Kimyavi əsaslar Modulun nömrəsi: 12 Bakı 2016

5
O

O
.3 Üzvi turşular

Ü

OH
zvi turşular karboksil qrupu ilə tanınır. Karboksil qrupu - C , karbonil C=O
və - OH qruplarının birləşməsindən əmələ gəlir, karboksil adı da bundan irəli gəlmişdir. Karboksil qrupu birvalentlidir. Onun hidrogenlə birləşməsi üzvi turşuların ən sadə nümayəndəsi olan qarışqa turşusunu əmələ gətirir. Qarışqa turşusunda bir karbon atomu vardır. Qarışqa turşusu dəri aşılama işlərində, boyaqçılıqda və təbabətdə işlədilir. İki və çoxkarbonlu turşular, doymuş karbohidrogenlərdən, onların bir hidrıgeninin, karboksil qrupu ilə əvəz olunmasından törəyə bilər. Bu üsul ilə:

CH₄ CH₂ – C sirkə turşusu və ya asetat turşusu

OH
CH₃ – CH₃ CH₃ – CH₂ – COOH propion turşusu

C₃H₈ C₃H₇ – COOH yağ turşuları

C₄H₁₀ C₄H₉ – COOH valerian turşuları

C₅H₁₂ C₅H₁₁ – COOH kapron turşuları və s. daha çoxkarbonlu turşular alına bilər.

Birəsaslı üzvi turşular doymuş turşulardır. Karboksilin miqdarına görə turşular ikiəsaslı, üçəsaslı və çoxəsaslı, radikalda ikiqat, üçqat rabitələr varsa doymamış olur.

Sirkə turşusu sirkə şəklində xörək üçün, turş şorabalar, konservlər hazırlamaq üçün yeyinti sənayesində, həlledici kimi, ətirli maddələr, dərmanlar və bir çox başqa maddələr hazırlamaq üçün işlədilir.

Sirkə turşusundan onun duzlarının da alırlar. Bunlardan boyaqçılıq işlərində və təbabətdə işlədilir. Kənd təsərrüfatında ziyanvericilərə mübarizədə, misasetat (CH₃COO)₃Cu duzundan istifadə olunur.

Yağ turşuları

Normal yağ tuşusu inək yağında, qliserin esteri şəklində rast gəlinir. Yağ qazsıdıqda həmin ester parçalanır və normal yağ turşusu sərbəst halda ayrılır. Normal yağ turşusunu, nişastanı xüsusi balteriyalar vasitəsilə qıcqqırtmaqla alınır. Normal yağ turşusu 162⁰ C – də qaynayan mayedir. Bu yağlardan dəri aşılanmasında və esterlər almaq üçün işlədilir. Onun kalsium duzu suda yaxşı həll olur.

5.4 Spirtə qıcqırma

Bir çox maya və mikroorqanizmlər üçün şəkərləri spirtə qıcqırtma xarakterikdir. Bu prosesdə qlükoza son məhsul olaraq etil spirtinə və karbon qazına parçalanır. Qlükozanın spirtə qıcqırma prosesi qlükoliz prosesinin mərhələlərinə çox oxşardır. Ancaq son mərhələlərdə bəzi fərqli cəhətlər ayrılır. Belə ki. piroüzüm turşusu ilk mərhələdə piruvatdekarboksiliza fermentinin təsiri ilə dekarboksilləşərək asedaldehidə və CO₂ – yə parçalanır. Bu prosesdə piruvatdekarboksiliza fermenti onun koferment hissəsi tiaminpirofosfat (karboksilaza) və Mg²⁺ ionu fəallaşır.

piruvatdekarboksilaza

CH₃ –C-COOH CH₃-CHO + CO₂

O

Bu reaksiya tam dönər olmaması ilə xarakterikdir. İkinci mərhələdə asetaldehid alkonoldehidrogenazanın təsiri ilə reduksiya olunaraq etanola çevrilir. Bu prosesdə qliseraldehid – 3 – fosfatın oksidləşməsindən alınan NADN + N⁺ reduksiyaedici kimi təsir edir.

alkoholdehidrogenaza

CH₃ –CHO CH₃ –CH₂OH + NAD⁺

+ NADN + H⁺
Nəticədə spirtə qıcqırmanın son məhsulu etil spirti və karbon qazı molekuludur. Bu proses ümumi şəkildə aşağıdakı kimi ifadə olunur:
C₆H₁₂O₆ + 2ADF + 2F_n 2CH₃CH₂OH + 2CO₂ + 2ATF + 2H₂O

4.5 Süd tuşusuna qıcqırma

Süd turşusunun əmələgəlməsi – homofermentativ bakteriyalar süd şəkəri lakozanı qıcqırdaraq əsas məhsul kimi süd turşusunu əmələ gətirirlər:
C₆H₁₂O₆ CH₃ – CHOH - COOH

Qlükoza Süd turşusu

Heterofermentativ bakteriyalar isə lakozanı qıcqırdıb süd turşusundan başqa əlavə məhsullar da əmələ gətirirlər:

C₆H₁₂O₆ CH₃ - CHOH – COOH + CH₃ – COOH + HOOC – CH₂ - CH₂ – COOH

Qlükoza Süd turşusu Sirkə turşusu
CH₃ – CH₂OH + CO₂ + H₂
Süd turşusundan alınan məhsullar: