KirkçEŞme tesisleri

MUSTAFA m CAMÜ

Kadıköy'ün eski iskele meydanı yakınında, Tavus Sokağı'nda bulunmaktadır. III. Mustafa (hd 1757-1774) tarafından 1174/1760'-ta yaptırılmıştır. Mimarının, dönemin hassa başmimarı Mehmed Tahir Ağa(-0 olduğu anlaşılmaktadır. Cami, konumu itibariyle "iskele Camii" diye anılmaya başlamış ve bugüne dek bu adla amlagelmiştir. Ancak bugün sahilden oldukça içeride kalmıştır. Etrafı yapılarla kuşatılmış olan caminin yalnızca denize bakan kuzeybatı cephesi görülebilmektedir.

Hadîka Ün belirtildiğine göre, caminin inşa tarihi ebced hesabı ile 1174/1760'tır.

III. Mustafa ve Şehzade Selim. tu Ktp, T 9366 Ara Güler

Bu tarih Türk mimarisinde barok üslubun egemen olduğu bir döneme rastlar. Yine Hadîka ida caminin mahallesinin bulunmadığı kaydedilmiştir ki, Kadıköy'de 18. yy'da yerleşimin Osman Ağa Camii çevresinde yoğun olduğu ve Kadıköy'ün ancak 19. yy'dan sonra geliştiği bilinmektedir. Aynı eserde camiye daha sonra bir sıbyan mektebinin ilave edildiği de belirtilmiştir. Yapı 1270/1853'te yangın geçirmiş, 5 yıl harap durumda kalmış ve Abdülmecid (hd 1839-1861) tarafından 1275/1858'de kagir olarak yeniden inşa ettirilmiştir. Cami kare planlı, üzeri kubbe örtülü asıl mekân ile hemen bu kısma bitişik olarak kuzeybatı cephesine inşa edilmiş ek bölümden oluşur. Minare bu iki kısmın arasında kalmıştır.

Harim kısmına, basık yuvarlak kemerli üç açıklıktan girilir (şimdi buraya ahşap kapılar koyulmuştur). Orta açıklık diğerlerine oranla daha geniş ve yüksektir. Yan duvarlarda, yine ortadakiler büyük olmak üzere yuvarlak kemerli üçer pencere vardır. Mihrabın iki yanında da birer pencere yer alır. Doğu ve batı duvarlarının üst seviyesinde ve mihrap üzerinde üç pencere vardır. Kubbeye geçiş pandantiflerle sağlanmıştır. Kubbenin ağırlığı yapının kalın duvarları ile taşınır.

Duvarlar, üstteki pencerelere kadar bitkisel motifli, yeşil, lacivert, firuze ve kırmızı renklerin hâkim olduğu, geç devir Kü-

tahya çinileri ile kaplıdır. Duvarlardaki bu süslemenin alt ve üst sınırı lacivert rengin hâkim olduğu çini bordürlerle belirlenmiştir. Bu bordürler tüm mekânın duvarları ile pencere kenarlarını dolaşır. Üstteki pencerelerde iki tane vazodan çıkan çiçek kompozisyonunun görüldüğü çok renkli zarif vitraylar vardır. Çini süslemenin bittiği yerden itibaren, yan duvarlarda oldukça sade bir kalem işi süsleme görülür. Bunlar gri ve beyaz rengin hâkim olduğu, aralarında kiremit rengi ile zenginleştirilen, geometrik geçmelerden oluşmuş dikdörtgen kasetlerin içlerindeki bitkisel motiflerden meydana gelen bezemelere sahip bordürlerdir. Buna benzeyen bir bordur de kubbe kasnağını dolaşır. Kubbe göbeğinde ise zengin bitkisel motiflerle çok güzel bir kompozisyon meydana getirilmiştir. Tüm kalem işlerinde gri-beyaz rengin hâkimiyeti ve motiflerin benzerliği ile zarif bir bütünlük sağlanmıştır. Pandantiflerde ilk dört halifenin adının yazılı olduğu madalyon şeklinde birer pano bulunmaktadır. Bunlar, iyi bir hattat olan Abdülmecid tarafından yazılmıştır. Ayrıca caminin içinde bulunan Lafza-i Celal, Ism-i Nebî ve Kelime-i Tevhid levhalarının hattı da Abdülmecid'e aittir.

Mihrap bitkisel motifli Kütahya çinileri ile süslenmiştir. Bunun etrafını lacivert zemin üzerine beyaz yazılı kalın bir bordur çevreler. Mihrabın sağındaki ahşap minberin ajurlu aynalık kısmının ortasında bitkisel bir kompozisyon oluşturan geçme bir çiçek deseni ve etrafında yıldız motifleri bulunmaktadır. Mihrabın solundaki ahşap vaaz kürsüsünün geometrik motiflere sahip ajurlu bir korkuluk kısmı ve beş basamaklı bir merdiveni bulunmaktadır.

Harime bitişik kuzeybatı kısma eklen

miş bölüm düzgün kesme taştan ve iki
katlıdır. -Cümle kapısı tarafında "U" şeklin
de bir girinti yapar. Cephesi bol pencere
li olup alt kat pencereleri dikdörtgen, üst
kat pencereleri ise basık yuvarlak kemer
lidir. Bu bölümün üzeri iki yana hafif me
yilli bir çatı ile örtülüdür. Alt katta, orta
da üzeri mozaik kaplı yuvarlak bir paye
vardır ve bu üst kat tavanına dek uzanır.
Bu payenin sağ ve solundaki merdiven
lerle üst kata çıkılır. İkinci kat mekânına
yuvarlak kemerli üç açıklıkla girilir. Diğer
lerine göre daha geniş kemerli olan orta
daki bölüm ileriye doğru küçük bir çıkın
tı yapar. Burası hünkâr mahfilidir. '.

Yapının cümle kapısı üzerinde 12757 1858 tarihli binanın ihyasına ait kitabe panosu Şair Safvet tarafından tertip edilmiş ve dönemin ünlü hattatlarından Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından ta'lik hatla yazılmıştır. Bu panonun üstündeki üçgen alınlığın (şu anda üst kısmı kırıktır) ortasında bir madalyon içinde Sultan Abdül-mecid'in tuğrası görülmektedir. Bu madalyonun iki kenarında, mermer üzerine kabartma olarak yapılmış, kıvrık dal ve çiçek motifleri ile süslü ampir üslubunda bir çerçeve bulunur.

Caminin minaresi kuzeybatı cephesinin batı köşesindedir. Pabuç kısmı ek bölümün

l

ı