İxtisasın şifri və adı
Maşınqayırma müəssisələrində istehsal potensialından istifadə səmərəliliyinin dinamikası
Yüklə 1,25 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III FƏSİL MAŞINQAYIRMA MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ İSTEHSAL POTENSİALINDAN İSTİFADƏ SƏMƏRƏLİLİYİNİN YÜKSƏLDİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ
2.3. Maşınqayırma müəssisələrində istehsal potensialından istifadə səmərəliliyinin dinamikası Bazar münasibətləri şəraitində müəssisələrin davamlı inkişafı onların rəqabət mü ba rizəsində üstünlüklərindən aslı olur. Belə şəraitdə müəssi sələr əsasən üç yolla - ke y fiyyətə, differensiallaşdırma strategi yasına və xərclərə əsaslanaraq rəqabət üs tü n lü yü əldə edirlər. Keyfiyyətə əsaslan rəqabət üstünlüyünün əsasını məhsulun alı cı ya yü k sək fayda təklif edən fərqli key fiy yəti təşkil edir. Bu keyfiyyət ya məhsul is te hsalı ilə əlaqədar olan xərc lərin azal dıl ması hesabına, ya da məhsulun effektlili yi nin artı rı l ma sı hesa bına təmin edilir. Beləliklə, müəssisə öz məhsullarına rəqib lə rin mə h sul la rına nis bə tən daha yüksək qiymət müəyyən etmək imkanı əldə edir. Di f fe rensial laş dırma strategiyasında müəssisə özünün mar ketinq “nou-hau”su na, möv cud məhsulla rın heç birinin ödəyə bilmədiyi alıcı gözlən tilərini aşkar etmək qa biliyyə tinə malik ol du ğunu və bu gözləntilərə uyğun gəldiyini nümayiş etdirməlidir. Xərclərə əsaslanan rəqabət üstünlüyü müəssisənin qiymətin və xərclərin sə viy yə si üzərində nəzarət edilməsi, həmçinin inzibatçılıq və məhsulun idarə edil məsi sa hə sində üstün mövqeyə ma lik olması ilə şərtlənir. Müəssisənin məhsulunun maya də yə ri prioritet rəqibə nisbətən daha aşağı olduğundan, bu, istehsalçı üçün xüsusilə qi y mə t lidir. Qeyd etdiyimiz kimi, son illərdə səhmdar cəmiyyətdə istehsal olunmuş neft-mə dən avadanlıqlarının qiyməti stabil olmamışdır. Bu, bir çox amillərlə əlaqədardır - bir tə rə fdən bazar elementlərindən yəni, tələblə təklifdən aslı olursa, digər tərəfdən isə mə h su lun qiymətinin formalaşmasında onun maya dəyərinin mühüm əhəmiyyət kəsb etməsidir. Məhsulun maya dəyərinin kəmiyyəti müəssisənin istehsal potensialın dan nə dərəcədə səmərəli va ya qeyri-səmərəli istifadə olunmasını özündə əks etdirən mü hüm iqtisadi göstəricilərdən biridir. Bu baxımdanda tədqiqat obyekti seçdiyimiz «Az ne ftkimyamaş» ASC-nin törəmə müəssisələrində onların istehsal potensialından isti fadə səmərəliliyininin dinamikasını araşdırmaq üçün istehsal olunan məhsulların ma ya dəyərinin dəqiq təhlili zəruri şərtdir. Aparılmış təhlil göstərir ki, «Azneftkim ya maş» ASC-in 9 törəmə müəssisələri üz rə istehsal olunmuş 1 manatlıq məhsulun maya dəyəri 2014-ci ildə 0,97 manat təş-kil etmiş və 2000-ci illə müqayisədə 0,09 manat artmışdır. Qeyd edilən göstərici 2014-ci ildə B.Sərdarov adına maşınqa yırma zavodda (1,2 man), “Bakı fəhləsi” ma şın qayırma zavodunda (1,01 man) və Bakı neft-qaz mədən avadanlıqları zavodunda (1,1 man) olmuşdur. Ümumiyyətlə, məhsulun maya dəyərinin təhlili göstərir ki, digər göstəricilərin di n kamikasında olduğu kimi burada da heç bir qanuna uyğunluq olmamış, onun səviy yəsi gah artmış, gah da azalmışdır. Neft maşınqayırma müəssisələrində istehsal pote n si