Ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalar fanining o’quv-uslubiy majmuasi

Tilning boshqaruvchi konstruksiyalari.
MATLAB dasturlash tili sifatida Fortran, Algol, Pascal, C,C++, VisualBasic, Visual C/C++, Borland C/C++ Builder, Delphi kabi dasturlash tillariningayrim yutuqlari va imkoniyatlarini o’zida saqlab, moslashtirib, ularni yanadaqulaylashtirgan. Tizimda 2000 dan ortiq funksiyalar, mavjud bo’lib, hisoblashjarayonlarini tashkil etishda asosan 9 ta operator va 14 ta xizmatchi so’zlardanfoydalaniladi. Izohlar % belgisi bilan boshlanadi.
O’zlashtirish operatori.

2. Shartli operator.

3. Tanlash operatori.

4. Parametrli takrorlash operatori.

Izoh: Parametrli takrorlash jarayoni chekli bo’lishi kerak. Agar qadamko’rsatilmasa avtomatik tarzda qadam 1 ga teng hisoblanadi.
5.Parametrli takrorlash operatori.

Izoh:Bundatakrorlash jarayoni tashkil etishda avval boshlang’ich qiymat kiritilishi kerak.

7.break operatori.

8. MATLABda funksiyalar tuzish operatori( function).

9. return operatori.

Bu operatorlarni mustaqil o’rganishni foydalanuvchiga havola qilamiz.
Matlab tizimida fayllar.
MATLAB tizimida murakkab hisoblash jarayonlarini tashkil qilishdabuyruqlar oynasining buyruqlar satri bir qator noqulayliklar tug’dirishi mumkin.Masalan, muayyan masalalarni yechish uchun tuzilgan dasturlarni qayta-qaytayozish, ko’plab buyruqlarni bir vaqtda bajarish va hk. Bunday noqulayliklarnioldini olish uchun MATLABda kengaytmasi m bo’lgan M-fayllardan foydalaniladi.
Umuman olganda,MATLAB tizimidagi deyarli barcha funksiyalar M-fayl(M-file) lar ko’rinishida Toolbox larda saqlangan holda jamlangan.Foydalnuvchi ishlash vaqtida va keyinchalik zarur bo’lganda o’ziga keraklifunksiya va buyruqlarga ham buyruqlar satrida, ham M-fayllarda murojaat qilishorqali ulardan foydalanishi mumkin.
M-fayllar asosan 2 xil: fayl-programma va fayl-funksiya ko’rinishidabo’ladi. Yangi M-faylni yasash va tahrirlash uchun MATLAB tizimi asosiyoynasida File →New→M-file ketma-ketligini bajaramiz. Natijada yangi M-faylni tahrirlash oynasi ochiladi. Foydalanuvch tuzgan fayl-programmanifoydalanuvch istalgan nomda saqlash imkoniyati mavjud.
Misol: 5! (besh faktorial) ni hisoblash dasturi tuzilsin. Dasturni fayl-
programma ko’rinishda tuzamiz.
Yechish:
1. File→New→M-file ketma-ketligini bajaramiz. Bunda yangi M-fayl oynasi ochiladi.
2. Quyidagi buyruqlarni kiritamiz va faylni saqlaymiz:

3. Debug→Run buyrug’i (yoki F5 tugmasi)ni bajaramiz yokiuskunalar panelidagi tugmasini bosamiz. Natijada tizim asosiy oynasidagi buyruqlar satrida
>>
a =
120
natija chiqadi.
Bu natijani tizim asosiy oynasini buyruqlar satrida tuzilgan M-faylni nomiga
murojaat qilish orqali ham olsa bo’ladi:
>> pr1
a =
120
Misol: n! (n faktorial)ni hisoblash dasturi tuzilsin. Dasturni fayl-funksiyako’rinishda tuzamiz.
Yechish:
1) File→New→M-fileketma-ketligini bajaramiz. Bunda yangi M-fayl ochiladi.
2) Quyidagi buyruqlarni kiritamiz va faylni saqlaymiz:

3) Tizim asosiy oynasini buyruqlar satrida tuzilgan M-faylni nomiga
murojaat qilish orqali istalgan natural sonning faktorialini olish
mumkin bo’ladi:
>> factn(6)
ans =
720
>> factn(100)
ans =
9.3326e+157
>> h=vpa(factn(100),160)
h=
933262154439441021883256061085752672409442548549605715
091669104004079950642429371486326940304505128980429892
96944474898258737204311236641477561877016501813248. Yuqoridagi misollardan ko’rinib turibdiki, fayl-funksiyalarni tuzib,funksiya nomi bilan saqlab, uni foydalanuvchi zarur bo’lganda aynan o’shanom bilan buyruqlar satrida murojaat qilib, bemalol foydalanish imkoniyatigaega bo’lar ekan. MATLABda mavjud bo’lmagan funksiya yoki hisoblashalgoritmlarni foydalanuvchi o’zi tuzib, ularni mos Toolbox larga yoki yangipapkaga yig’ib, yangi dasturlar kutubxonasini yaratishi tizim imkoniyatlariniyanada oshishini bildiradi.