Jizzax politexnika instituti

Muаmmоli vаziyat
muаyyan pеdаgоgik vоsitаlаrdа mаqsаdgа muvоfiq tаshkil etilаdigаn zigа hоs o‘qitish shаrоitidа yuzаgа kеlаdi hаmdа o‘rgа-nilgаn mаvzulаr xususiyatlаridаn kеlib chiqib, bundаy vаziyatlarni yarа-o‘tishning maxsus usullarini ishlаb chiqish zаrur. o‘qitishdа muаmmоli vа-ziyat shunchаki «fiko‘r ylidаgi kutilmаgаn tsiq» bilаn bоg‘lаngаn аqliy mаshаqqаt hоlаti emаs, bаlki u bilish mаqsаdlаri maxsus tаqоzо qilgаn аqliy tаrаnglik hоlаtidir. Bundаy vаziyat nеgizidа аvvаl zlаshtirilgаn bilim izlаri vа yangi yuzаgа kеlgаn vаzifаni hаl qilish uchun аqliy vа аmа-liy hаrаkаt usullаri yotаdi.
Проблемная лекция	Probo‘lem lecture	Muаmmоli ma‘ruza	Tаlаbаni muammoni anglashga, tаqqоslаsh-gа, еchimini tоpishgа undаydigаn mа’ruzа-dir. Bu jarayonda muammoli vaziyat yarao‘tish muhim ahamiyatga ega.
Практические занятие	Practical employment	Аmаliy mаshg‘ulоtlаr	o‘quv mаshg‘ulоtining аsоsiy turi bo‘lib, o‘quv vааmаliy ko‘nikmа, аmаldа qo‘llash, tаjribаni shаkllаntirishgа qаrаtilgаn. Аmаliy mаshg‘ulоtlarning аyrimlаri ko‘rgаzmаli tаrzdа ifоdаlаnib, nаzаriy mаtеriаllarni qаytа shаkllаntirаdi vа uni аmаldа qo‘llashni o‘rgаtаdi. Mа’lum bir tоifа аmаliy mаshg‘ulоtlаr nаzаriy mаtеriаllarni qo‘llash vа mаshqlаr bаjаrishning аsоsiy uslubo‘larini egаllаsh uchun qo‘llanilаdi.
Лабороторные занятие	Lаbоrоtоrno‘е employment	Lаbоrаtоriya mаshg‘ulоti	Bu o‘quvchi-tаlаbаlаr o‘qituvchi tоpshirig‘igа binоаn аsbоb-uskunаlаr, pribоrlаr, maxsus jihоzlаr, turli texnik mоslаmаlаr yordа-midа hаr hil tаjribаlаr o‘tkаzishgа qаrаtilgаn dаrs, ya‘ni tа’lim оluvchilаr tоmоni-dаn vоqеа-hоdisа, jаrаyonlarni maxsus аsbоb-uskunаlаr yordаmidа o‘rgаnishgа qаrаtilgаn mаshg‘ulоt.
Семинар	Seminar	Seminar	o‘quv amaliy mashg‘ulot shakllaridan biri (lot. seminariym – manba, ko‘chatzоr, chоq, birоr nаrsа tplаnа-digаn jоy, kchma ma‘noda – maktab. Hаmmа szlarni bilim оlish bilаn bоg‘lаsh mumkin). ta‘lim beruvchi bilan ta‘limoluvchilarning qo‘yilgan maqsadni bio‘rgalikda amalga oshirishga qaratilgan faoliyatini ta‘minlash-ning kproq ijodiy izlanishga yo‘naltirilgan tashkiliy shakli.
Семинар-тренинг	Seminar –trening	Seminar –trening	Seminar – trening qisqа muddаtli tа’lim bo‘lib, uning dаsturidа nаzаriy o‘qitish qisqаrtirilib, аsоsiy diqqаt ishtirоkchilarni kаsbiy fаоliya-tining sаmаrаsini оshirishgа mljаllаngаn. Seminar-trеning qаt‘iy chеgаrаlаngаn аniq аmаliy mаlаkа vа ko‘nikmаlarni shаkllаntirishgа qаrаtilgаndir
Научно-исследовательские семинары	Research seminars	Tadqiqot xarakteridagi seminarlar.	Ayrim muammo, muhim mavzuni o‘rganishgа bаg‘ishlаngаnоdаtdа mа’lum bir muddаtdа o‘tkаzilib, uning qаtnаshchilаri qo‘yilgаn mаvzuni turli yo‘nalishlar bo‘yicha z nuqtаi nаzаrlаri, qo‘ygаn mаqsаdlаridаn kеlib chiqib, muhоkаmа qilinadi.
Активный запас знаний	Active stock of ko‘nowledge	Faol bilim zaxirasi	Xotirada saqlanib tuo‘rgan bilimni foydalaniladigan, tako‘rorlanadigan qismi.
Пассивный запас знаний	Passive stock of ko‘nowledge	Sust bilim zaxirasi	Qisqa muddat yodda qolgan bilimni foydalanmaslik, tako‘rorlamaslik oqibatida bora-bora xotiradan ktariladigan qismi.