alının ayrı-ayrı elementlərindən istifadə səviyyəsini təhlil etmək üçün məhsulun ma ya dəyərinin strukturunu və ayrı-ayrı xərc maddələrinin dəyişmə dinamikasını öy rən mək zəruridir. Neft maşınqayırma müəssisələrində məhsul istehsalının maya dəyə rinin strukturunun dəyişmə dinamikası aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (bax: cədvəl 2.9.). Cədvəl məlumatlarının təhlili göstərir ki, neft maşınqayırma məhsullarının maya dəyərində ən böyük xüsusi çəkiyə material xərcləri malikdir. Bu isə, əvvəl qeyd olun-du ğu kimi, məhsulun materialtutumluğunun yüksək olduğunu göstərir. Cədvəldən gö ründüyü kimi, maşınqayırma məhsullarının maya dəyərinin qurluşunun təhlili zamanı yanacaq və enerji xərcləri material xərclərinin tərkibində deyil ayrı bir xərc elementi kimi göstərilmişdir. Maşınqayırma müəssisələrində material xərclərinin mütləq həcminin artımı bi ri n cisi, törəmə müəssisələrdə məhsul istehsalında nomenklaturanın sayının azal daraq da ha yüksək material tutumlu məhsulların payının artması ilə izah edilə bi lər. Belə ki, son bir neçə ildə B.Sərdarov və “Bakı fəhləsi” adına maşınqayır ma za vo d larında ye ni məhsulların istehsalına başlanmışdır və onlar daha yüksək mate ri al tutumlu məh su l lardır. İkincisi, material xərclərinin mütələq həc minin artması material resu r slarının qi ymətinin artması səbəbindən baş vermişdir. Belə ki, 2000-2014-ci illər də xammal və material, yanacaq, elektrik enerjisi və su yun qiymət lərin bir neçə də fə artmışdır. Üçü ncüsü, həmin müəssisələrdə yeni nor ma və nor ma tiv lərin işlən mənəsi və müasir te xnologiyalardan istifadə olunmaması ilə izah edilə bilər. Cədvəl 2.9. Azneftkimyamaş- müəssisələrində istehsal edilmiş məhsulun maya dəyərinin quruluşu (faizlə)
Məlum olduğu kimi, müəssisənin istehsal potensilının əsas tərkib element lərin dən biri olan işçi qüvvəsindən istifadəni təhlil etmək üçün əmək məh suldar lığı göstə ri cisindən istifadə edilir. «Azneftkimyamaş» ASC-nin törəmə istehsal mü ə s si sələ ri n də əmək məhsuldarlığının dinamikası aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (Cədvəl 2.10). Cədvəl 2.10-un məlumatları göstərir ki, «Azneftkimyamaş» ASC-nin bütün tö rə mə müəssisələrində əmək məhsuldarlığının dəyişmə tempi qeyri sabit olmuşdur. Bu da onunla əlaqədardır ki, müəssisələrdə həmin dövrdə məhsul istehsalı dəyişkən ol muş, müəssisələr ahəngdar və birqərarlı işləməmişlər. Cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi, təhlil aparılan dövrdə ümu mi likdə ma şınqayırma müəssisələrində əmək məhsuldarlığının səviyyəsi artmışdır. Be lə ki, 2014-ci ildə 2000-ci ilə nisbətən əmək məhsuldarlığı Bakı neft mədən maşınqayırma zavodunda 23,8 dəfə, B.Sərdarov adına ma şın qayırma zavo dunda 17,2 dəfə, Balaxanı maşınqayırma zavo dunda 9,7 də fə, Sə bail maşınqayırma zavodunda 8,7 dəfə, Bakı ne ft-qaz mədən avadanlıqları maşınqayırma zavo dunda 6,4 də fə, Zabrat ma şın qa yırma zavo dun da 7,7 dəfə, “Bakı fə h ləsi” maşınqayırma zavodunda 5,4 dəfə, Sura xa nı maşın qa yırma zavo du nda 3,3 dəfə, Sabunçu EİB-də 2,9 dəfə, artmışdır. Cədvəl 2.10. Azneftkimyamaş- müəssisələrində əmək məhsuldarlığının səviyyəsi (min manat/adam)
