İyun-2019 Mündəricat Giriş

2025-ci ildən sonrakı dövr üçün strateji baxış

Azərbaycanın uzunmüddətli vizionu logistikanı effektiv idarə etməkdir digər ölkələrlə sabit əlaqələrə malik ticarət mərkəzləri, sonrakı mühüm regional mərkəzə çevrilməklə.

3.2 Müasir şəraitdə Azərbaycanın ixrac potensialının diversifikasiyalaşdırma problemləri.

Ənənəvi olaraq neft ölkəsi olan Azərbaycan neft və digər neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olmuşdur. Ancaq keçmiş SSRİ dövründə Azərbaycan müstəqil xarici iqtisadi əlaqələr qurmağa və özünün xarici iqtisadi konsepsiyasına malik olmamamışdır. Digər ixrac malları da daxil olmaqla neft və neft məhsulları Moskva vasitəsilə xüsusi xarici iqtisadi birliklərə vasitəçilərin iştirakı ilə göndərilmişdir. SSRİ-nin dağılması və Azərbaycanda müstəqillik bərpa edildikdən sonra, ölkənin xarici iqtisadi strategiyasının formalaşması və dünyanın digər ölkələri ilə müstəqil xarici iqtisadi əlaqələrin qurulmasından başlamaq lazım gəlmişdir.

Azərbaycanda 2004-cü ildən bu yana güclü inkişaf ilə yanaşı,ixracın diversifikasiyalaşmasında da ciddi düşüşlər yaşanmışdır.Həmçinin ixrac olunan malların çeşidləri də azalmışdır.2004-cü ildə Azərbaycanda 56 adda rəqabətqabilliyətli məhsul ixrac olunduğu halda,2014-cü ildə bu rəqəm 23-ə düşmüşdür və dünya üzər “ixracın şaxəliliyi” indeksində 108-cı yerdə qərarlaşmışdır.Azərbaycan ilə müqayisədə Azərbaycanın ticarət partnyorları Gürcüstan nu siyahıda 106 adda rəqabətqabilliyətli məhsulla 66-cı,Türkiyə isə 380 müxtəlif adda əmtəə ilə 51-ci sırada qərarlaşmışdır.

İxracın həcmini və müxtəlifliyini artırmaq ölkənin idxaldan asıllığını aşağı səviyyəyə endirmək üçün Azərbaycan höküməti qanunvericiyə bəzi əlavələr və dəyişikliklər etmişdir. “Qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” və “ Qeyri-neft məhsullarının ixarcının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidentintinin 2016-cı il 18 yanvar və 1 mart qəbul etdiyi Sərəncamlar ixracın dversifikasiyalaşmasına və həvəsləndirilməsinə yardımçı olacaqdır.

Bu proseslərdə neft yenidən müasir şəraitdə Azərbaycanın ixrac potensialının formalaşmasında əsas vasitə olmuşdir. BP-nin başçılıq etdiyi dünyanın aparıcı neft şirkətlərinin iştirakı ilə 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmış "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində , Azərbaycan öz ixrac potensialını gücləndirmək üçün tarixi bir şans əldə etdi və zamanla ixrac strukturunu şaxələndirmək üçün ixracata yönəldilmiş məhsulları genişləndirməyə başladı. Professor A.Şəkərəliyev qeyd edir ki, hər bir müstəqil ölkənin özünün ticarət konsepsiyası olmalıdır dünya bazarlarına üstünlük təşkil edən amillər və ənənəvi ixraca yönəldilmiş məhsullar nəzərə alınaraq, xarici iqtisadi fəaliyyət strategiyalar malik olmalıdır. Bununla yanaşı, neft ixracı Azərbaycana Neft Fondunu formalaşdırmağa və ölkənin valyuta ehtiyatlarını yığmağa imkan verdi. Petrodollars milli iqtisadiyyatın inkişafının intensivləşməsinə, təkcə hasilat sənayesinin inkişafına deyil, həm də ölkənin iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunun modernləşdirilməsinə kömək etmişdir Milli iqtisadiyyatın bu cür inkişafı iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində investisiya resurslarının sərmayələrinin artırılması ilə iqtisadiyyatın artımını və milli iqtisadiyyatın diversifikasiyasını təmin etməyə imkan vermişdir. Bununla birlikdə ixracatda neft və neft məhsullarının ixracı mütləq payının üstünlük təşkil etməsi ixrac potensialının neftə olan dəyişməsinin altında istənməyən və təhlükəli hesab edilən neftə olan böyük asılılığını artırdı . Sonradan, ən pis qorxu bir dərəcədə haqq qazandığı deyilə bilər. Ölkənin iqtisadiyyatının dinamik inkişafı və inkişafı ilə əlaqədar olaraq, qlobal maliyyə böhranından sonra Azərbaycan bir neçə ildir ki, sabitlik və sabitliyini qoruyub saxlamışdır, lakin dünya bazarlarında neftin qiymətinin azalması ilə vəziyyət daha da pisləşib. Valyuta ehtiyatları yavaş-yavaş artırmağa başladı, vaxt keçdikcə valyuta ehtiyatlarının bir hissəsini dövlətin maliyyə öhdəlikləri və milli valyutanın, manatın stabilləşdirilməsinə göndərmək lazım idi. Bütün bu fəaliyyətlərə və milli valyutanın sabitləşmə addımlarına baxmayaraq Azərbaycan, 2015-ci ildən etibarən devalvasiyaya uğradı və demək olar ki, manatın 2 dəfə çox ucuzlaşması baş verdi ABŞ dollarına qarşı. Bütün bu hallar qeyri-neft məhsullarının və məhsulların ixracı həcminin artması yolu ilə ölkənin ixrac potensialının genişləndirilməsi üçün əsas tədbirlərin və fəaliyyət sahələrinin təkmilləşdirilməsini tələb etdi.