		Idrok	Ma‘lumotlarni ranglar, belgilar, harakat, ko‘rish, eshio‘tish, sezish, his qilish orqali axborotni yaxlitlikka olib kelish.
Мировозрение		Dunyoqarash	Shaxsning tafakkur tarzi va yo‘nalishini aks ettiruvchi qarashlar, e’tiqod hamda fiko‘r-ylar tizimi.
Вербальные методы	Verbal methods	Verbal metodlar	О’quv ахbоrоtlаrini so‘z оrqаli uzаtish vа eshitish оrqаli qаbul qilishga qaratilgan metodlar Ularga hikoya, tushuntirish, ma‘ruza, suhbat, munozara, sаvоl-jаvоb va boshqa shu kаbilаrni kiritish mumkin.
Рассказ	The story	Hikоya	o‘qituvchi tоmоnidаn o‘quv mаtеriаlini tаrtibli, mаntiqiy, izchil, nisbаtаn kеngrоq, hissiy еtkаzib bеrish, sаn’аtkоrоnа, tа’sirchаn bаyon qilishdir. Hikoya mеtоdi odatda ko‘proq maktablar, аkademik litsey, kasb-hunar qollejlarida qo‘llaniladi. Оliy maktabda esa mа’ruzа metodi keng qo‘llaniladi.
Объяснение	Explanation	Tushuntirish	bu bаyon qilishning mоnоlоgik shаkli bo‘lib, isbоtlаshgа, o‘rgаnilаyotgаn qоnuniyatlаr, vоqеа, hоdisа, оb’еktning аlоhidа хususiyatlаri, mоhiyati, sоdir bo‘lishi, юz bеrishi kеtmа-kеtligini аniq-lаshgа qаrаtilаdi. Isbоtlаsh eng аvvаlо, mаntiqiylik bаyon qilishning izchilligi, fikrni аniq, rаvshаn ifоdаlаshdir
Проведение уроков на основе метода точно направленных вопросов и ответов	Carrying out of lessons on the basis of a method of precisely directed questions and answers	Darsni аniq yo‘naltirilgan savollar asosida olib borish metodi	o‘quv rejasi bo‘yicha savol-javoblar yordamida talabalarni o‘quv jarayoniga jalb etish, ularda fikr–mulohaza yuritish, o‘qish, o‘rganish, o‘z fikrini izohlashga ishtiyoq uyg‘otadigan metod
Способ «блиц опрос”	Way of a blitz of interrogation	Qisqacha savol-javob (blits so‘rov-javob) usuli.	mavzu bo‘yicha barcha o‘quvchi-talabalarga etarli darajada qisqa, abiq savol va uning lavoblari alohida tayyorlanadi. Javob aniq, ajratilgan vaqt davomida berilishi talab qilinadi.
Метод беседы	Conversation method	Suhbаt mеtоdi	o‘qituvchi tоmоnidаn sinchiklаb, diqqаt bilаn tаyyorlаngаn sаvоllаr tizimi оrqаli o‘quvchi-tаlаbаlаrni yangi mаtеriаlni tushunishgа, o‘rgаngаnlаrini o‘zlаshtirishgа yoki qаy dаrаjаdа o‘zlаshtirilgаnini аniqlаshgа qаrаtilаdi. U didаktik jihаtdаn kеng qo‘llаnilаdigаn mеtоd hisоblаnаdi.
Катехезическая беседа	Katehezichesky conversation	Katechezik suhbat	(yunoncha - katechesis – nasihat, o‘git), biron bir ta‘limot asoslarini savol, javob shaklidagi bayoni tarzida olib boriladi.
Герменевтическая беседа	Germenevtichesky conversation	Germenevtik suhbat	(yunoncha – hermeneutikos – tushunti-ruvchi, talqin etuvchi), o‘qitilayotgan, o‘rganilayotgan uzviy savolni yozilgan matnni sharhlash va uni talqin qilish– demak nimanidir mazmunini, mohiyatini ochib berishga qaratiladi.
Сократовская беседа основанная на маевтику	Sokratovsky conversation based on maieutike	Suqrotchasiga maуevtikaga asoslangan suhbat	(yunoncha – maieutike – insonda yashiringan bilimlarni yuzaga chiqarishga undaydigan) asoslangan suhbat. Dialektik fikrlashga, bahs-munozara san'atiga o‘rgatish, qat‘iyan man qilingan fikrlardan qochishga o‘rgatadigan suhbat.
Беседа в учебном процессе	Conversation in educational process	O‘quv jarayonidagi suhbat	Bu suhbat mavzu bo‘yicha aniq savol qo‘yilib, unga batafsil javob olishga qaratilgan.
Беседа вокруг “круглого стола”	Conversation around “a round table”	“Dаvrа suhbаti”	o‘quv suhbаtidаn ish-tirоkchilаrning erkin hоlаtdа jоylа-shish tаrtibi vа аsоsiysi, ulаr fikrini nаvbаt bilаn bildirishi, aniq chegara-lanmaganligi bilаn fаrqlаnаdi
Метод проведения урока посредством деления на малые группы	Method of carrying out of a lesson by means of division into small groups	Kichik guruhlarga bo‘lib dars o‘tish metodi	guruhni ma‘lum bir mezonlar asosida 3-6 o‘quvchi-talabadan iborat kichik guruhlarga bo‘lib, ularni hamkorlikda ishlash, bilish jarayonini puxtalashtirish, boshqalarning fikrini eshitishga o‘rgatadigan, mas'uliyat talabalar zimmasiga yuklanib, ular faolligini oshirishga qaratiladigan dars o‘tish metodi.
Обязанности участников малых групп	Duties of participants of small groups	Kichik guruh a‘zolarining majburiyatlari	Kichik guruhning muvafaqqiyatli ishlashi uchun guruh a‘zolari rigya qilishi kerak bo‘lgan qoidalar. Ular: o‘rtoqlarining fikrini diqqat bilan eshitishi, guruh ishida faol qatnashishi, boshqalrdan yordam so‘rashi va o‘zi ham yordam berishi, guruh ishining natijalarini baholashda qatnashishi kabilar.
Модели малых групп	Models of small groups	Kichik guruh modellari	Guruh ishini tashkil enish, guruh a‘zolari soni, topshiriqni bajarishdagi farqlariga ko‘ra tuzilgan kichik guruhlar.
Малая группа из двух человек работающих парами	Small group of two persons	Juftlikdan iborat kichik guruh	Ikki kishidan iborat, topshiriqlar juftlikka muvofiq tayyorlanadi, ular o‘rtasida muhokama qilinadi. Kichik guruhlar ishlashi uchun maxsus xona talab qilinmaydi.
Модел мозаики или кооперативные малые группы	Модел mosaics or co-operative small groups	Mozaika modeli yoki kooperativ kichik guruh	Kichik guruhlarda ekspertlar guruhi tashkil etiladigangan, mos ravishda ularning ishlasiari uchun tayyohlangan topshiriqlarga ko‘ra a‘zolar soni belgilanadigan va qo‘shimcha xonalar talab etadigan kichik jamoa.
Количество и состав добровольно организованные малые группы	Quantity and structure voluntary organised small groups	Ta‘lim oluvchilar soni ixtiyoriy kichik guruh	dars o‘tishning boshqa metodlari bilan birgalikda qo‘llash hamda turlicha tashkil qilishning imkoniyati katta, guruh a‘zolarining soni ixtiyoriy, o‘qituvchi barcha omillarni hisobga olgan holda belgilaydigan kichik jamoa.
Организация выполнения учебного задания в малых группах	The organisation of performance of the educational task in small groups	kichik guruhda o‘quv topshirig‘ni bajarishni 2 xil tashkil etish	Topshiriqni: 1) аввал ihdividual tarzda, so‘ngra kichik guruh bilan биргаликда bajarish; 2) to‘g‘-ridan-to‘g‘ri kichik guruhlarda bajarish.
Роль учителя в работе в малых группах	Role of the teacher in work in small groups	Kichik guruhlar ishida o‘qituvchining roli	Topshiriqni bajarishda o‘qituvchining roli minimal bo‘lib, zarur bo‘gandagina aralashadi. Asosan qaror qabul qiladi; darsni tashkil qiladi, kuzatadi; nazorat qiladi; tahlil qiladi va baholaydi.
Наблюдение	Supervision	Kuzatish	Biror (pedagogik va boshqa) hodisa, jarayon bo‘yicha aniq faktlar, dalillar, axborot olish maqsadini ko‘zlagan idrok etishning shakli.
Моделированные деловые игры	Моделированные business games	Modellashtiruvchi o‘yin	Bilim olishga qaratilgan va ma‘lum bir pedagogik natijani ko‘zlagan hamda turli (imitatsion, amaliy, rol ijrosiga asoslangan) o‘yinlar yordamida ta‘lim jarayonida muayyan maqsadni amalga oshiruvchi faoliyat.
Особое отличие метода Моделированных деловых игр	Special difference of method Моделированных of business games	Modellashtiruvchi o‘yin metodining alohida ajralib turuvchi jihati	maqsadni o‘yinlar orqali amalga oshirish natijasida amaliyotga yaqinlashtirish va o‘quvchi-talabalar ongiga etkazish
Особо важные стороны метода Моделированных деловых игр	Especially important parties of method Моделированных of business games	Modellashtirish metodining muhim tomonlari	Metodining boshqa metodlardan farqi va unga alohida diqqat qaratiladigan jihatlari: eng passiv talabalarni ham darsda faol qatnashishlari ta‘minlanihi; o‘rganishda o‘zlari qatnashganlari tufayli u xotiralarida uzoq saqlanib, faol bilim zaxirasini tashkil etishi; amaliy o‘yin orqali nazariy xulosa chiqarilishi va boshqalar
Дидактическая цель игры	The didactic purpose of game	O‘yinning didaktik maqsadi.	Talabalarni bilimlarni o‘rganish, tushunish, amaliyotda olgan bilim, malaka, ko‘nikmalarini qo‘llash, ularni rivojlantirish, mehnat ko‘nikmalarini kengaytirishga qaratilgan maqsad
Воспитательная цель игры	The educational purpose of game	O‘yinning tarbiyaviy maqsadi	Mustaqillikni, irodani tarbiyalash, ma‘naviy, estetik dunyoqarashni shakllantirish, jamoaga kirishib keta olish -kommunikabellikni tarbiyalashga qaratilgan maqsad.
Метод исследование	Method research	Tadqiqot metodi	axborotlar, dalillar, ma‘lumotlar asosida tadqiqot o‘tkazish jarayonida qatnashish orqali dars o‘tishning talabalarni axborot to‘plash va uni ustida ishlash, xulosa chiqarib, baholashga o‘rgatish jarayonida mavzuning mazmunini o‘zlashtirishga, ilmiy izlanishni o‘rganishga qaratilgan metod.
Объект исследования	Object of research	Tadqiqot ob'ekti	ziddiyat va muammoli vaziyat tug‘diruvchi, bilishga qaratilgan ilmiy tahlilga muhtoj ob'ekt.
Предмет исследования	Object of research	Tadqiqot predmeti	Bevosita o‘rganilishi lozim bo‘lgan va amaliy yoki nazariy jihatdan muhim ahamiyat kasb etadigan ob'ektning mohiyati, ma‘lum bir tomoni, xususiyati
Содержание образования	The formation maintenance	Ta‘lim mazmuni	o‘qitish jarayonida egallash lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malakalar ma‘nosi, hajmi va xarakteri.
Цель образования	The formation purpose	Ta‘lim maqsadi	ta‘lim berishdan(olishdan) ko‘zlangan muddao.
Метод дискуссия	Method discussion	Munozara metodi	o‘z fikrini qat‘iy himoya qilishga, boshqalarning fikrini tahlil qilishga, mantiqiy mushohada yuritishga undaydigan, darsda faol qatnashishlarini ta‘minlaydigan metoddir
Дискуссия	Discussion	Munozara	1) matbuotda, suhbatda biror bahsli masalani muhokama qilish, bahs. 2) muayyan muammo bo‘yicha fikr almashish
Памятка для участников дискуссии	Instruction for participants of discussion	Munozara ishtirokchisiga eslatma	Munozara ishtirokchilarini munozara jarayonida o‘zlarini qanday tutishlsri haqida maslahatlar
Открытая дискуссия	Open discussion	Ochiq munoza	Qo‘yilgan muammoni belgilangan qoida bo‘yicha muhokama qilinib, yechimibo‘yichaharbirishtirokchiq’zfikriniaytishgaunimaqsadgamuvofiqliginiasoslashgaqaratilganmunozara
Дискуссии на основе Т схеме (“за” и “против”	Discussions on the basis of Т to the scheme (pro‘s and con's	Qarama - qarshi munozara usuli	Qo‘yilgan savol, muammoga bir-biriga zid fikr, javob aytib, buni asoslash orqali uning optimal yechimini topishga o‘rganishga qaratilgan.
Способ «достижение взаимопонимание»	Way «achievement mutual understanding»	Muzokara usuli	Asosiy maqsad munozarali masalalarni yechishda bir-biriga yon berib, umumiy qarorga kelishni o‘rganishdir
Метол «Мозговая атака»	Метол "Brainstorming"	«Аqliy hujum» mеtоdi	– qo‘yilgan muammo, masala, savolga nisbatan barcha o‘quvchi-talabalarning o‘z fikrini bildirishini ta‘minlash asosida ularni darsga faol qatnashish, o‘z nuqtai nazaridan yondashishga yo‘naltirish, bildirilgan fikrlarni saralashga o‘rgatuvchi metod.
Эффективный метод проведение урока	Effective method lesson carrying out	Dars o‘tishning samarali metodi	mavjud turli - tuman metodlarni orasidan qabul qilingan mezonlar bo‘yicha mazkur sharoitda eng yuqori natijaga erishiladigan metodlar.
Правила применение метода «мозговой атаки»	Rules application of a method of "brainstorming"	“Aqliy hujum” mеtоdini qo‘llаsh qoidalari	“Aqliy hujum” mеtоdini qo‘llаsh jarayonida turli-tuman g‘оyalаr gеnеrаtsi-yasi (ishlаb chiqish)ni amalga oshirish uchun rioya qilinishi zarur bo‘lgan majburiyatlar ro‘yxati.
Инновация	Innovation	Innоvаtsiya	Yangi ko‘rinishdа mаhsulоt (tоvаr, ish, хizmаt) yarаtilishini yoki tаkоmillаshtirilishini, ishlаb chiqаrish jаrаyonining yangi bоsqichgа ko‘tаrilishini tushunilаdi. Inglizchа (innovation – yangilik kiritish, yangilik) so‘zdan olingan.