Törəmə müəssisələrdə əmək məhsuldarlığının bu cür ar tı mı bir ne çə amilin tə siri nəticəsində baş vermişdir. Belə ki, birincisi, təhlil apa rı lan dövrdə qe yd olun du ğu kimi, içilərin sayı dəfələrlə azalmışdır. Belə ki, 2014-ci il də içilərin sa yı 2000-ci ilə ni s bətən B.Sərdarov adına maşınqayırma zavodunda 6,01 dəfə, Suraxanı maşın qayır ma zavodunda 3,4 dəfə, Sa bunçu EİB-də 1,8 dəfə, Bakı ne ft-qaz mədən avadan lı qları maşınqayırma zavodunda 1,8 dəfə, Zab rat maşın qa yırma zavodunda 1,4 dəfə, “Ba kı fəhləsi” maşınqayırma zavodunda 1,4 dəfə, Səbail maşınqayırma zavo dunda 1,4 dəfə azalmışdır. İkincisi, in filyasiya və digər amillərlə əlaqədar olaraq hə min müə s si sə lərin istehsal etdikləri məhsulların sa tış qiymətlərinin artma sıdır. Əvvəlki məlumat lardan da mə lum oldu ki, bu maşın qa yı rma müəssi sələrində məhsul isteh salının həci mi natural formada artma mışdır, əksi nə azalmışdır. Müəssisənin əmək resurslarının məhsuldarlığı onların təhsil səviyyələrindən bi la vasitə aslıdır. “Azneftkimyamaş” ASC-nin törəmə müəssisələrində işçilərin ək sə ri y yəti tam orta təhsillidir. Belə ki, 2014-ci ildə Bakı NMZ-da işlə yən işçilərin 16,7 faizi ali təhsilli, 6,9 faizi orta ixtisas təhsilli, 20,8 faizi ilk pe şə ixtisası təhsilli, 51,4 faizi tam orta təhsilli, 3,8 faizi ümum or ta təhsilli, “Bakı fəhləsi” zavodunda işləyən işçilərin 17,8 faizi ali təhsilli, 7,8 faizi orta ixtisas təhsilli, 4,2 faizi ilk peşə ixtisası təhsilli, 66,7 faizi tam orta təhsilli, 0,6 faizi ümum orta təh silli, Suraxanı maşı n qa yı rma zavodunda işləyən işçilərin 22,8 faizi ali təh silli, 29,8 faizi or ta ixtisas təhsilli, 0,2 faizi ilk peşə ixtisası təhsilli, 55,7 faizi tam or ta təhsilli, 6,1 faizi ümum orta təhsilli təşkil etmişdir. Bu cür vəziyyətin yaranmasının başlıca səbəblərindən biri Azərbaycan Respubli ka sı Nazirlər Kabnetinin 2004-cü il 6 aprel tarixli 60 s saylı Sərəncamına uyğun ola raq bir sıra sə naye müəssi sə lərinin, o cümlədən “Azneftkimyamaş” ASC-nə daxil olan maşın qayırma zabodla rının Bakı şəhərinin kənarlarına köçürülməsi nəticəsində uzun müd dət isteh salat təcrübəsinə malik olan peşəkar yaşlı içilərin müəssisələrdən uzaqlaşmasıdır. Son dövrlərdə törəmə müəssisələrdə işçilərin ixtisaslarının artırılması istiqamə-ti ndə görülən işləri heç də qənaətbəxş qiymətləndirmək olmaz. Belə ki, 2006-cı ildə Səttarxan adına zavodda 32 nəfər peşə hazırlığına və 10 nəfər ixtisasartırmaya, Keşlə maşınqayırma zavodunda 4 nəfər peşə hazırlığına və 18 nəfər ixtisasartırmaya, Sura xa nı maşınqayırma zavodunda 400 nəfər peşə hazırlığına və 71 nəfər ixtisasartırma ya, Sabunçu EİB-də 23 nəfər peşə hazırlığına və 5 nəfər ixtisasartırmaya, B.Sərdarov adına maşınqayırma zavodunda 87 nəfər peşə hazırlığına və 53 nəfər ixtisasartırmaya, “Bakı fəhləsi” zavodunda 258 nəfər peşə hazırlığına və 364 nəfər ixtisasartırmaya, Bakı maşınqayırma zavodunda 64 nəfər ixtisasartırmaya göndərildiyi halda, son döv r lərdə cəmiyyətin nəzdində yüksək ixtisaslı gənc fəhlə kadrların hazırlanması və mü təxəssislərin ixtisas səviyyəsinin yüksəldilməsi, üçün hər cür şəraiti güclü maddi-te x niki bazası olan “Təlim mərkəzi” yaradılmasına baxmayaraq, 2011-ci ildə B.Sər da rov adı na maşınqayırma zavodunda cəmi bir nəfər sertifikat almaq məqsədilə ixtisas artı mağa göndərilmişdir.