Neft amilinin təsirini minimuma endirmək üçün bir neçə ildir ixracat həcmi və xarici ticarət dövriyyəsinin strukturlarının ümumi diversifikasiyası, kompleks tədbirlər tam həyata keçirilir və bu tədbirlər bu günə qədər davam edir. Neftin qiymətinin ölkənin xarici ticarət dövriyyəsinin ümumi dinamikasına və ümumilikdə Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafına mənfi təsir göstərməsi qaçılmazdır və bu, dünya bazarında neftin qiymətinin yüksəlməsində olsa da, obyektiv olaraq yüksək proqnozlaşdırılır. Və təəssüf ki, 2009-cu ildən etibarən ölkənin əsas ixrac məhsullarına, qlobal maliyyə böhranlarının və iqtisadi qeyri-sabitliyin mənfi təsirləri də daxil olmaqla, uğursuz qlobal konyunktura Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinin dinamikasının sabitliyinə ciddi təsir göstərmişdir xüsusilə Azərbaycandan ixracın həcminə.

2011-ci ildən - 26,6 milyard dollar, 2012-ci il - 23,9 milyard dollar, 2013-cü ildə isə 19,5 milyon dollar təşkil edir. milyard ABŞ dolları, 2014 - 21,8 milyard ABŞ dolları, nəhayət, 2015 - 11,4 milyard ABŞ dolları. Ümumiyyətlə, 2008-ci illə müqayisədə Azərbaycanın ümumi xarici ticarət dövriyyəsi 2 dəfədən çox azalıb və 2015-ci ildə 22,5 milyard dollar təşkil edib.

Bütün bu hallar müasirləşdirməyə gətirib çıxarır xarici ticarət siyasətinin və ölkənin strategiyasının təkmilləşdirilməsi, xarici ticarət dövriyyəsinin strukturunun diversifikasiyası, ilk növbədə, ixrac strukturunu ölkənin iqtisadiyyatının qeyri-neft sektoruna rəqabətqabiliyyətli ixrac məhsullarına malikdir. Bundan əlavə, ixrac nomenklaturunun diversifikasiyası, ölkənin qlobal təhlükələrinə qarşı iqtisadi təhlükəsizliyin artması kontekstində xüsusi ixracat proqramları və ixracata yönəldilmiş və rəqabətqabiliyyətli sənaye müəssisələrinin şəbəkəsi yaratmaq üçün ciddi tədbirlər və konseptual yanaşmalar tələb olunur. Azərbaycan dünyanın bir çox ölkələri ilə xarici ticarət əlaqələrinin inkişafı üçün yaxşı və perspektivli istiqamətlərə malikdir və yaxın vaxtlarda ölkənin xarici ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmini artırmaq üçün bu məlumatları səmərəli və məhsuldar istifadə etmək lazımdır. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının ticarət dövriyyəsinin dinamikası strukturunda keçmiş SSRİ-nin tərəfdaşları indi MDB-də qeyri-neft məhsullarının və malların üstünlüyü ilə fərqlənirlər. Təsadüfi deyildir ki, qeyri-neft məhsullarının həcminə görə Rusiya Federasiyası Azərbaycanın əsas ixrac və idxal partnyorudur uzun illərdir.