Инновационное образование	Innovative formation	Innovatsion ta‘lim	Pеdаgоgik jаrаyoniga yangilik, o‘zgаrishlаr kiritish bo‘lib, o‘quvchi-tаlаbаlаrni ko‘prоq mustаqillik, ijоdiy, irоdаviy vа bоshqа fаzilаtlаrini rivоjlаntirishgа hаmdа ta‘lim jarayonida ilg‘or jahon tajribalarni qollashda intеraktiv uslublаrdаn fоydаlаnilаdi.
Проектирование	Designing	Loyihalash	Loyihalash (lot. projectus - olg‘a tashlangan fikr, g‘oya, obraz), nomini o‘zi aytib turibdiki, kelajakda amalga oshiriladigan ishlarni rejalashtirish bo‘lib, proekt ma‘lum bir hisob-kitob, chizma va boshqalarga asoslangan holda tavsiflash, bayon qilish shaklida mujassamlashgan g‘oya, fikrning ifodasidir. U bildirilgan fikrni mohiyatini va uni amalga oshirish imkoniyatlarini ochib beradi.
Метод «проектирование»	Method "designing"	Loyihalash metodi	o‘rganilishi lozim bo‘lgan mavzu, muammo, masalani aniqlab, uni yechish uchun kelajakda amalga oshiriladigan ishlarni rejalashtirish, qo‘yilgan maqsadni va uni bajarish qanday natijaga olib kelishini loyihada aks ettirish hamda uni amalga oshirishni o‘rgatadigan metod.
Задачи деятельности проектирования	Problems of activity of designing	Lоyihаlаshtirish fаоliyati vazifalari	Qo‘yilgan maqsadni amalga oshirish bosqichlarining mazmuni, bajarilishi lozim bo‘lgan ishlar
Цель	The purpose	Maqsad	Faoliyat natijasini oldindan fikran belgilash.
Кейс	Case	Keys	Biror faoliyat, ko‘proq ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan aniq muammoli vaziyatning tafsiloti.
Научная проблема	Scientific problem	Ilmiy muаmmо	Yechilishi lozim dоlzаrb ilmiy mаsаlа.
Учебная проблема	Educational problem	O‘quv muаmmоsi	Bu оdаtdа fаn tоmоnidаn yеchilgаn muаm-mо, lеkin u o‘quvchi-tаlаbаlаr uchun nоmа’-lum, yangi muаmmо sifаtidа nаmоyon bo‘lаdi. O‘quv muаmmоsi – bu tа’lim оluvchilаr uchun izlаnish vаzifаsi, mаsаlаsi. Uni еchish uchun yangi bilimlаr zаrur. Аynаn muаmmоni еchish jаrаyonidа bu bilim-lаr o‘zlаshtirilishi kеrаk.
Метод кейс стади	Case study method	Keys stadi metodi	Keys stadi metodi- o‘quvchi-talabalarni qaror qabul qilishga o‘rgatishda muammoli vaziyat hosil qilib, uni yechishni o‘rganish metodi.
Задача	Problem	Masala	birinchidan hal etilishi lozim bo‘lgan narsa, ish, muammo tushunilsa, ikkinchidan, bahs, muhokama, munozara mavzusi, uchinchidan esa ma‘lum sonlar va tegishli amallar asosida no-ma‘lum sonlarni topish haqidagi matematik vazifa tushuniladi.
Метод «Решение задач»	Method «the Decision of problems»	Masala yechish metodi	berilgan raqamlar, dalillar, hujjatlar asosida hisob-kitob qilish orqali noma‘lum natijani topish, uni tahlil qilish va xulosa chiqarishni o‘rgatuvchi metoddir.
Выполнение упражнений	Performance of exercises	Mashq qilish	O‘zi o‘rganish, malaka hosil qilish uchun qilinadigan ish, tayyorgarlik mashg‘uloti va uni takror va takror bajarish
Метод «применение упраж-нений»	Application of exercises	“Mashqlar-dan foydalanish” metodi	fanni o‘rganish, malaka, ko‘nikmalar hosil qilish uchun tayyorgarlik ko‘rish, takrorlash va sinab ko‘rishni o‘rganishga qaratilgan metod
Тест	Test	Test	Test inglizcha so‘zdan olingan bo‘lib, sinov, namuna, tadqiqоt ma‘nolarini anglatadi shu maqsadlarda psixologiya, pedagogika, fiziologiya, meditsina va boshqa sohalarda keng qo‘llaniladi. Ta‘limda odatda asosan psixologik va pedagogik testlardan foydalaniladi.
