Istanbul Üniversitesi Matbaası

Gereğinden Az veya Fazla ve Boşuna Tedaviler

Bazen hastanın tıptan yararlanması engellenebilmektedir. Parası, ya da güvencesi olmayan hastaların tedavisi yetersiz olabilmekte ve fakir hastalar zarar görebilmektedir. Bir takım zor tedaviler de hastaya eziyet verdiğinden hasta ve ailesi tarafından istenmeyebilir. Fakat etik tartışmaların birçoğu hastaya yarar sağlamayan tedaviye boşuna devam edip etmeme kararını verme aşamasında ortaya çıkar. Örneği, aylarca bitkisel hayat sürdüren ve geri dönüşü olmayacağı kanıtlanmış bir hastanın ağrısı, şikâyetleri giderilmelidir; ama hastaya eziyet veren, invaziv, olağandışı tedaviler ile yaşamını sürdürmek gerekir mi konusu tartışmalıdır.

Olağan tedaviler, yasanın gerekli kıldığı, reddedilmesinin intihar ya da öldürme anlamına gelen zorunlu tedavilerdir. Hekimin uygulamakla yükümlü olduğu olağan tedaviler alışık olunan, her zaman yapılabilen, ödenebilir tedavilerdir. Olağandışı tedavilerin uygulanması ise bir yasa zorunluluğu olmayıp, uygulama kararı bir tercih konusudur ve hastanın durumuna, isteğine ve bulunulan yerdeki meslek standardına bağlıdır.

Solunumun ve kalp atımının yapay cihazlarla düzenlenmesi karmaşık, pahalı, eziyetli ve zor yöntemlerdir. Olağandışı tedavilerle ilgili kararın ölçüsü, tedavinin yararlı olup olmamasına bağlıdır. Eğer tedavinin boşuna yapıldığı kanıtlanmış bilgiye dayanan uzman kararı ile kesinleşmişse, bir yarar-zarar değerlendirmesi yapılmalıdır. Tedavinin amacı iyi bir sonuç beklemek olduğundan, tedavinin yarar sağlayacağı ihtimalinin olup olmaması ve bu yararın büyüklüğü tedaviye devam edip etmeme konusundaki tercihin dayandığı tıbbî ölçüdür. Eğer uygulanan tedavi yapılan masrafa ve hastanın çektiği eziyete değmeyecekse, bu zorunlu bir tedavi olmadığı gibi, fazladan bir tedavi sayılır. Fakat hastanın ya da ehliyetsiz hastanın vasisinin bilgilendirilmesi ve rızasının alınması gerekir ki onlara zarar verilmemiş olsun.

Maddi imkânlar elverdiğinde boşuna tedavi gören hastayı zorla yaşatmanın amacı ne olabilir? Amacı insanların değer ölçüleri belirler. “Kendine yeter bir kişi” olarak yaşanması tercih edildiğinde olağan dışı tedavi durdurulacaktır. Eğer olağandışı tedavi araçları iyileştirici etki yapmıyor, sadece ölümü geciktiriyorsa; hastanın ölümünün yakın ve geriye dönüşü olmadığı aksi iddia edilemez şekilde kanıtlanmışsa; hastanın rızası varsa, doktorun böyle bir hayatı koruma yükümlülüğü yoktur. Olağandışı destek tedavileriyle hastayı canlı tutmak isteğe bağlı olduğundan, sonuç alınamayan tedaviyi durduran hekim bundan sorumlu olmayacaktır. Ama bazen aile bireyleri ve toplum için bir kişinin canlı tutulmasının duygusal anlamı olabilir. Hasta yakınları, “hekim Tanrı rolü oynamamalı” diye destek tedavilerin durdurulmasına karşı çıkabilir. Hayatın uzatılmasının yeter bir amaç olup olmaması bir değer sorunudur. Fakat kaynakların sınırlı olması, kurtarılabilecek hastalara/yaralılara hak tanınmasını gerekli kılabilir ve yararsız tedavilere son verilmesine yol açabilir.