Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

(vector
processor)
kompyuterga misol qilib - Cray Research firmasi tomonidan ishlab
chiqarilgan Cray-1 (1974 yil) superkompyuterini keltirish mumkin.
Matritsali va vektor protsessorlarni qurishda ishlatilgan tamoillardan
zamonaviy kompyuterlar protsessorlarini ishlab chiqishda ham foydalanilmoqda.
Ular asosida Pentium oilasi mansub protsessorlarning buyruqlari to‘plamlariga
kiritilgan MMX va SSE-buyruqlari ishlab chiqilgan. MMX (Multi Media
eXtension) - tovush va video ma’lumotlarni ishlash tezligini oshiruvchi buyruqlar
to‘plami. SSE (Streaming SIMD Extensions) – multimedia ma’lumotlarni oqimlar
tarzida ishlovchi qo‘shimcha buyruqlar to‘plami. Bu buyruqlar to‘plamlari
yordamida multimediali dasturlarning tezkor bajarilishi amalga oshirilmloqda.
Multiprotsessorli kompyuterlar.
Matritsali va vektorli protsessorlar
yagona boshqarish bloki tomonidan boshqariladigan, har biri alohida-alohida
xotiraga ega bo‘lgan protsessorlardan iboratdir. Umumiy xotiraga ega bo‘lgan
parallel ishlovchi protsessorlar to‘plami – multiprotsessor deb ataladi. Yuqorida
keltirilgan, hisoblashlarni bajaruvchi ko‘p protsessorlardan foydalanish sxemasi
asosida qurilgan kompyuterlar esa – multiprotsessorli kompyuterlar deb ataladi.
Umumiy xotiraga ega bo‘lgan multiprotsessorli kompyuterlarning ikki xil varianti

---

mavjud (3.25-rasm). Ushbu hildagi kompyuterlarda umumiy xotiradan foydalanish
hisobiga ham unumdorlikni oshirishga erishish mumkin ekan.
3.25-rasm. Bitta shinaga va umumiy xotiraga ega bo‘lgan multiprotsessor (a); xar
bir protsessorida ham lokal xotira bo‘lgan multiprotsessor (b).
Matritsali va vektorli protsessorlarga ega kompyuterlarni ham,
multiprotsessorli kompyuterlarni ham o‘ziga xos tizim deb qarash mumkin. Yuqori
unumdorlikka erishish uchun, ko‘p sonli kompyuterlarni o‘zaro bog‘lab – ko‘p
kompyuterli yoki multikompyuterli tizimlar ham ishlab chiqilgan
Protsessor
- mantiqiy va arifmetik amallarni bajaradigan, kompyuterning barcha
komponentlarini boshqaradigan asosiy kompyuter qurilmasi. Protsessor miniatyura
to'rtburchaklar yupqa kremniy gofret bo'lib, unda protsessor tomonidan
bajariladigan barcha funktsiyalarni bajaradigan juda ko'p tranzistorlar mavjud.
Silikon plastinka juda mo'rt bo'lib, uning har qanday shikastlanishi protsessorning
ishdan chiqishiga olib kelishi sababli, u plastik yoki keramika qutisiga
joylashtiriladi.
Registrlar
- buyruqlar bajarilishining oraliq natijalarini vaqtincha saqlash uchun
protsessor tarkibiga kiruvchi kichik o'lchamdagi (bir necha yuz bayt) o'ta tezkor
tasodifiy kirish xotirasi (registrlarga kirish kesh xotirasiga kirishdan bir necha

---

barobar tezroq). Protsessor registrlari ikki turga bo'linadi: umumiy maqsadli
registrlar va maxsus registrlar.
Umumiy maqsadli registrlar arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni yoki qo'shimcha
buyruqlar to'plamining (MMX, SSE va boshqalar) o'ziga xos operatsiyalarini
bajarishda qo'llaniladi.
Maxsus maqsadli registrlar protsessor ishlashi uchun zarur bo'lgan tizim
ma'lumotlarini o'z ichiga oladi. Bunday registrlarga, masalan, boshqaruv registrlari,
tizim manzillari registrlari, disk raskadrovka registrlari va boshqalar kiradi. Ushbu
registrlarga kirish juda qattiq tartibga solinadi.