmakta idi. Canıi ve mektep geçilince Bozdoğan kemerine kadar bulvarın sol yanında geride ve gittikçe çukurda kalan, sonra tekrar bir parçası bulvar seviyesine yükselen kısmen ahşap, kısmen kârgir evlere kadar istimlâk edilmiş arsalar vardır. Sağ taraf da ayni durumdadır, şu farkla ki burada istimlâk sahası dışında kalmış olan mebani gittikçe yükselen bir sırt üstüne tırmanır, burada yıktırılmış bulunan Sekbanbaşı mescidi harabesi naziresinden bir kaç taş el'an durmakta idi; adı toprak altında kalmış bir çocuk taşının üzerinde şu beyit okunmuştur: atatürk bülvarî Hasılı ömrüm ciğer paresi Gitti elden, dilde kaldı yaresi Yaya kaldırımı köşesinde bir polis nokta kulübesi, onun az ilerisinde Lûtfi Kırdar'm himmetiyle restore edilen ve Şehir Müzesi ittihaz edilen Gazenferağa Medresesi vardır; Bozdoğan Kemeri altında bulunan bu nefîs eser köşesindeki sebil ve gerideki türbe ile klâsik mimarimizin nefîselerkıdendir. Fakat Büyük su kemeri, bilhassa öğleden sonra güneşe engel olduğundan medrese daimî bir rutubet içindedir. Müze kelimsinin kıymet mânaları içinde «Sonsuz devam» bulunduğuna göre rutubetin de önüne geçilmez kahredici bir tahrita kudreti olduğuna göre Gazanferağa medresesi her şeyden evvel müze olamaz. İstanbul Ansiklopedisi bu güzel binanın birkaç gün sürecek sergilere tahsisiyle içinde yerine konulmıyacak eşyalar bulunan Şehir Müzesinin lâyık olduğu bir binaya sa-hib olmasını diler; Atatürk Bulvarının iki kenarındaki arsalarda bu şeraiti haiz bir binanın inşasına elverişli yerler pek çoktur. Bozdoğan kemerini geçtikten sonra yukarıda tesbit edilen manzara devam eder, yani bulvarın her iki kenarında ve henüz neler • yapılacağı tesbit- edilmemiş arsalar vardır. Sağda münferid bir ağacın altında Diyojen'in küpü boyundan (Çeşme hazinesi veya bir kabir oyuğu) bir yeraltı odacığı vardır; burada iki yol halinde bulunan bulvarın ortasındaki tarh mazı ve çam fidanlariyle bezenmiştir. Sol taraftaki arsalara da çam fidanları dikilmiştir. Bulvarın Şehzadebaşı Caddesiyle kavşağının sağ köşesinde Beyoğlundan gelip Aksaray - Eminönü üzerinden yine Beyoğlu-na dönen otobüslerin durak yeri mevcuttur. Şehzadebaşı Caddesi aşılınca bulvarın sağ köşesi münhedim İbrahimpaşa Hamamının yeridir. Sol köşesinde Aksaraydan gelip Beyoğluna giden otobüs betondan kapalı bir bekleme yeri yapılmıştır. Gayet açık ve sola doğru bir kavis yapmağa başlıyan ve yine iki yol halinde devam eden Atatürk Bulvarının bu kısmındaki orta tarhlara çemen döşenerek taflan dikilmiştir; yaya kaldırımlar boyunca da çınar fidanları yetiştirilmektedir. Sağda, Bulvara nazaran aşağıda- kalmış bulunan Oruçgazi Camii kenarı demir parmaklıklı bir duvarla çevrilmiştir. Tamir edilmiş bulunan bu mabedin üstten seyri hiç de fena değildir.