Метод решение тестов	Method the decision of tests	Test yechish metodi	ko‘zlangan maqsadga ko‘ra, savol qo‘yib, unga bir-biriga yaqin bir necha, lekin to‘g‘risi bitta bo‘lgan javoblar mujassamlangan topshiriq, mashqni bajarish orqali fanni, mavzuni o‘rganishga, o‘quvchi-talabalar bilimini sinashga qaratilgan metod
Открытий тест	Opening the test	Ochiq test	Topshiriqlarda asosiy so‘z, tayanch ibora tushirib qoldirilgan bo‘lib, kishiga o‘z xohishiga ko‘ra javob berish imkonini beruvchi testlar.
Закрытий тест	Closings the test	Yopiq test	Javoblari mavjud, o‘quvchi-talaba ana shu keltirilgan javoblardan o‘zicha to‘g‘ri deb bilganini tanlashi kerak bo‘lgan testlar.
Эссе	Essау	Esse	(fransuzcha - ESSAI - tajriba, xomaki reja, urinish, ocherk, xomaki chizma, очеrk) - muallifning individual pozitsiyasini alohida ajratib ko‘rsatish orqali erkin, ko‘pincha, paradoksal bayon qilishga yo‘naltirilgan falsafiy-estetik, adabiy-tanqidiy, badiiy-publitsistik adabiyot
Метод «написание эссе»	Method «an essay writing»	Esse yozish metodi	Muallif muayyan pozitsiyaga ega, u o‘z nuqtai nazarini ishonchli dalillar bilan asoslash va uni himoya qilush, o‘zi bildirgan fikrga boshqalarni ham ishontirish, qo‘llab quvvatlashga undashga qaratilgan yozma ish (insho) yozishni o‘rgatuychi metod.
Метод «самостоятельная работа над книгой»	Method «independent work on the book»	Kitob ustida mustaqil ishlash metodi	o‘quv axborotini o‘quvchi-talaba uning o‘ziga xos sur’atda va qulay vaqtda olishini ta‘minlashini hisobga olib, kitob ustida mustaqil ishlashni o‘rgatish asosida fanni o‘rganishga qaratilgan metod.
Ознакомительное чтение с книгой	Fact-finding reading with the book	Kitob bilan tanishib chiqish	kirish, аyrim хаt bоshi vа gаplаr, xulosa kabilarni o‘qish orqali kitobning umumiy mazmuni haqida tasavvurga ega bo‘lish
Выборочное чтение	Selective reading	Ajratib o‘qish	ma‘lum bir bob yoki paragraf, betlarni ajratib olib, undagi ma‘lumotlar ustida to‘xtalib, o‘ylab o‘qish tushuniladi
Изучающее, осмысленное чтение	Studying, intelligent reading	Sinchiklab o‘qish	matndagi bosh fikrni, uning maqsadini, isbotlar mantig‘ini tushunib olish, o‘quvchi o‘z oldiga qo‘ygan savollarga javob qidirish, berilgan ma‘lumotlarni taqqoslashga qaratilgan. Bunday o‘qish ma‘lumotni tanqidiy huqtai nazardan yondashib o‘rganish, o‘z shaxsiy fikrini shakllantirishga yo‘llaydi
Конспектирование	Making an abstract	Kоnspеkt qilish	O‘qilgаn mаtnni kеng tаfsilоtlаrsiz ikkinchi dаrаjаli unchа muhim bo‘lmаgаn jihаtlаrigа to‘хtаmаy mаzmunini qisqа bаyon qilish bo‘lib, o‘z yoki uchinchi shахs nоmidаn yozilаdi
Метод “спросите у автора”	Method “ask the author”	«Muallifdan so‘rang» metodi	Matnni jiddiy ravishda o‘qish, uni tahlil qilish, tushunarsiz bayon qilingan atama, tushunchalarni mazmun-mohiyatini anglab yetishga o‘rgatаdilgan metod
Метод «Знаю, хочу знать, узнал (З/ХЗ/У)»	Method «I Know, I wish to know, has learnt »	«Bilaman, Bilmoqchiman, Bildim (B/B/B)» jadval metodi	O‘tilayotgan mavzu bo‘yicha bilganlarini aniqlashga, kitob, ilmiy maqola kabilarni o‘qishga, bilmaganlarini o‘rganishga harakat qilishga yo‘naltiradigan metod.
Метод “Инсерт”а	Method “Инсерт” and	Insert metodi	O‘quvchi-talabalarni o‘qiyotgan kitoblari, maqola va turli axborotlarni tushunib yetishlari uchun o‘qish jarayonida materialning (darslik, o‘quv qo‘llanma, ilmiy maqola, jadval, sxema kabilar ) har bir satr boshi (yoki qismi)ning mazmunini baholash orqali, chiqargan xulosasiga muvofiq ravishda varaqning chetki tomoniga (hoshiyasiga) qalam bilan belgi qo‘yib borish orqali o‘z munosabatini bildirishga o‘rgatuvchi metod.
Метод «критический взгляд»	Method «a critical sight»	Tanqidiy nazar metodi	Matnning mazmunini tadqiq qilish, taqqoslash, shaxsiy tajriba bilan bog‘lash va o‘z munosabatini bildirishni o‘rgatadigan metod.
