KirkçEŞme tesisleri

KÖMÜRCİYAN, EREMYA ÇELEBİ

(13 Mayıs 1637, istanbul -15 Temmuz 1695, İstanbul) Ermeni asıllı tarihçi, şair, yazar, mütercim ve matbaacı.

Papaz Mardiros Kömürciyan'ın (1608-1681) oğludur. Dedesinin babası Sarkis, Celali İsyanları esnasında, Kemah'tan Batı Anadolu'ya göç etmiştir. Dedesi Nahabed ise, löOO'de Gelibolu'ya gelmiş ve I6l2'de çırada ölmüştür. Pederi de meçhul bir tarihte oradan istanbul'a gelmiştir. Eremya Çe-lebi'nin bilinen yegâne hocası, Kumkapı' da Hisardibi'ndeki bugün mevcut olmayan Surp Sarkis Kilisesi'nin papazlarından Der Hovannes olmuştur. Kendi ifadesine göre 15 Nisan l656'da Türkçe de öğrenmeye başlamıştır. Bilahare Rumca, Farsça, Arapça ve îbranice öğrenmeye çalışmış, daha fazla şahsi gayretiyle ilerlemiştir.

Kömürciyan 28 Ağustos l649'da Kudüs'e gitmiş ve 27 Mayıs 1650'de istanbul'a dönmüştür. Patrik Kefeli Mardiros'un gününde (Mayıs 1659-Aralık 1660), patrikhanenin başkâtibi ve danışmanı olmuştur. 12 Temmuz l659'da, Başpatrik Eğyazar (lölO-1691) Bursa'ya giderken, kendisine refakat etmiştir. 17 Mart 1660'ta, Patrik Mardi-ros'la birlikte Edirne'ye giderek, 25 Nisan' da avdet etmişlerdir, l Ağustos l660'ta, yine Patrik Mardiros'la beraber Tekirdağ'ı ziyaret etmiştir. Mayıs lööl'de babasıyla izmit yakınlarındaki Armaş Manastm'na gitmiştir. 26 Nisan 1663'te, annesinin ölümü münasebetiyle, tekrar aynı manastırda bulunmuştur. Dönüşte, Bursa'ya ve Marmara adalarına uğramıştır. 14 Eylül l664'te, Ha-lep'e hareket etmiştir. Halep'ten de ertesi yıl Kudüs'e geçmiş ve paskalya yortusunu orada kutladıktan sonra İstanbul'a avdet etmiştir. Dönüşte Şam'a da uğramıştır.

l677'de muhtemelen Batılı Ermeni matbaacılardan, Papaz Tateos Hamazaspyan'm yardımı ile, istanbul'da bir matbaa açmıştır. Ancak iki küçük kitap basabilmiştir. Bunlardan ikincisi l678'de basılan, 15 resimli ve 31 sayfalık, Kudüs'teki mukaddes yerler hakkında kendisinin telif ettiği manzum bir methiyedir. Mayıs 1685' te oğlu Rahip Kirkoris'i görmek için Eçmiad-zin'e gitmiştir. Bu vesile ile Ani, Kars ve Erzurum'u da ziyaret etmiştir. 1686'da İstanbul'a döndükten sonra, cemaat işlerinden elini çekmiş ve sırf kitap yazmakla meşgul olmuştur.

Eremya Çelebi l654'te veya l657'de, ismi meçhul biri ile evlenmiştir. Bu izdivaçtan 3 oğlu ve l kızı dünyaya gelmiştir. Birinci oğlu Ampagun'dur (1659-1692) ki, bilahare ruhani hayata intisap ederek, Kir-koris adını almıştır, ikinci oğlu minyatürcü Mağakya'dır (1662-1702'den sonra), üçüncü oğlu Hovsep kısa ömürlü olmuştur (1681-1682). Kızı Soğome ise, l670'te doğup, l690'da ölmüştür.

Başlıca eserleri şunlardır: Orakrutyun (Ruzname), 1648-1662 arasım kapsayan bu kitabı, 1939'da Kudüs'te Mesrop Başpiskopos Nişanyan tarafından neşredilmiştir. Badmutyun Hragizman Gosdantnubolso (istanbul'un 1660 yangını tarihi, Kudüs Ermeni Patrikhanesi Kütüphanesi'nde 892 no'lu ve 1672 tarihli yazması tarafımızdan 1991'de istanbul'da yayımlanmıştır). Badmutyun Abro Çelebii(Abm Çelebi'nin Tarihi), 1666-1072 arasında kaleme alınmıştır ve halen kayıptır. Badmutyun hama-rod 400 darva Osmantzotz Takavoratz (400 Yıllık Muhtasar Osmanlı Padişahları Tarihi), 1982'de, J. M. Avedisyan tarafından Erivan'da neşredilmiştir. Badmutyun Isdanbolo (istanbul Tarihi) (1662-1684), 1913, 1932 ve 1938'de Viyana'da, Dr. Vah-ram Torkomyan tarafından üç cilt halinde neşredilmiştir. Türkçesinin ilk baskısı 1952' de Hrand D. Andreasyan, ikinci baskısı ise 1988'de tarafımızdan hazırlanmıştır. Da-rekrutyunÇVekayiname), 1648-1690 yıllarını kapsamaktadır ve yazma nüshası Venedik Mıkhitharistler Kütüphanesi'nde no. 509'da bulunmaktadır ve J. M. Avedisyan tarafından baskıya hazırlanmaktadır. Hi-kûye-i Paris ve Vena, 1871'd.e İstanbul'da Kevork Zartaryan'm matbaasında basılmıştır. Kitab Hikâye-i Cihangir İskender Zül-karneyn, yazması Kudüs Ermeni Patrikhanesi Kütüphanesi'nde no. 988'de kayıtlıdır. Ekmekçi Arnavut Dimo'nun ve Yahudi Kızı Mırkada'nm Aşk Hikâyesi, 1981' de Prof. Avedis Sanciyan ve Dr. Andreas Tietze tarafından Budapeşte'de ingilizce tercümesi ile birlikte neşredilmiştir.

Bunlardan başka Ermenice ve Türkçe şiirleri, mektupları ve kısa yazıları mevcut-

KEVORK PAMUKCİYAN