— 1250 —
İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ — 1251 — ATATÜRK BULVARI Sağ kolda Oruçgazi Camiiyle Pertevniyal Valide Camii arasında Pertevniyal Lisesi bulunmaktadır. Eski projeye göre önünde bir bahçe yapılmış olan bu okulun tahakkuk eden projede bahçesi yola alınmış, esmer renkli ve hiç de güzel bir yapı denilemiyecek olan bu binanın medaline şimşir tarak halinde bir mermer merdiven eklenmiştir: Ol bana gussa, ben ona afet Yolun bu kısmında Aksaray hududuna girilince, sol tarafta ikişer, dörder, altışar katlı kârgir beton evler ve apartmanlar sıralanır. Bunlar arasında Kızıltuğ apartmanı ve Yayla apartmanı büyük yapılardır ve heyeti umümiyesi Belediyeye üç milyona yakın bir masrafa mal olmuş ve Atatürk'ün adını taşıyan Bulvarın binalarla da tezyini projesi hazırlanırken yıkılacaktır gibi görünür. Bulvarın Akasaray tramvay caddesiyle olan kavşağının sağ köşesinde Pertevniyal Valdesultan Camii, sol köşesinde de eski Var-dar, Yeni Bulvar kıraathanesi bulunmaktadır. Aksaray Caddesi aşılınca sağ köşede Pertevniyal Valide Türbesi bulunmaktadır; onun az ilerisinde de yeni yapılmış olan ve açılış töreni, Bulvarla ayni günde kutlanan Aksaray P.T.T. binası vardır. Halk ağzında Mustafa Kemal Caddesi adını taşıyan bu parçanın sağ yanı boyunca Yenikapıya kadar bazılarının altı dükkân beton yapılır, aralarında arsalar, bir hamam harabesi enkazı ve Ye-nikapı bostanları sıralanır. Sol tarafta da manzara aynıdır; solda Yenikapıya yaklaşırken büyükçe bir beton yapının yan duvarında şu levha okunmuştur: «Demokrat Parti ve depomuz buradadır.» Bir okla gösterilen istikameti takip eden erbabı merak bu deponun Mahmud Ağaoğluna ait odun deposu olduğunu görür. Politika hayatına atümış vatandaşların küçük muzipliklere yol açacak dikkatsizliklerden kaçınması gerekirdi; yolun bu sol kenarının bir karakteristik tarafı da arsaların hemen kamilen birer odun deposu haline konulmuş bulunmasıdır. Mustafa Kemal Caddesinin yarısına -yakın son parçası bir toprak yoldur ki Yenikapı istasyonuna göre birdenbire ancak bir araba geçebilecek kadar darlaşarak nihayet bulur. Atatürk Bulvarı ve eski Mustafa Kemal Caddesi projeleri hazırlanırken yıkılan tarihî eserler şunlardır: Azepler Camii, Azepler Hamamı, Sekbanbaşı Mescidi, Kır-kçeşmeler, Revaniçelebi Mescidi, Çandarlı İbarahimpaşa Hamamı, Gürcü Mehmedpaşa. (Bütün bu isimlere bakınız). Atatürk Bulvarının açılış töreninde İstanbul Valisi ve Belediye Reisi Doktor Lûtfi Kırdar şu nutku söylemiştir: «Aziz ve muhterem arkadaşlar, Türk milletinin Ebedî Şefi, eşsiz kahraman Atatürk'ün yüce adını taşıyan bu Bulvarın son kısmını da ikmal etmiş bulunuyoruz. Şehrin Marmara kıyılarını Haliç sahillerine ve oradan da Gazi Köprüsü ile Beyoğ-luna bağlayan bu yeni yol, İstanbulun şah damarıdır. İstanbul tarafında bugün mevcut ana yollar bu caddeye bağlı olduğu gibi, yarın yapılacak yeni yollar da yine bu Bulvardan geçecektir. Onun için Atatürk'ün büyü-k adını taşımak şerefini kazanan bu cadde, o şerefe hakikaten lâyık olarak İstanbulun yol ve münakale bakımından belkemiğini teşkil edecek bir ehemmiyeti haizdir. Bugün, büyük emekler ve gayretlerle ikmaline muvaffak olduğumuz Atatürk Bulvarını açarken İstanbulun asıl imar hamlesine doğru ilk adımı atmakta olduğumuzu sizlere müjdelemekle büyük sevinç duymaktayım, îstanbulun tarihî, iktisadî, coğrafî, arkeolojik ve turistik kıymet ve ehemmiyetine lâyık bir şekilde imarı için her şeyden evvel bu ana yolun yapılması lâzımdı. Şehrin ortasından geçen bu esaslı muvasala ve münakale yolu açıldıktan sonradır ki onun üzerinde ve etrafında yapacağımız yeni imar, tanzim ve güzelleştirme hareketlerine başlıyacağız ve îstanbulu, 10 yıl içinde, muhteşem bir mamure haline getirmeyi hedef tutan ülkümüze doğru sarsılmaz bir azim ve yorulmaz bir gayretle yürüyeceğiz. «Aziz arkadaşlar, Atatürk Bulvarının ikmali ile Marmara-nm mavi sularının yıkadığı şu güzel kıyıların, Yenikapı merkez olmak üzere, bir taraftan Sarayburnuna, diğer taraftan Yedikuleye kadar uzanıp giden kısmının imar ve tanzimine yol açılmış bulunuyor. Atatürk Bulvarının ikmali ile bunun üzerinde inşasını