KirkçEŞme tesisleri

MEZARLIKLAR

Antik çağda ve 4. yy'a kadarki erken Hıristiyan dönemde ölüler şehir surlarının dışına gömülürdü. Bu dönemlerden kalma bazı mezarlar ve mezar taşlan, çoğu bugünkü Çemberlitaş ve Beyazıt bölgele-

rinden Trakya'ya doğru uzanan güzergâhta olmak üzere şehrin değişik yerlerinde bulunmuştur. Mezarların Çemberlitaş'm hemen batısında kümelenmesinden anlaşıldığına göre, Bizantion'un surları o dönemlerde bu civardan geçiyordu.

Bizans Dönemi

324'te I. Constantinus tarafından yeniden inşa edilerek Konstantinopolis diye anılmaya başlayan şehrin yeni mezarlığı, Constantinus Suru'nunC-O dışında Eksokionion (Altımermer) denen bölgede kurulmuştu. Bu civarda, bir dizi mezar ve kabir tonozu bulunmuştur. 381'de yayımlanan bir ferman ile şehir surları içine gömülmek i-mparatorluk ailesinin üyelerinin ayrıcalığı haline getirilmiştir.

413'te II. Teodosios'un (hd 408-450) yaptırdığı surlar yükseldiği sırada, eski ve yeni surlar arasında kalan toprak parçalan kentin içi ve tam anlamıyla parçası sayılmadı. Böylece, Eksokionion (Altımermer) Mezarlığı, Bizans Imparatorluğu'nun sonuna kadar Konstantinopolis'in başlıca mezarlığı olma niteliğini korudu. Buradaki Aziz Lukas adına yapılmış küçük kiliseyi (şapel) Imparatoriçe Eirene'nin (hd 797-802) inşa ettirdiği ileri sürülür.

Teodosios Surları'na yakın birkaç mezarlığın daha varlığı bilinmektedir. I. İus-tinianos dönemine (527-565) ait kaynaklarda da, sur dışında bulunan bir mezarlıktan söz edilir. Yakın tarihlerde, Teodosios'un ana surları ile dış duvarları arasındaki bölgede, erken Bizans dönemine ait bazı tek mezarlara ve hipojelere rastlanmıştır.

Konstantinopolis'in ikinci büyük mezarlığı Galata yakasında idi. Bugünkü Cihangir, Ayaspaşa ve Taksim semtlerini kapsayan tepenin üstü, burada bulunan bazı kalıntılardan anlaşıldığına göre Roma döneminden başlayarak bütün Bizans dönemi boyunca mezarlık olarak kullanılmıştır.

VI. Leon döneminde (886-912) ölülerin şehir surlarının içine gömülmelerine

M

izin verilince, kilise ve manastırların çevresinde yeni mezarlıklar ortaya çıktı. Saraçhane'deki Polieuktos Kilisesi ile Şehzade-başı'ndaki Kalenderhane Camii'ninC-») mezarlıkları bu türdendir.

Antik çağlarda ve erken Bizans döneminde, mezarlıklarda basit taş ya da tuğla mezarlara, kilden küplere veya taş ya da kurşundan lahitlere yerleştirilmiş ölülere yan yana rastlanır. Daha sonraki dönemlerde, ölüler yalnızca kumaş parçalarına sarılarak ya da ahşap tabutlara konularak ve genellikle de mezar steli (taşı) olmaksızın gömülüyorlardı. Lahitler imparatorluk ailesi üyelerine ve az sayıda soyluya mahsustu.

Bibi. N. Fıratlı, "istanbul'un Yunan ve Roma Mezar Stelleri", Belleten, S. 29 (1965), s. 263-328; Müller-Wiener, Bildlexikon, 219-222.

ALBRECHT BERGER