Bu vəziyyət qarşılıqlı iqtisadi və əməkdaşlıq əlaqələrinin yenidən qurulmasını, xarici iqtisadi əlaqələrin möhkəmləndirilməsini və bu sahədə Azərbaycanla və MDB tərəfdaşlarının xarici ticarət potensialının artırılmasına kömək edəcək sahələrdə qarşılıqlı faydalı sahələrin inkişafını nəzərdə tutur. Bundan başqa, Azərbaycan hökuməti MDB ölkələri ilə xarici iqtisadi əlaqələri gücləndirmək üçün müəyyən proqramları, perspektivli fəaliyyət sahələrinə malikdir. İnkişafı nəzərə alaraq, ölkənin ixracının inkişafında dövlət və ehtiyatları obyektiv şəkildə təhlil etmək lazımdır ixrac potensialının obyektiv qiymətləndirilməsinə əsaslanan inteqrasiya olunmuş fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi Azərbaycan ölkələri. Bundan əlavə, dünya iqtisadiyyatının strukturunun qlobal təsirlərə qarşı mübarizə və dünyanın maliyyə böhranının mənfi təsirləri kontekstində yaxşılaşdırmaq üçün hərtərəfli bir təhlil və daha məhsuldar, təsirli yanaşmalara ehtiyac var. Ölkənin iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorundakı əsas mexanizmlərdə əhəmiyyətli bir dəyişiklik edilməsini və xidmət sektorunun genişlənməsini tələb edir, beləliklə ölkə iqtisadiyyatının inklüziv sektorlarının dinamik inkişafını təmin edir. Yenidən qurulması üçün kifayət qədər resurs potensialı olan Azərbaycan milli iqtisadiyyatın möhkəmliyini artırmaq, ölkənin iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin təmin edilməsi və ixrac potensialının artırılması üçün yaxşı perspektivlərə malikdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, dünyada qlobal proseslərin dərinləşməsi və maliyyə sabitliyi ilə əlaqəli olaraq inkişaf istiqamətlərini və mexanizmlərini daha səmərəli həyata keçirmək lazımdır müasir şəraitdə Azərbaycanın ixrac potensialının diversifikasiyası problemləri. Daha çox Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 dekabr 2016-cı il tarixli milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında sərəncamının qəbul edilməsi ilə, ixrac məhsullarının həcminin artırılması, ölkənin iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətliliyini artırmaq və Azərbaycanın beynəlxalq bölünməsində yerini möhkəmləndirmək üçün hərtərəfli və sistemli tədbirlərin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. əmək, qlobal bazarlarda. Yaxın gələcəkdə Azərbaycanın ixrac potensialını artırmaq üçün strateji məqsədlərin həyata keçirilməsi üçün aşağıdakıları nəzərə almaq məqsədəuyğun hesab edirik:

• 
  ölkənin iqtisadiyyatının məhsuldar və ixracata yönəldilmiş sektorlarının inkişafı üçün ən yeni texnologiyalardan və qabaqcıl idarəetmə metodundan istifadə etməklə Azərbaycan iqtisadiyyatında yeniliklərin sürətləndirilməsi tələb olunur;
  
• 
  məhsulların dünya bazarlarına çıxarılmasını gücləndirmək üçün dünya ölkələri ilə ticari iqtisadi əlaqələrin modernləşdirilməsi və təkmilləşdirilməsi, rəqabətədavamlı ixrac məhsullarının genişləndirilməsi və.s kimi tədbirlər zəruridir.
  

Qrafikdə 2017-ci il üzə Azərbaycanın ən çox ixrac etdiyi məhsulların xüsusi çəkisi göstərilmişdir.İxracda ən çox çəkiyə malik məhsul xam neftdir.ARDNŞ hesabatlarına görə 2017-ci ildə 12 300 777,80 min ABŞ dolları dəyərində xam neft ixrac olunmuşdur.Xam neftdən sinra ikinci yerdə təbii qaz qərarlaşmışdır 1 263 704,7 min ABŞ dollar.Qrafikdəndə göründüyü kimi ixrac profilində digər məhsulların çəkisi çox azdır.Azərbaycan son illərdə əsas xarici ticarət siyasətini bu fərqin aradan qaldırılması və qeyri-neft məhsullarının ixracının artırılması üçün çalışmalar həyata keçirir.