kararlaştırdığımız muhteşem resmî daireler ve diğer binaları yapmak imkânını da elde etmiş bulunuyoruz. Atatürk Bulvarının ikmali ile Tıp bölgesinin, Üniversite Mahallesinin ve Halicin İstanbul kıyılarının imarına ait projelerimizi de gerçekleştirmek yoluna girmiş oluyoruz. «Muhterem arkadaşlar, İki yıl önce, Atatürk Bulvarının Gazi Köprüsü Saraçhanebaşı kısmının açılış töreninde, Aziz Millî Şefimiz İsmet İnönü'nün: «Memleketin imarını, geçirdiğimiz dar zamanlarda da durdurmadık, önümüzdeki senelerde de durdurmamağa çalışacağız.» Sözlerinden ilham aldığımızı söylemiştim. O büyük-ilham ve kudret kaynağı, bütün çalışmalarımızda, her an yolumuzu aydınlatan bir meş'ale oldu. Başarma azmimizi arttıran kuvvet ve cesareti daima en büyüğümüzün hamleci ve yapıcı ruhundan aldık. Harbin önümüze çıkardığı türlü engelleri, çeşitli güçlükleri bu kuvvetle yenerek çalıştık. Her gün yeni bir mektep, yeni bir yol, yeni bir bina açıyoruz. Yeni bir eseri bitirirken ve hemen bir başkasına başlıyoruz. Sabahleyin, memleketimizin irfan ve bayındırlık hayatında pek mühim bir mevkii bulunan Teknik Üniversite ile bu müesseseye ilâve edilen yeni binanın açılma töreni kıymetli Maarif Vekilimiz Hasan Alî Yücel tarafından yapıldı. Biraz evvel Aksaray Posta Telgraf ve Telefon merkezinin yeni binasını açtık. Şimdi de bu Bulvann açılma törenini yapıyoruz. Biraz sonra da, Şişhane ile-Taksim arasında güzel bir yol haline koyduğumuz Tarlabaşı asfalt caddesini açacağız. Arkasından Taksimde yeni inşa ettirdiğimiz Tenis Kulübü binasının açılma törenini yapacağız. «İşte bir günde beş eserin birden açılma törenini yapmak imkânı ve saadetini bize veren, Büyük Millî Şefimizin yurttaki imâr hareketlerini durdurmamak yolundaki işaret ve ilhamlariyle İstanbulun imâr ve güzelleştirilmesi hususunda göstermek lûtfunda bulundukları yüksek alâka ve himayeleri olmuştur. İstiklâlin ve yurdun büyük kurtarıcısı Ebedî Şef Atatürk'e karşı îstanbulun beslediği minnet ve şükranın bir ifadesi olan bu Bulvann son kısmını açarken Aziz Cumhur Reisimiz İsmet İnönü'ye sonsuz bağlılık sevgisi ve tazim duygularımızı İstanbul halkı adına bir defa daha teyit etmeği şerefli bir vazife bilirim. «Sayın arkadaşlar, «Hepinizi hürmetle selâmUyarak İsmet İnönü devrinin sayısız güzel, medenî eserlerinden biri olan Atatürk Bulvarını büyük bahtiyarlıkla açıyorum.» Atatürk Bulvarının açılması İstanbul basını tarafından Doktor Lûtfi Kırdar'ın .büyük başarısı olarak karşılanmıştır ki, İstanbulluların hakikaten tercümanı hissiyatıdır. İstanbul Ansiklopedisi de bu başarıyı Büyük-şehrin kütüğüne mal etmek ister. Açılış töreninden sonra bulvar, o sıralarda İstanbulda ve Maarif Vekili bulunan Hasan Âli Yücel'in, gazetecilerin ve kalabalık bir halk kütlesinin iştirakiyle yürünerek geçilmiş ve bu yürüyüş Tarlabaşına kadar devam etmiştir. Bunu müteakip Atatürk Bulvarında 53 atletin iştirakiyle bir koşu tertip edilmiştir. Doktor Refik Saydam Caddesinden başlıyan koşu Gazi Köprüsü geçilerek Atatürk Bulvarı boyunca Aksarayda nihayet bulmuştur. Sü-merspordan Osman 8,26 dakikada birinci, Ga-latasaraydan Dündar ikinci, Yapı usta okulundan Sabih üçüncü olmuş ve birinci gelen atlete, Atatürk Bulvarı kupasını Hasan Âli Yücel vermiştir. 1947 den bu yana Atatürk Bulvarı güzergâhında önemli değişiklik olmuştur; 1959 eylülünde manzara şöylece tesbit edilmiştir; Gazi - Unkapanı Köprüsünden gelindiğine göre sol tarafta: Eminönü, Balıkpazarı, Asmaltı ve civarında yapılan geniş istimlâkta açıkta kalan tüccar ve esnaf için yapılmış tek katlı beton blok barakalardan geniş bir çarşı (10 blok); geride geniş bir saha işgal eden kavun ve karpuz sergileri, ki önleri bulvara kadar atılan kavun karpuz kabukları ile bir çöplük hâlinde idi; Şebsafa Sultan Gamiinin yanındaki eski sibyan mektebi yine Çocuk Esirgeme Kurumunun Küçükpazar şubesi ile dispanseri olarak kullanılıyordu; Şebsafa Camiinin üst yanında geniş arsalara yol inşa malzemesi yığılmıştı; Vefaya sapan yolun köşesinde büyük bir bina olarak Hıfzıssıhha Enstitüsü inşa edilmiştir. ATATÜRK HEYKELİ 1252 —
istanbul ANSlKLÖPEDÎSÎ Yüklə 4,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|