Cədvəl 2.11. Azneftkimyamaş- müəssisələrində fondverimi göstəricisinin dinamikası
2014-ci ildə "Azneftkimyamaş" ASC-nin 9 istehsal törəmə müəssisələri üzrə ümu mi fond verimi göstəricisi 0,47 man/man (2010-cu ildə 0,48 man/man) təşkil et mi şdir. 2.11 saylı cədvəlin məlumatlarının təhlili göstərir ki, maşınqayırma zavod larının hamsında istehsal əsas fondların fond verimi 2014 -ci ildə 2000-ci ilə nisbətən yüksəlmişdir. Belə ki, 2000-ci ilə nibətən 2014-ci ildə fo n dverimi Balaxanı maşın qayırma zavodunda 6,8 dəfə, Bakı NMZ-də 6,7 dəfə, Sə bail maşın qa yırma zavodun da 5,4 dəfə, Zabrat maşınqayırma zavodunda 5 dəfə, “Bakı fəh ləsi” ma şın qa yı rma zavodunda 3,1 dəfə, B.Sərdarov adına maşınqayırma zavodunda 3 dəfə, Suraxanı ma şınqayırma zavodunda 1,5 dəfə, Sabunçu EİB-də 1,4 də fə art mı şdır. Törəmə müəssisələrdə fondverimi göstəricisinin artması o demək deyildir ki, bu mü s sisələrdə istehsal əsas fondlardan səmərəli istifadə olunur. Əmək məhsuldarlığı gö stəricisində olduğu kimi bu gəstəricinin artımı birincisi, müəssisələrdə məhsul iste h salının dəyər ifadəsində artımı ilə əlaqədardır. Belə ki, təhlil edilən dövrdə bu artım Bakı neft mədən maşınqayırma zavo dunda (26,1 dəfə), Balaxanı maşınqayırma za vodunda (7,1 dəfə), Səbail maşınqayırma zavodunda (5,04 dəfə), Zabrat ma şın qayı rma zavodunda (4,7 dəfə), “Bakı fəhləsi” maşın qayırma za vodunda (3,9 dəfə), Bakı neft-qaz mədən avadanlıqları zavodunda (3,6 də fə), B.Sərdarov adına maşın qayırma zavodunda (2,9 dəfə), Sabunçu EİB-də isə (1,6 də fə) olmuşdur. İkincisi isə bəzi müə ssisə lə r də istehsal əsas fondların dəyərinin azalması ilə izah olunur. Təhlil edilən dö v rdə istehsal əsas fondların dəyəri Su ra xanı maşınqayırma zavodunda 1,5 dəfə və Bakı NQMZ-də 1,4 dəfə aza lmışdır. Ümumilikdə, müəssisənin istehsal potensialından istifadənin səmərəliliyi öz ək si ni nəticə etibarı ilə bilavasitə mənfəət və ren ta bellik gös təri cilərində tapır. Bu baxı m danda neft maşınqayırması müəssisələrinin timsalında həmin göstəricilərin təhlili mü hüm əhəmiyyət kəsb edir. Digər təsərrüfat subyektlərində olduğu kimi, «Azneft ki m ya maş» ASC-in törəmə müəssisələrində də mənfəət məhsul sa tı şın dan və bir də mə hsul satışından kənar fəaliyyət hesabına for malaşır. Son illərdə neft maşınqayırma mü ə s sisələrinin mənfəətin məbləği və renta bellik səviyyəsini xarakterizə edən məlu ma tlar aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (cədvəl 2.12). Cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi, “Bakı fəhləsi” və Səbail maşın qa yı r ma zavo dlarından başqa qalan bütün zavodlarda 2000-2014-ci illər ərzində mə n fəə tin həcmi azalmışdır. Apardığımız araşdırmalardan məlum olur ki, son dövrlərdə neft ava danlıqlarının istehsalı üzrə ixtisaslaşmış müəssisələrin balans mənfəətinin azalma sının başlıca cəbəblərindən biri satışdan kənar fəaliyyətlərinin ziyanla başa gəlməsi dir. Belə ki, 2012-ci ildə Sabunçu EİB və Bakı neft-mədən maşın qa yı rma müəssi sə lə ri nin satışdan kənar fəaliyyəti ziyanla başa gəlmişdir.
