Istanbul Üniversitesi Matbaası

Hasta hakları açısından özel hasta grupları:

Hasta hakları açısından birçok Dünya ülkesinde özel hasta gruplarını oluşturan; çocuklar, engelliler, psikiyatrik hastalar ve yetersiz erişkinler gibi gruplarla ilgili özel düzenlemeler vardır.

Bütün ülkelerde çocuklar yasal olarak anne, baba, vasi gibi diğer kişiler tarafından temsil edilirler. Bununla birlikte çocukların kendi durumları veya tedavileri konusunda fikir beyan etmesi, karar süreçlerine katılmasının sağlanması konusunda da ortak bir ilgi vardır. Ailenin temsil yetkisinin hangi yaşlarda sona ereceği konusunda farklı uygulamalar bulunur. Çocukların değişik yaşlarda (12, 13, 14 veya 15) sağlıkla ilgili konularda kısmen karar verebilme kapasitesine eriştiği kabul edilmektedir. Ancak bir çok ülkede 16 yaşından sonra çocukların kendi kendilerini temsil edebilecekleri kabul edilir. Acil durumlarda ise ailenin onayı alınamıyorsa sağlık personeli gereken tıbbi girişimleri yapma hakkına sahiptir. Ailenin tedaviyi reddettiği, tedavinin çocuğun hayatı için zorunlu olduğu durumlarda hekimler “çocuğun korunması” ilkesine göre yasal yollara da başvurarak gerekli tedaviyi yapabilirler.

Yetersiz erişkinlerin, yani kendi durumları konusunda karar verme kapasitesinden yoksun kişilerin sağlıklarıyla ilgili kararlarda kanuni vasileri yetkilidir.

Psikiyatrik hastalıklarda ise, hasta hakları açısından bakıldığında önemli sorunlar yaşanabilmektedir. Bu kişilere yapılacak tıbbi girişimlerde hukuki olarak vasisinin onayı aranır. Tıbbi gidişatı hafif olan, ya da zaman zaman şiddetli belirtiler gösteren psikiyatrik sorunlarda, pek çok nedenle kişilerin hasta hakları dışında, insan hakları ve hukuka aykırı birtakım yöntemlerle özgürlüklerinden mahrum edildikleri, tecrit edildikleri ve birçok insanlık dışı davranışlara maruz bırakıldıkları da görülebilmektedir. Bu durumdaki hastaların her ne kadar kendisi üzerinde yapılacak tıbbi girişimlere onay verme yetkisi olmasa da, bu kişinin sırf insan olması nedeniyle saygı görme hakkı olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

Ülkemizde çocuklar ve psikiyatrik hastalarla ilgili olarak Hasta Hakları Tüzüğü’nde “Reşit ve mümeyyiz olmayanlara, kendilerine faydası olmadan, sırf tıbbi araştırma amacı güden tıbbi müdahaleler hiçbir surette tatbik edilemez. Faydaları bulunması şartı ile reşit ve mümeyyiz olmayanlar üzerinde tıbbi araştırma yapılması, velilerinin veya vasilerinin rızasına bağlıdır” maddesi yer alır.

Yine bu özel hasta gruplarından birini oluşturan engellilerin haklarını da, hasta haklarından, hasta haklarını insan haklarından ayırmak mümkün değildir. Engellinin öncelikle sağlığı ile ilgili olarak tıbbi hakları vardır. Sağlığını yeniden kazanabilmek için ne gibi olanakların mevcut olduğundan haberdar olmak ve bunlardan nasıl yararlanacağını bilmek hakkına sahiptir.