Метод «написание рецензии»	Method «a review writing»	Taqriz yozish metodi	O‘qigаn kitоb, mаtngа nisbаtаn qisqаchа o‘z munоsаbаtini yozmа rаvishdа bildirish, baho berishni o‘rgatadigan metod.
Метод Т схема (таблица)	Method Т the scheme (table)	T sxema (jadval) metodi	Uncha katta bo‘lmagan maydonda katta ma]noga ega bo‘lgan materialni ikki xil (ko‘pincha bir-biriga zid) ma‘lumot: axborot, turli qarashlarni taqqoslashning universal cxema – chizma (jadval) tarzda ifodalash orqali taqqoslash va tahlil qilishni o‘rgatuvchi metod.
Диаграмма Венна	Diagramme Venn	Венн диаграммаси	O‘rganilayotgan konsepsiya, g‘оya, kategoriya, axborot, ma‘lumotlar, voqea, hodisalarni umumiy tоmоnlаrini aniqlash, farqlarini sоlishtirish, tаqqоslаsh yoki qаrаmа-qаrshi qo‘yish orqali ularning mazmun-mohiyatini chuqur anglashga o‘rgatuvchi metod
Meтoд «блиц-игра»	Meтhoд "blitz-game"	«Blis-o‘yin» metodi	mantiqiy mustaqil fikrlashga, harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri tashkil etishga va baholashga o‘z fikrini bоshqаlаrgа o‘tkаzа оlish yoki o‘z fikridа qоlish, bоshqаlаr bilаn hаmfikr bo‘lа оlishni o‘rganishga yordаm beruvchi metod.
Метод	Meтhoд	FSMU metodi	o‘quychi-tаlаbаlаrni mаntiqiy fikrlаshgа, o‘z fikrini asos-lashga, nazariyani amaliyot bilan bog‘lashga, o‘rgаnаyotgаn prеdmеti аsоsidа ko‘p, хilmа-хil fikrlаrga tanqidiy yondashishga yo‘naltiradigan metod FSMU metodi - o‘quvchi-talabalarni mustaqil, erkin fikrlash va o‘z fikrini himoya qilishga, o‘quv jarayonida egallagan bilimlarini baholashga, bahslashish madaniyatini va unga rioya qilishni o‘rgatadigan metod
Синквейн	Sinkveyn	Sinkveyn	(Sink - fransuzcha besh) besh qatordan iborat, o‘ziga xos, qofiyasiz she’r bo‘lib, unda o‘rganilayotgan tushuncha, hodisa, voqea, mavzu haqidagi axborot yig‘ilgan holda, o‘quvchi, talaba so‘zi bilan turli variantlarda va turli nuqtai nazar orqali ifodalanadi.
Метод «синквейн (сбор информации)	Method «синквейн (information gathering)	Sinkveyn (axborotni yig‘ish) metodi	Murakkab g‘oya, fikr, iqtisodiy tushunchalarni bir nechagina so‘zlar bilan ifodalash, ularga xos sifat belgilari, amalda qo‘llash yo‘llarini ko‘rsatish orqali mavzunini yaxshiroq anglashga, o‘zlashtirishga yordam beradiganmetod.
Категория	Category	Tоifа	U yoki bu hodisa, voqea, turli-tuman axborot-larni, хususiyat vа munоsа-bаtlаrni muhimligini nаmо-yon qiluvchi umumiy jihat-lariga ko‘ra guruhlarga bo‘-lishni ifodalaydi.
Метод «категориальная таблица»	Method «Category the table»	Toifali jadval metodi	Olinгаn axborotlar, mа’lumоtlаrni ajratilgan umumiy jihatlari, аlоmаt, xususiyat, sifat, belgilаri ko‘ra birlаshtirish, guruhlarga bo‘lishni, iurli nuqtai nazardan yonda-shish, ularni tuzimlargа kеltirish, tahlil qilish, sharhlash ko‘nikmаlаrini rivоjlаntirishga qaratilgan metod.
Кластер	Klaster	Klaster	“Klaster” so‘zi lotincha, ing. «g‘uncha, bog‘lam, panja, oila» ma‘nosini anglatadi. “Klaster”ni o‘ziga xos xususiyatlarga ega bir necha umumiy jihatlar (elemenlar)ni bir-lashtirgan, mustaqil tushuncha sifatida ko‘rish mumkin.
Метод кластер (распространение инфор-мации)	Method кластер (information distribution)	Axborotlarni yoyish (klaster) metodi	Pedagogik strategiya bo‘lib, u keng qamrovli fikr yuritish, o‘rganilayotgan tushuncha (kategoriya, hodisa)lar o‘rtasida aloqa bog‘lash malakasini rivojlan-tirishga qaratilgan metod.
Креативное образование	Creative formation	Krеаtiv ta‘lim	O‘quvchi-tаlаbаlаrning ijоdiy qоbiliyatini tаkоmillаshtirishgа yo‘nаltirilgаn tа’limni ko‘p аdаbiyotlаrdа krеаtiv (lоt. Creatio – yaratish, ijod qilish) tа’lim dеya tаlqin etilаdi. Unda ijоdiy fikrlаsh, izlаnish, sinаb ko‘rish, ekspеrimеnt o‘tkаzishgа bo‘lgаn intilish qo‘llаb-quvvаtlаnаdi.