Cədvəl 2.12 «Azneftkim ya maş» ASC-in törəmə müəssisələrində mənfəətin (ziyanın) və rentabellik səviy yəsinin dinamikası (2000-2014-ci illər)
Məlumdur ki, istənilən müəssisədə ümumilikdə resurslardan nə dərəcədə səmə r əli istifadəni öyrənmək üçün mütləq iqtisadi səmərəlik göstəricisi olan retabellik gö s tə ricisindən istifadə olunur. Bunu nəzərə alaraq tədqiqat obyekti kimi seçdiyimiz müə s sisələrdə də adı çəkilən göstəricinin araşdırılmasını zəruri hesab edirik. Aparı dı ğımız təhlillər göstərir ki, 2000-ci illə müqayisədə 2014-ci ildə “Bakı fəhləsi” zavo du istisna olmaqla, qalan bütün maşınqayırma müəssisələrində rentabellik səvi yyəsi aza l mışdır. 2014-ci ildə maşınqayırma müəssisələrində ümumi rentabelliyin səviyyəsi məh su lun rentabelliyinə nisbətən aşağı səviyyədə olmuşdur. Belə ki, ümumi rentabelliyin sə viyyəsi məhsulun rentabelliyinə nisbətən Sabunçu EİB-də 5,1 dəfə, Suraxanı maşı n qa yırma zavodunda 2,9 dəfə, Zabrat maşınqayırma zavodunda 2,1 dəfə və “Bakı fə h ləsi” maşınqayırma zavodunda 1,6 dəfə az olmuşdur. Maşınqayırma müəssisələrində rentabellik göstəricisinin səviyyəsinin azal ma sı nın əsas səbəblərindən biri mənfəətin həciminin azalmasıdırsa, digər səbəb isə xərclə rin səviyyəsinin artmasıdır. Xərclərin səviyyəsinin artması əsasən bir tərəf dən həmin müə ssisələrdə istehsal potensialından səmərəli istifadə olunmaması və di gər tərəfdən isə, artıq qeyd olunduğu kimi, son dövrlərdə xammal və materialın, ener jinin, qa zın, su yun qiymətlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasıdır. Bütün qeyd olunanlar, yəni, hal-hazırki dövr üçün ölkənin neft maşınqayırma sə na yesinin mövcud istehsal potensialdan tam gücü ilə istifadə edə bilməməsi neft ma şınqayırma sənayesinin əsas məhsullarının maksimum çatdırılmış gücündən dəfə lə r lə aşağı işləməsi ilə sübut olunur. Qeyd olunanlar aşağıdaki cədvəlin məlumatla rın da da öz əksini tapmışdır. Cədvəl 2.13 Azneftkimyamaş- sənayesinin bəzi məhsullar üzrə potensial imkanları
Cədvəl 2.13-ün məlumatlarından göründüyü kimi, 2014-ci ilin məlumatlarına əsa sən mancanaq dəzgahları çatdırılmış gücdən 213,2 dəfə, fontan armaturları 72,3 də fə, ştanqlı quyu nasosları 16,5 dəfə, kəmər başlığı 31,1 dəfə, qazma dəzgahı 65,6 də fə az istehsal olunmuşdur. Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, təhlil dövründə «Az neftkimyamaş» ASC-nin törəmə müəssisələrində istehsal potensialdan səmərəli is tifadə edilməmişdir. Bütün bunların nəticəsi olaraq son dövrlərdə «Azneftkimyamaş» ASC-nin törə mə müəssisələrinin bazar payı azalmışdır. Məsələn, manacanaq dəzgahları baza rın da bu məhsulun ənənəvi istehsalçısı olan “Bakı fəhləsi” zavodun bazar payı 2010-cu ildə cə mi 9,2 faiz təşkil etmiş və 2006-cı illə müqa yisədə 14,5 faiz bəndi azal mışdır. «Qalamaşın qayırma» ASC-i hal-ha zırda mancanaq dəzgahları bazarında 90,4 faiz bazar payına malik olaraq li derdir (cədvəl 2.14). Cədvəl 2.14. Mühüm növ neftmaşınqayırma məhsullarının satışının quruluşu (%-də)
