Kəmiyyət metodları. Elmi elektron kitabxana Kəmiyyət və keyfiyyət məlumatlarının işlənməsi üsulları

3.5. Sistem üsulu

Sistem yanaşması- Bu, reallığın öyrənilməsində onun hər hansı bir parçasını sistem olaraq nəzərə alaraq metodoloji istiqamətdir. Elmi biliyin ayrılmaz bir metodoloji və metodoloji komponenti olaraq sistem yanaşmasının fərqinə varmağın və onun ciddi elmi formulasiyasına ən ciddi təkan Avstriya-Amerika alimi L. Bertalanffinin (1901-1972) əsərləri idi. sistemlərin ümumi nəzəriyyəsi. Sistemətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqədə olan və bəzi münasibətlərdə və əlaqələrdə öz aralarında olan bir çox elementdən ibarət olan müəyyən bir bütövlük var. Elementlər arasındakı bu əlaqələrin təşkilinə deyilir quruluş Bəzən quruluş anlayışını sistemin əhatəsinə gətirərək geniş şəkildə şərh olunur. Bu şərh gündəlik praktikamız üçün xarakterikdir: "kommersiya strukturları", "dövlət strukturları", "siyasi quruluşlar" və s. Bəzən quruluşa belə bir baxış müəyyən elmlərdə olsa da təsbit edilir. Element- verilmiş sistem daxilində xüsusiyyətlərini qoruyan sistemin ən kiçik hissəsi. Bu hissənin daha da parçalanması müvafiq xüsusiyyətlərin itirilməsinə səbəb olur. Beləliklə, atom müəyyən fiziki xüsusiyyətlərə malik bir elementdir - mi, bir molekul - kimyəvi xüsusiyyətlərə malik, bir hüceyrə - həyat xüsusiyyətlərinə malik bir element, bir şəxs (şəxsiyyət) - ictimai münasibətlərin elementidir. Elementlərin xüsusiyyətləri quruluşdakı mövqeləri ilə müəyyən edilir və öz növbəsində sistemin xüsusiyyətlərini təyin edir. Ancaq sistemin xüsusiyyətləri elementlərin xüsusiyyətlərinin cəminə endirilmir. Sistem bütövlükdə hissələrin və elementlərin xüsusiyyətlərini sintez edir (birləşdirir və ümumiləşdirir), bunun nəticəsində digər sistemlərlə qarşılıqlı əlaqədə onun kimi təmsil oluna bilən daha yüksək səviyyəli təşkilat xüsusiyyətlərinə malikdir. funksiyalar. Hər hansı bir sistem, bir tərəfdən, kimi qəbul edilə bilər daha sadə (daha kiçik) alt sistemlərin birləşməsi xassələri və funksiyaları ilə, digər tərəfdən - kimi daha mürəkkəb (böyük) sistemlərin alt sistemi. Məsələn, hər hansı bir canlı orqanizm orqan, toxuma, hüceyrə sistemidir. Bu da öz növbəsində heyvan və ya bitki aləminin bir alt sistemi olan müvafiq populyasiyanın bir elementidir və s. Sistem analizi və sintezi istifadə edərək sistemli araşdırmalar aparılır. Zamanı təhlil sistem mühitdən ayrılır, tərkibi (elementlər toplusu), quruluşu, funksiyaları, ayrılmaz xassələri və xüsusiyyətləri, sistem yaradan amillər, mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi müəyyən edilir. Zamanı sintez həqiqi bir sistem modeli yaradılır, sistemin təsvirinin ümumiləşdirilməsi və mücərrədləşmə səviyyəsi artırılır, tərkibinin və strukturlarının tamlığı, inkişaf və davranış qanunları müəyyən edilir. Sistem kimi obyektlərin təsviri, yəni. sistem təsvirləri, digər elmi təsvirlərlə eyni funksiyaları yerinə yetirir: izahlı və proqnozlaşdırıcı. Ancaq daha əhəmiyyətlisi, sistem təsvirləri obyektlər haqqında bilikləri birləşdirmək funksiyasını yerinə yetirir. Psixologiyada sistemli bir yanaşma, psixi hadisələrin digər reallıq hadisələri ilə ortaqlığını ortaya qoymağa imkan verir. Bu, psixologiyanı başqa elmlərin fikirləri, faktları, metodları ilə zənginləşdirməyə və əksinə psixoloji məlumatların digər bilik sahələrinə nüfuz etməsinə imkan yaradır. Psixoloji bilikləri inteqrasiya etməyə və sistemləşdirməyə, yığılmış məlumatların artıqlığını aradan qaldırmağa, təsvirlərin həcmini azaltmağa və aydınlığını artırmağa, zehni hadisələrin təfsirində subyektivliyi azaltmağa imkan verir. Xüsusi obyektlər haqqında biliklərdəki boşluqları görməyə, onların qeyri-müəyyənliyini aşkar etməyə kömək edir. tamlığı, əlavə araşdırmaların vəzifələrini təyin etmək və bəzən mövcud olan məlumatların ekstrapolyasiyası və interpolasiyası yolu ilə məlumatları olmayan obyektlərin xüsusiyyətlərini proqnozlaşdırmaq. Təhsil fəaliyyətlərində sistemli təsvir üsulları, təhsil məlumatlarını qavramaq və yadda saxlamaq üçün daha əyani və adekvat formada təqdim etməyə, işıqlandırılan obyektlər və hadisələr haqqında daha vahid bir fikir verməyə və nəhayət, induktivdən keçməyə imkan verir. psixologiyanın deduktiv -induktiv -aktivə təqdimatı. Əvvəlki yanaşmalar əslində sistem yanaşmasının üzvi komponentləridir. Bəzən hətta onun növləri hesab olunur. Bəzi müəlliflər bu yanaşmaları psixoloji tədqiqat mövzusunu təşkil edən insan keyfiyyətlərinin müvafiq səviyyələri ilə müqayisə edirlər. Hal -hazırda əksər elmi araşdırmalar sistemli yanaşma əsasında aparılır. Sistem yanaşması aşağıdakı əsərlərdə psixologiya ilə əlaqədar ən tam əhatəni tapdı. [ 51]