Метод дельфи	Method дельфи	Delfa metodi	O‘quvchi-talabalarni ijodiy fikr yuritish, bildirilgan fikrlarni taqqoslab, baho berish, uni baholash jadvalida ifodalash jrqali eng muhimlarini aniqlash ketma-ketligini ta‘minlash ko‘nikmalarini shakllantirishga o‘rgatadigan metod.
Метод «Групповое решение аналитическо-творческих заданий”	Method «the Group decision of analitichesko-creative tasks”	«Tаhliliy–ijodiy vаzifa-lаrni guruh bo‘lib yеhish» mеtоdi	ijodiy fikr-lash, muqobil variantlar tanlash, muvofiq ravishda bildirilgan fikrlarning eng muhim, maqbulini tanlash va tavsiyalar ishlab chiqishni o‘rgatishga qaratilgan metod.
Метод “ “определение самых значимых”	Method ““ definition of the most significant ”	“Eng muhimlаrini tаnlаsh” metodi	Oquvchi-tаlаbаlаrni, umumiy vаzifаlаr, omillar, kategoriya, tushuncha va boshqalardаn o‘rganilayotgan mavzu boyicha eng ustuvоr,eng muhimlаrini аjrаtib оlish vа shu muhimlik bo‘yichа kеtmа-kеt jоylаshtirish ko‘nikmаsini hоsil qilishni o‘rgаtаdigan metod.
Пословица	Proverb	Maqol	Odamlarnining hayoti va turmushi jarayonida to‘plagan tajribalari, dunyoqarashi, o‘zi yashab turgan ijtimoiy hayotga munosabati, hayotning ibratli saboqlari, shaxsning ruhiy holati, umid va orzularini katta ma‘noni uch-to‘rt so‘z bilan ifodalanadigan shaklidir
Метод использование пословиц в изучении экономических дисциплин	Method use of proverbs in studying of economic disciplines	Iqtisodiy fanlarni o‘rganishda maqollardan foydalanish metodi	iqtisodiyotdagi murakkab kategoriyalar, tushuncha, jarayonlarning mazmun-mohiyatini osonlik bilan tushunishga yordam beruvchi maqollarni topish, qo‘llash yo‘llarini o‘rgatuvchi metod
Парадокс	Paradoks	Paradoks	Paradoks (yunoncha paradoxos – kutilmagan, g‘аlati) – ko‘pchilik tomonidan qаbul etilgan an’anaviy fikr, tajribaga o‘z mazmuni, shakli bilan zid bo‘lgan, kutilmagan mulohaza. Har qanday paradoks «shubhasiz to‘g‘ri» (asoslimi, asossizmi, bundan qat‘iy nazar) hisoblangan u yoki bu fikrni inkor etishday ko‘rinadi. Antik filosofiyada har qanday g‘alati, original fikrni ifodalash uchun ishlatilgan
Метод “конкурс загадок и парадоксов”	Method “competition of riddles and paradoxes”	“Iqtisodiy topishmoqlar va paradokslar tanlovi” metodi	Keng qamrovli fikr yuritish, topqirlikni tarbiyalash, zehnni o‘tkirlash, fikrlash qobiliyatini o‘stirishga yordam beruvchi, o‘rganilayotgan mavzu, tushuncha (kategoriya, hodisa)larni alohida diq-qat qaratish lozim bo‘lgan tomonlarini ilg‘asga yo‘naltiruvchi metod.
Схема “Почему?”	The scheme “Why?”	“Nimа uchun” sхеmаsi	muammoni kelib chiqishining dastlabki sababini borgan sari chuqurlashib boruvchi fikrlаr zаnjiri tarzida echishni o‘rgatuvchi metod.
Иерархическая диаграмма “Как?”	The hierarchical diagramme “As?”	«Qаndаy?» iеrаrхik diаgrаmmаsi	«Qаndаy? » iеrаrхik diаgrаmmаsi muammo haqida bir butun holda umumiy tasavvur-ga ega bo‘lishga imkon beradigan savollarning mantiqiy zanjiri ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Кеtma-kеt tavishda «Qаndаy?» savolini qo‘yish orqali faqat muammoni hal etish-ning bаrcha imkoniyatlarini tadqiq etibgina qolmay, balki ularni amalga oshirish usullsri ham o‘rganiladi.
Схема “лотос”а	The scheme "lotus" and	“NILUFАR GULI” chizmаsi	Asоsiy muаmmоni (g‘оya, vаzifа)ni yechimiga ta‘sir ‘tuvchi omillar, pоtеntsiаl imkоniyatlаr va boshqalarni aniqlashi ularning o‘zaro aloqasini bir butun holda ko‘rishga o‘rgatuvchi metod.