Qeyd: Cədvəl Azərbaycan Respublikası Statistika Komtəsi və «Azneftkimyamaş» ASC-nin materialları əsasında hazırlanıb. «Azneftkimyamaş» ASC-nin törəmə müəssisələrində istehsal olunan neft-mə dən avadanlıqlarının satışının azalmasının səbəblərindən biri istehsal olunmuş məhsu l ların bölüşdürülməsi və satışının düzgün təşkil edilməməsi səbəbindən satış xərc lə ri nin səviyyəsinin artmasıdır. Fikirimizcə, müasir şəraitdə "Azneftki m ya maş" ASC-in törəmə müəssisələri tərəfindən istehsal olunan məhsulların satışının sü rə t ləndirilməsi satış xərclərinin azaldılması baxımından cəmiyyətin mərkəzləşdiril miş va hid satış şəbəkəsinin yaradılması daha yaxşı nıticə verə bilər. «Azneftkimyamaş» ASC-nin törəmə müəssisələrinin bazar paylarının azalması əsa sən bu müəssisələrdə istehsal olunan məhsulların keyfiyyətinin yüksək olmaması və rəqabət qabliyyətlilik səviyyəsinin aşağı olması ilə əlaqədardır. Lakin 2000-ci il dən etibarən neft maşınqayırma məhsullarının keyfiyyətinin yüksəldilməsi, onun bey nəl xalq sta n dar tlara, xüsusəndə Amerika Neft İnstitu tunun (API) stadartlarına uyğun layşdırıl ma sı, sertiikatlaşdırlması və s. üzrə məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilməyə başla mış dır. Belə ki, son illərdə «Azneftkimyamaş» ASC-nin Suraxanı, Bakı neft-mədən ma şı nqayırma və Zabrat maşınqayırma zavodlarında 7 adda və 13 tip-ölçüdə neft ava da n lıqları «API» standartı üzrə istehsal edilir. Eyni zamanda adı çəkilən mü ə s sisələr ilə ya naşı, digər müəssisələrdə də 2005-ci ildən etibarən «ISO» standart ları üz rə serti fi ka tlaşdırılmışdır. Son dövrlərdə TACIS proqramı çərçivəsində milli proq ramda nəzə r də tutulan layihə üzrə Sabunçu EİB, “Bakı fəhləsi” və Balaxanı maşınqa yırma zavo dları törəmə açıq səhmdar cəmiyyətlərinin istehsal etdikləri məh su l ların API monoq ra malarının alınması üçün sertifikatlaşdırılma işləri həyata keçi rilmişdir. Bunlara baxmayaraq hal-hazırda da «Azneftkimyamaş» ASC-nin törəmə müəs si sə lərinin istehsal etdikləri məhsulların standartları beynəlxalq standartlara uyğun gə l mir və buna görə də bu müəssisələr analoji məhsul istehsalçıları ilə rəqabət apara bi l mirlər. Bu baxımdan da yerli və xarici potensial istehlakçılar bu məhsulların satın alı nma sında o qədərdə maraqlı deyillər. «Azneftkimyamaş» ASC-nin törəmə müəssisələrinin bazar payının itirməsinin di gər səbəbi isə son dövrlərdə MDB ölkələrinin bəzilərində xüsusu ilə, vaxtı ilə bu Azə rbaycan neft maşınqayırma zavodlarının istehsal etdikləri neft maşınqayırma mə h su llarının alıcıları olan Ukrainanın və Rusiyanın özlərinin çox güclü maddi-texniki ba zası olan müəssisələrində yüksək keyfiyyətə malik neft maşınqayırma məhsulla rı nın istehsalıdır. Bunun nəticəsində «Azneftkimyamaş» ASC-nin