Китабда истифадә олунмуш әсас мәнбәләр

VƏKİLLƏR QURUMUNUN GÜCLƏNDİRİLMƏSİ

İmam Hadi (ə) və imam Həsən Əsgərinin (ə) şiələri qeyb dövrünə hazırlamaq üçün gördüyü növbəti iş vəkalət qurumunun gücləndirilməsi idi. Bu qurumun vəzifəsi vəkillər vasitəsi ilə imamla şiələr arasındakı əlaqəni tə’min etmək idi. Bu işin kökləri imam Sadiq (ə) dövrünə gedir. On illər boyu fəaliyyəti eniş-yoxuşlardan keçən bu qurum imam Hadi (ə) və Əsgərinin (ə) dövründə güclənməyə başladı. İmamları bu işə sövq edən qeyb dövrünün yaxınlaşması idi. Qeyb dövründə imamla şiələr arasında yeganə əlaqə vasitəsi bu qurum ola bilərdi. Həmin bu qurumun gücləndirilməsi üçün imam Hadi (ə) vəkillərə öz işlərini nizama salmaları barədə göstərişlər verirdi. Vəkillər tə’yin olunmuş istiqamətdə hərəkət etməli və başqa işlərə müdaxilə etməməli idilər. İmam Əyyub ibn Nuh və Əbu Əli ibn Raşidə yazdığı məktubda onları bu məsələlərdən xəbərdar edir. Vəkalət qurumunun qorunması üçün imam vəkillərə canişin tə’yin edərdi.

İmam Həsən Əsgəri (ə) də öz növbəsində vəkalət qurumunun işinin gücləndirilməsi üçün tədbirlər görürdü. Həzrət öz atası kimi müxtəlif yerlərdə vəkillərin işinə nəzarət üçün nümayəndələr tə’yin edirdi. O, Osman ibn Səid Əmrini «vəkillər vəkili» adı ilə tanıtdıraraq, bütün vəkillərin ona müraciət etməsini göstəriş vermişdi. Qeyb dövründə Osman ibn Səid Əmri əsrin imamının səfiri olacağından bu iş böyük əhəmiyyət kəsb edirdi.

İmam Həsən Əsgərinin (ə) fəaliyyətlərindən biri də əhalisi şiələrdən ibarət olan yerlərə namələr göndərərək (məsələn, Nişabur) şiələrin vəkillərə itaətini, şər’i ödənclərin onlara verilməsini tapşırırdı. Vəkalət qurumları dini işlərin həll olunmasında mərkəzə çevrilirdi. İmam İshaq ibn İsmail Nişaburi və digər Nişabur şiələrinə yazdığı məktublarda vəkil tə’yin etdiyi İbrahim ibn Əbdəyə itaət edilməməsindən gileylənirdi.

Bu qurumun daha yaxşı tanınması, onun imam Hadi (ə) və imam Həsən Əsgəri (ə) dövründə, qeyb əsrindəki vəziyyəti və rolu ilə tanışlıq bu quruma olan diqqəti daha da artırır. Bu baxımdan vəkalət qurumu haqqında bə’zi məsələləri araşdırmaq lazım gəlir:

«Vəkalət» kələməsinin lüğət və işlənmə mə’naları, vəkalət qurumu ilə ümumi tanışlıq;

Vəkalət qurumunun təşkil səbəbləri, qeyb dövrünün sonunadək onun fəaliyyəti;

Vəkalət qurumunun zaman və coğrafi baxımdan fəaliyyət məhdudiyyəti;

Vəkalət qurumunun vəzifələri və məs’uliyyətləri;

Vəkalət qurumundakı vəkillərin və işçilərin xüsusiyyətləri;

İmamların əsas vəkilləri ilə tanışlıq.

Bu məsələ ayrıca bir kitabın mövzusu olduğundan biz növbəti söhbətlərimizdə onları yalnız ümumi şəkildə nəzərdən keçirəcəyik.

XÜLASƏ

Həzrət Peyğəmbərdən (s) imam Həsən Əsgəriyədək (ə) mə’sum rəhbərlər tərəfindən məhdəviyyət məsələsinin aydınlaşdırılması, həzrət Mehdi (ə) və qeyb dövrü haqqında izahlar İslam və şiə tarixinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Nəzərdən keçirildiyi kimi, həzrət Peyğəmbər və onun girami əhli-beyti müxtəlif rəvayətlərdə bu məsələləri işıqlandırmışlar. Biz həmin rəvayətlərdən kiçik bir hissəsini nəzərdən keçirdik və çalışdıq ki, xalqa həzrət Mehdi (ə) haqqında yetərincə mə’lumat verək. Bununla da həzrət Mehdi (ə) və qeyb məsələsi ilə bağlı şübhələri aradan qaldırmağa sə’y göstərdik.

İmam Hadi (ə) və imam Həsən Əsgərinin (ə) əsas fəaliyyətləri xalqın qeyb dövrünə hazırlanması olmuşdur. İmam Mehdinin (ə) dünyaya gəlişinin yaxınlaşması, qeyb dövrünün necəliyi haqqında xalqa agahlıq verilməsi, şiələrlə birbaşa əlaqələrin məhdudlaşdırılması imam Hadi və imam Həsən Əsgərinin əsas fəaliyyətlərindən olmuşdur. Vəkalət qurumunun qeyb dövründə roluna diqqət yetirdikdə hər iki imamın bu sahədə gördüyü işlərin əhəmiyyəti aydın olur. Növbəti fəsildə bu quruma ayrıca nəzər salacaq, onun qeyb dövründən əvvəlki və qeyb dövründəki fəaliyyətlərini nəzərdən keçirəcəyik.