KirkçEŞme tesisleri

Neyzen Tevfik Kolaylı

Cengiz Kahraman arşivi

Neyzen Tevfik'in şiirlerinde Eşrefin ve Mehmet Akif in etkileri görülür. Genelde ayıp sayılan kelimeleri kullanmaktan çekinmez. Dilinin ucuna geldiği gibi yergilerini söyler. Kalenderliği, yönetimleri e-leştirmesi, alaycılığı ve haktan yana olması, kendisinin geniş halk yığınlarınca tanınıp sevilmesine yol açmıştır. İçki düşkünlüğü nedeniyle sık sık hastanelerde tedavi gören Neyzen Tevfik birçok şiirini Bakırköy ve Haydarpaşa hastanelerinde yazmıştır.

"Tercüme-i Hâlim" adlı uzun şiirinde 1919'a kadarki yaşamını anlatır. Bu şiirde İstanbul'a gelişi, İstanbul'daki yaşamı da yer alır. Sirkeci, Eyüp, Fatih, Fethiye, Langa, Galata, Beyoğlu söz konusu edilir. 1919 tarihli "İstanbul" ise İstanbul'un ve memleketin karanlık günlerini yansıtan, yönetimi eleştiren bir şiirdir. Neyzen Tevfik dörtlüklerinden birçoğunda da İstanbul'un aksayan belediye hizmetlerini yermiştir.

Neyzen Tevfik İstanbul'la ilgili yergilerinden çok, kendi yaşantısıyla bir dönem İstanbul'unun simgesi olmuştur. Kahvelerde, meyhanelerde, bekâr odalarındaki yaşantısı, kendisine gönülden ilgi gösteren varlıklı kişilerden kaçması, şair ve neyzen yanıyla İstanbul'un aydın çevrelerinde gördüğü saygı ile kendine özgü bir yer edinmiştir. Canı isterse dönemin en seçkin devlet, edebiyat ve sanat adamlarıyla aynı sofrada içmiş, canı isterse en süfli meyhanelerde berduşlarla, bitirimlerle dostluk kurmuş, yaşamıştır. Elinde neyi, sırtında torbası, arkasında köpeği ile İstanbul'un dilediği semtinde, kâh bir viranede, kâh bir kovukta, kâh bir konakta yaşamıştır.

ERAY CANBERK Musiki Yönü

Neyzen Tevfik Urla'dayken amatör bir neyzenden dersler alarak başladığı ney çalışmalarını kendi kendine ilerletti. İzmir' de bulunduğu yıllarda İzmir Mevlevîhane-si neyzenbaşısı Cemal Efendi'nin yardımıyla hem neyini hem de musiki bilgisini ge-

liştirdi. II. Meşrutiyet'te artık hem neyzen hem de hiciv ustası bir şair olarak ünü bütün İstanbul'a yayılmıştı. O yıllar içinde en sık gittiği yerlerden biri olan, Şehzadeba-şı'nda Direklerarası'ndaki Yakup'un Çay-hanesi'ne şehrin tanınmış bütün musikici-leri geliyordu. Neyzen Tevfik her türlü çalgının duvarda asılı durduğu burada Hafız Osman ve Hafız Sami ile fasıllar icra etti. Tepebaşı Tiyatrosu'nda Tanburi Cemal Bey, Kemençeci Vasilaki, Udi Nevres Bey, Hacı Kirâmî Efendi gibi üstatlarla birlikte konserlere katıldı. 19l4'te ilan edilen genel seferberlikte mehter takımına alındı. 1928'de istanbul Belediye Konservatuva-rı'nda görevlendirildi, bu görevini 1943'e kadar sürdürdü. 1942'de İstanbul Konser-vatuvarı arşivi için Münir Nurettin Selçuk' un 18 plağa okuduğu klasik eserlerde sanatçıya eşlik eden ünlü sazlar arasında yer aldı. 6 Mayıs 1952'de 73. doğum yıldönümü dolayısıyla Tepebaşı Şehir Tiyatrosu'nda büyük bir jübile düzenlendi. Kendini "Meyde Bektaşî gönündüm, neyde Mevlevi oldum..." diye tanıtan Neyzen Tevfik ölümünden sonra hem Bektaşî hem de Mev-levî töreniyle Kartal Mezarlığı'na gömüldü. Aynı gün, dost olduğu, Almanya'nın Dres-den Şehri Operası Müdürü Kurt Strigler'in kendisi için bestelediği bir parça Dresden Radyosu'nda çalındı.

Kendi açıklamasına göre 100'e yakın plak doldurmuştur. Ancak, bunların pek a-zı tespit edilebilmiştir. Bunlar çeşitli makamlardan ney taksimleridir. Mızraplı bir çalgıyla tasarlandığı duygusunu uyandıran işlek ezgi örgüsü, taksimlerinin yanısıra, şehnazbuselik ve nihavent makamlarında bestelediği saz semailerinde de görülür. Üslubu geleneksel ney üfleme tarzından bu yönüyle oldukça farklıdır. Neydeki başlıca ustalığı sazını iyi üflemesiydi. Kalıplaşmış kuralların dışına çıkar, ama hep duyarak çalar, dinleyenleri etkilerdi. Çeşitli beste-cilerce şiirlerinin 6'sıbestelenmiş, kendisinden bir de zeybek derlenmiştir.

Neyzen Tevfik İstanbul'un musiki ve kültür dünyasının en renkli kişiliklerinden biriydi. Konserler ve plakları dışında, evlerdeki özel musiki meclislerinde, Boğaz' daki sandal gezintilerinde, şehrin kahve ve kıraathanelerinde de ney üfledi. Sazını bir geçim kapısı haline getirmemek için direndi, sadece içinden geldiği zaman çaldı.

1911'deki

kolera

salgınında

Gülhane

Bahçesi'ndeki

büyük

barakada

nekahet

dönemim

geçiren

koleralı

hastalar.

Nuran Yıldınm

koleksiyonu

Bibi. M. S. Çapanoğlu, Neyzen Tevfik Hayatı ve Eserleri, İst., 1942; Ş. Kolaylı, "Yakın Tarihten Hatıralar", Musiki Mecmuası, S. 258 (1970); M. Ergün, Neyzen Tevfik ve "Azâb-ı Mukaddes"i, İst., 1983; H. Yücebaş, Neyzen Tevfik, ist., 1983; Öztuna, BTMA, I; O. Akdo-ğu, Müzik Yönüyle Neyzen Tevfik, izmir, 1991. M. HULUSİ YÜCEBIYIK