müəssisə lərinin ixra cı əməliyyatlarında bu müəssisələrin məhsullarının ənənəvi alıcıları olan Rusiya, Uk rai na, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkstan və digər ölkələrin payı azal mışdır. Bütün bu nları cədvəl 2.15-in məlumatlarından da görmək olar. Cədvəlin məlumatlarından da göründüyü kimi, son dövrlərdə cəhmdar cəmiy-yə tin məhsul ixracının səviyyəsi azalmışdır. Belə ki, 2012-ci ildə «Azneftkimyamaş» ASC-nin törəmə istehsal müəssisə lərinin ixrac etdikləri məhsulların həcmi 2000-ci ildə həmin müəssisələr tərəfindən ixrac olunan məhsulların həcminin 57,8 %-ni təşkil etmişdir. Cəmiyyətin ixrac etdiyi maşınqayırma məhsulları arasında əsasən kalon başlıq ları, qaldırıcı qurğular, reduktorlar, sıxıcı alətlər, kəşfiy yat qazma avadanlıqları, man ca naq dəzgahları və onlara ehtiyat hissələri, siyirtmələr, qıfıllar və s. olmuşdur. Cədvəl 2.15 «Azneftkimyamaş» ASC -nin MDB ölkələri üzrə məhsul göndərilməsi haqqında məlumat (min man.)
Neft sənayesinin ölkədə ənənəvi və başlıca istehsal səhəsi və dünya bazarında bu məhsullara böyük təlabatın mövcud olduğunu nəzərə aldıqda cəmiyyətin inkişaf pe rspektivlərində ixracın stimullaşdırılması ilə bağlı ciddi tədbirldərin həyata ke çirilmə sini zəruri edir. Bu baxımdan xarici arenada aktiv marketinq fəaliyyətinin təşkili, mö vcud beynəlxalq təcrübədən istifadə olunması, eyni zamanda rəqabət qa biliyyəti nin yüksəldilməsi ilə bağlı bütün potensial texniki və maliyyə imka n la rı, prioritet ki mi qiymətləndirilməli və həyata keçirilməlidir. Bu baxımdan da xari ci ölkələrdə xü su silə də MDB ölkələrində neft-mədən avadanlıqları bazarlarının ge nişləndirilməsi üçün «Azneftkimyamaş» ASC-nin məhsullarının daimi alıcısı olan Rusiyada, Ukray na da, Qazaxıstanda ticarət evlərinin yaradılması daha məqsə də uyğundur. Şübhəsiz ki, səhmdar cəmiyyətin və ya onun törəmə müəssisələrinin ha zırkı maliyyə vəziyyəti xa rici ölkələrdə ticarət evlərinin yaradılmasına imkan ve rmir. Bunu nəzərə alaraq sə hm nəzarət paketi tamamilə dövlətə məxsus olan bu səhmdar cəmiyyət üçün bu iş lə rin dövlətin müvafiq qurumları tərəfindən həyata ke çirilməsi daha yüksək nəticə lər ve rə bilər. Bunu bir çox ölkələrin təcrübələ rin dən də görmək mümkündür. Belə ki, in ki şaf etmiş ölkələr dövlət və qeyri-dövlət mülkiyyətində olan müəssisə lərdə ixracı sti mu llaşdırmaq baxımından xarici ölkə lərdə bəzi mühüm işlər görürlər ki, bunlardan bi ri də ticarət evlərinin yaradıl masıdır. III FƏSİL MAŞINQAYIRMA MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ İSTEHSAL POTENSİALINDAN İSTİFADƏ SƏMƏRƏLİLİYİNİN YÜKSƏLDİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ
Azad rəqabət şəraitində istənilən müəssisənin davamlı inkişafı onun malik oldu-ğu istehsal po ten sialının kəmiyyətindən və ondan nə dərəcədə səmərəli istifadə olun ma sından bilavasitə aslıdır. Artıq qeyd edildiyi kimi, mövcud istehsal potensialı məh su lun ha zırlanmasına xidmət edir. Aydındır ki, fasiləsiz təkrar edilən istehsal prose si ni həyata keçirmək üçün istehsal pote n sia lı da mütəmaddi olaraq kəmiyyətcə artırı l ma lı keyfiyyətcə təkmilləşdirilməlidir. Müəs sisənin istehsal potensialının özü nün in ki şafına bir çox amillər təsir göstərir. Adətən, isteh sal potensialının formalaş ması və in kişafına, bir tərəfdən meta sistem, digər tərəfdən isə özünüin ki şaf proses lərinin də tə siri olur. Bu baxımdan da, müəssisədə yüksək səviyyədə istehsal poten sia lının for ma laşdırılması üçün, ilk növbədə ona (istehsal potensialına) təsir edən bütün amil lər dəqiq araş dırıl malı və qiymətləndirilməlidirlər. Müəssisənin fəaliyyətdə olduğu dövrdə onun istehsal potensialına həm daxili və həm də xarici mühit amilləri təsir edir. Müəssisənin istehsal potensialının xarici mü hit ilə qarşılıqlı əlaqələrinin bütöv tərkibi X çoxluğu ilə xarakterizə olunur (şəkil 3.1). İs tehsal potensialının müəssisənin məh sul la rına tələbin səviyyəsi ilə qarşılıqlı təsiri isə X1 və X2 çoxluğu ilə səciyyələnir. Birinci X1 isteh sal potensialı sistemi nə verilən tə lə blərin sayından ibarətdir. Bu tələblər, hər şeydən əvvəl, isteh sal potensialı ele me n tlərinin tərkibinə, onların mütənasib və balanslaşdırılmış inkişafına aiddir. Müəs si sənin məh sul la rına tələbin səviyyəsinin dəyişilməsinə görə hissələrdə və istehsal po te nsia l ın da bütövlükdə struktur dəyişiklikləri baş verir. X2 çoxluğu isteh sal proq ra mı nın formalaşması və iqtisadi cəhətdən məqsədyönlü tələbatın müəyyən ləş di ril məsi (is te hsal gücü haqqında məlumatlar, işçi qüvvəsinin mövcudluğu, xammal və mate rialla təminatı və s.) nəzərə alınması vacib olan real imkanlar (resurslar) ba rə də «bu raxılış» məlumat lardan ibarətdir. Cəmiyyyətin elmi potensial sistemi ilə qarşılıqlı təsir X3 və X4 ço xluqları ilə ifadə olunur. X3 istehsal potensialı ictimai inkişaf, ida rəetmə qa nun ları və təbiətin obyektiv qanunlarının təsir mexanizmi barədə bilik lər lərdən ibarət el mi in fo rmasiya axınını müəyyən edir. Elmi tədqiqatın nəticələri iste hsal poten sialı nın in ki şafının məqsəd və məsələlərinin formalaşmasın da mühüm rol oynayır. X4 çoxluğu el min inkişafına təsir göstərən parametrlərdən ibarətdir. Bunlar istehsal po ten sialı siste mində fəaliy yət göstərən qanunauyğunluq ların xarak teri, həm çinin, idarə et mə metod la rında tətbiq edilən məh su lun, istifadə edilən texnika və tex no logiyanın keyfi y yəti ba rədə məlumat ala bilər. Labo ratoriyada keçirilən eks peri mentlərin nəti cələri alim və konstruktorların daimi elmi axtarışları nəticəsində ye ni ideyalar yara nır, elmi fər zi yyələr irəli sürülür, bir sözlə elmi potensialın inkişafının əsa sları quru lur. X2 X1 X4 X3 X6 X8 X5 X7
X9 X10 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||