Istanbul Üniversitesi Matbaası

Yararlı Olma İlkesi Davranışlarımıza Ne Zaman Yön Vermeli?

Olabilecek bir zararı önlemek ya da azaltmak bizim gücümüz dâhilinde ise, bunun için elimizden geleni yapmalıyız. Eğer ciddi bir zarar görme ihtimali olan bir kişinin bize ihtiyacı varsa ve zarar görmemesi için bizim bir şeyler yapmamız gerekiyorsa ve her ne ise yapacağımızın o kişinin zarar görmesini önleme ihtimali varsa o kişiye yardımcı olmalıyız. Tanımadığımız, sorumlu olmadığımız kişilere sağlayacağımız yararın yeter olup olmadığını anlayabilmemiz için ölçümüz, “ben bundan azını yaparsam yanlış olur” diye düşünüyor olmamızdır. Ancak, yardım etmek isteyen kişinin eyleyeceklerinin kendi hayatına, kendi geleceğine ciddi biçimde zarar verme ihtimali bulunuyorsa, o kişi muhtaç olana yardım edemeyebilir. Örneği, yüzme bilmeyen birisinin denizde boğulma tehlikesi olan bir başka kişiye yardım edebilmesi akla uygun olmadığı gibi, mümkün de değildir.

Yararlı olma ilkesi içinde pek çok sorun barındırır ve klinik uygulamalarda birçok ikilemle karşılaşılır; hangi yararların, hangi sınırlar içinde doktorun ödevi olduğu tartışmalara neden olur. Doktorun hastaya yarar sağlaması ne zaman zorunludur, yani ödevidir ve dolayısıyla yarar sağlamakla yükümlüdür? Doktorun hastaya yarar sağlaması ne zaman isteğine bağlıdır, yani doktorun ödevini aşan bir davranış sayılır? Doktor bir hastaya yardımcı olamadığında, yarar sağlayamadığında ne zaman etik bakımdan yetersiz sayılır? Yapabilecek durumda iken hastaya yararlı olmayan bir doktor hangi koşullarda meslek ödevini çiğnemiş sayılır? Doktorun hastaya yarar sağlama yükümlülüğünün sona erdiğine nasıl karar verilir? Hasta doktordan görevinden fazlasını bekliyorsa, doktor ne yapmalıdır? Görevi dışında bir doktorun bir hastaya yardımcı olması gerekir mi? Hastanın iyileşme ümidi çok azsa, doktorun tedaviye devam etme yükümlülüğü var mıdır? Bu gibi soruları çoğaltabiliriz.

Bir insanın sağlığı ya da hayatı tehlikedeyse ve o insana olabilecek zararın önlenebilmesi için o anda oradaki doktora ihtiyaç varsa ve yapacağı müdahale ile bu insana olabilecek zararı bu doktorun önleme ihtimali bulunuyorsa ve doktorun girişimiyle o insanın tehlikeyi atlatma ihtimali varsa, doktor kendisine muhtaç olan bu insana elini uzatmalıdır. Böyle bir durumda yapılacak olanın doğru olup olmamasının ölçüsü, tıbbi girişimle hastaya sağlanabilecek yararın, ona verilebilecek zarardan ve girişimin külfetinden, yani bedelinden ağır basıyor olmasının beklenmesidir.